هرآنچه باید در مورد عفونت کلیه و علائم آن بدانید

عفونت کلیه (پیلونفریت) زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از مجاری ادراری به کلیه‌ها راه پیدا می‌کنند و یک یا هر دو کلیه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. علائم عفونت کلیه می‌تواند شامل درد، تب و وجود خون در ادرار باشد.

بیشتر اوقات، باکتری‌هایی که موجب عفونت کلیه می‌شوند، از بخش دیگری از دستگاه ادراری مانند مثانه، میزنای یا میزراه به کلیه راه پیدا می‌کنند. افراد دچار عفونت مثانه، زنان و افراد باردار بیشتر به عفونت کلیه دچار می‌شوند. افرادی که علائم عفونت کلیه را تجربه می‌کنند، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند، زیرا عفونت می‌تواند موجب آسیب کلیوی دائم شود یا به بخش‌های دیگر بدن سرایت پیدا کند.

در این مقاله به‌نقل از مدیکال نیوز تودی ابتدا به‌طور مختصر درمورد دستگاه ادراری توضیح می‌دهیم، سپس به علائم عفونت کلیه، نحوه تشخیص و درمان عفونت کلیه می‌پردازیم.

دستگاه ادراری از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:

کلیه‌ها: بیشتر انسان‌ها دارای دو کلیه هستند که دو سمت شکم قرار دارند. کلیه‌ها مواد سمی را از خون خارج می‌کنند.

میزنای یا حالب: ادرار ازطریق لوله‌هایی به نام میزنای از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌شود. هر کلیه دارای یک میزنای است که آن را به مثانه متصل می‌کند.

مثانه: این اندام توخالی در قسمت تحتانی شکم قرار دارد و ادرار را ذخیره می‌کند.

مجرای ادرار یا میزراه: لوله‌ای که ادرار را از مثانه به بیرون از بدن منتقل می‌کند. در مردان، میزراه از وسط آلت تناسلی عبور می‌کند و به دهانه‌ای در انتهای آن می‌رسد. در زنان، میزراه از مثانه تا دهانه واژن امتداد دارد. میزراه در زنان کوتاه‌تر از میزراه در مردان است.

عفونت کلیه معمولاً به سرعت در عرض چند ساعت یا یک روز ظاهر می‌شود. علائم عفونت کلیه شامل موارد زیر می‌شود:

• اسهال
• تهوع و استفراغ
• لرز
• درد کمر
• درد کشاله ران
• درد پهلو

اگر فرد به‌طور همزمان دچار عفونت مجاری ادراری نیز باشد، ممکن است در دفع ادرار مشکل داشته باشد یا حین دفع ادرار احساس درد و سوزش کند. علائم دیگر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ادرار خونی
• ادرار کدر
• ادرار بدبو
• تکرر ادرار
• ناتوانی در تخلیه کامل مثانه
• درد در قسمت پایین شکم
• گیجی

در صورت ابتلا به عفونت کلیه، علائم عفونت کلیه در مردان و زنان مشابه خواهد بود. البته احتمال ابتلای زنان به عفونت کلیه بیشتر است. میزراه زنان معمولاً کوتاه‌تر از میزراه مردان است. علاوه‌بر‌این، واژن و مقعد زنان به میزراه نزدیک‌تر است. این امر می‌تواند ورود باکتری‌ها به بدن از راه مجاری ادراری را آسان‌تر کند. احتمال اینکه زنان باردار به عفونت‌های مجاری ادراری یا عفونت کلیه مبتلا شوند، بیشتر است.

عفونت کلیه به دلیل ورود باکتری‌ها یا ویروس‌ها به میزراه و تکثیر شدن آن‌ها در مثانه پیش می‌آید. در بیشتر موارد، عفونت کلیه نتیجه‌ی عفونت مثانه است که به کلیه‌ها سرایت می‌کند. عفونت ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• انتقال میکروب از روده به اندام تناسلی حین رابطه جنسی
• انتقال تصادفی مدفوع به مجرای ادرار هنگام پاک کردن با دستمال پس از دفع مدفوع
• مبتلا بودن به عفونت‌های مجاری ادراری

• سنگ کلیه
• داشتن کاتتر یا سوند ادراری
• بزرگ شدن غده پروستات در مردان
• داشتن مجرای ادراری که ادرار به‌راحتی از آن عبور نکند
• ریفلاکس ادراری (بازگشت ادرار به میزنای)
• بارداری
• دیابت
• سیستم ایمنی ضعیف به دلیل مصرف دارو یا بیماری
• آسیب نخاعی یا آسیب اعصاب مثانه

فردی که مشکوک به عفونت کلیه است، به توصیه پزشک، آزمایش ادرار انجام خواهد داد. درمان معمول عفونت کلیه آنتی‌بیوتیک است، گرچه برخی افراد به درمان‌های دیگر نیاز دارند.

اگر علائم بیمار حاکی از عفونت باشد، پزشک پیش از اینکه نتایج آزمایش آماده شود، آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد کرد. فرد ممکن است به مسکن نیز نیاز داشته باشد. هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، بیمار باید کل دوره درمان را کامل کند. وقتی نتایج آزمایش آماده شد، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویزشده را عوض کند و آنتی‌بیوتیک مؤثرتری تجویز کند.

انواع آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده برای درمان عفونت کلیه

آنتی‌بیوتیکی که تجویز می‌شود، به فرد مبتلا و سابقه پزشکی او بستگی دارد. برخی افراد ممکن است به آنتی‌بیوتیک خاصی حساسیت داشته باشند. اولین درمان معمولاً شامل یک آنتی‌بیوتیک عمومی است و در صورت عدم موفقیت آنتی‌بیوتیک اول، آنتی‌بیوتیک قوی‌تری ممکن است تجویز شود. آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده برای درمان عفونت کلیه شامل موارد زیر می‌شوند:

• نیتروفورانتوئین
• تری متوپریم
• فسفومایسین
• پیومسیلینام
• آموکسی سیلین
• سفالکسین
• سیپروفلوکساسین
• سفوروکسیم
• کوآموکسی کلاو

فرد مبتلا به عفونت کلیه باید مایعات فراوانی مصرف کند تا از دچار شدن به تب و کم‌آبی بدن جلوگیری کند. توصیه‌های مصرف مایعات بسته به نوع عفونت ممکن است متفاوت باشد.

فردی که علائم او بهبود پیدا نمی‌کند یا علائم شدیدتری دارد، ممکن است به درمان در بیمارستان نیاز داشته باشد. فرد ممکن است به درمان آنتی‌بیوتیکی از راه وریدی نیاز داشته باشد.

اگر فردی دچار کم‌آبی شود، ممکن است مایعات را به صورت سرم دریافت کند. بیشتر موارد بستری‌شدن در بیمارستان بیش از ۳ تا ۷ روز طول نمی‌کشد.

فردی که دارای سنگ کلیه یا دچار بزرگی پروستات است که میزراه او را مسدود می‌کند، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد.

پزشک معمولاً سابقه پزشکی فرد را برای مشکلات سلامتی که به عفونت کلیه مرتبط است، بررسی می‌کند. رویه‌های تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

معاینه فیزیکی: پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و وضعیت کلی سلامت فرد ازجمله ضربان قلب، فشار خون، درجه حرارت، علائم کم آبی و نرخ تنفسی را بررسی می‌کند. پزشک همچنین قسمت میانی تا پایین کمر را از نظر درد و حساسیت نسبت به لمس ارزیابی می‌کند.

معاینه مقعد: اگر بیمار مرد باشد، پزشک ممکن است با استفاده از معاینه دیجیتالی مقعد بزرگ شدن پروستات را که می‌تواند گردن مثانه را مسدود کند، بررسی کند.

معاینه لگن: اگر بیمار زن جوانی باشد، پزشک ممکن است معاینه لگن انجام دهد تا بررسی کند که آیا فرد دچار بیماری التهابی لگن بدون علامت است. زنان ممکن است به انجام تست بارداری نیز نیاز داشته باشند.

نمونه‌گیری ادرار: فرد ممکن است نمونه وسط ادرار را در ظرف مخصوصی برای تجزیه‌و‌تحلیل آزمایشگاهی جمع‌آوری کند. اگر نمونه ادرار حاوی باکتری و سلول‌های سفید خون باشد، می‌تواند نشان‌دهنده عفونت باشد. هم علائم و هم نتایج آزمایش می‌توانند به تشخیص کمک کنند.

تصویربرداری: پزشک ممکن است درخواست سی‌تی اسکن، اسکن ام‌آر‌آی یا سونوگرافی از ناحیه کلیه کند.

اگر بیمار فوراً برای درمان عفونت کلیه به پزشک مراجعه نکند، خطر بروز عوارض جدی زیر وجود خواهد داشت:

پیلونفریت آمفیزماتوز (EPN): پیلونفریت آمفیزماتوز عارضه بسیار نادر و بالقوه کشنده‌ای است. در این عفونت شدید باکتری‌های نکروزان بافت کلیه را تخریب می‌کنند. علائم این عارضه شامل تب، تهوع، درد شکمی، استفراغ و گیجی می‌شود. زنان مبتلا به دیابت در معرض خطر بالاتر دچار شدن به این وضعیت هستند. درصورتی‌که فرد دچار پیلونفریت آمفیزماتوز شود، ممکن است به جراحی نیاز پیدا کند.

آبسه‌های کلیوی: چرک می‌تواند در آبسه‌هایی در بافت کلیه جمع شود. علائم وجود آبسه‌های کلیوی شامل وجود خون در ادرار، کاهش وزن و درد شکم می‌شود‌. گاهی برای تخلیه چرک به جراحی نیاز است. عوامل خطرساز شامل سنگ‌های کلیه، بارداری و دیابت می‌شود.

نارسایی حاد کلیه: یک یا هر دو کلیه ممکن است عملکرد خود را از دست بدهند. فرد ممکن است تا زمانی که تاثیر داروها شروع شود، به دیالیز نیاز داشته باشد.

ترومبوز سیاهرگ کلیوی: ایجاد لخته خون در یکی از وریدهای اصلی کلیه ممکن است منجر به کاهش خونرسانی به این عضو شود. این وضعیت می‌تواند موجب آسیب کلیوی حاد یا بیماری کلیوی مزمن شود.

مسمومیت خون یا سپسیس: سپسیس یک فوریت پزشکی است که به تشخیص و درمان سریع پزشکی نیاز دارد. این وضعیت منجر به کاهش شدید فشار خون فرد می‌شود و بر گردش خون تأثیر می‌گذارد. خون می‌تواند به قدری آهسته حرکت کند که در رگ‌های خونی لخته شود. در صورتی که خون به خوبی گردش نکند، ممکن است نارسایی کلیه رخ دهد. علائم سپسیس عبارت‌اند از:

• ورم یا خیز
• دشواری تنفس
• خستگی
• تهوع
• گیجی
• تشنج
• کما

فردی که مشکوک به عفونت کلیه است، باید فوراً به پزشک مراجعه کند. عفونت‌های کلیه ممکن است به‌طورخاص در افراد دارای شرایط زیر، عوارضی را موجب شوند:

• مردان
• زنان باردار که ممکن است به عفونت‌های بدون علامت مبتلا باشند
• افراد دچار انسداد میزنای
• افراد دچار نقص ایمنی
• افراد سالخورده بالاتر از ۸۰ سال
• افراد دچار هیدرونفروز یا ورم کلیه درنتیجه‌ی انسداد میزنای یا ناهنجاری آناتومیکی
• افراد دارای سنگ کلیه
• افراد دارای اتصال نادر و ناهنجار بین مثانه و روده بزرگ
• افراد دارای سابقه استفاده از سوند ادراری
• افراد مبتلا به عفونت‌های مزمن که به درمان اثری روی آن‌ها ندارد

اگر فرد مبتلا به عفونت کلیه دنبال کمک پزشکی نباشد، ممکن است دچار عوارض جدی شود. در صورت داشتن شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کرد:

• درد مداوم در ناحیه میانی و پایین کمر و پهلو
• تب و لرز
• تهوع و ناخوشی عمومی

اغلب عفونت کلیه نتیجه عفونت در مجاری ادراری است. بهترین راه برای کمک به پیشگیری از عفونت کلیه اقداماتی برای اجتناب از عفونت میزراه یا مثانه است. برخی از توصیه‌ها در رابطه با عواملی که می‌توانند به پیشگیری از عفونت کلیه کمک کنند، عبارت‌اند از:

• آبرسانی به بدن: مایعات فراوان و خصوصاً آب فراوانی بنوشید.
• دفع ادرار: هر زمان که نیاز به دفع ادرار داشتید، ادرار کنید و صبر نکنید.
• رابطه جنسی: پس از رابطه جنسی ادرار کنید. همچنین قبل و پس از رابطه جنسی اندام تناسلی خود را بشویید.
• رعایت بهداشت: اندام تناسلی خود را هر روز بشویید و در ناحیه تناسلی از اسپری دئودورانت استفاده نکنید و همچنین از دوش واژینال پرهیز کنید. پس از دفع مدفوع مقعد را از سمت جلو یه عقب پاک کنید. این امر خطر انتقال باکتری‌ها به اندام تناسلی را کاهش می‌دهد.
• مصرف فیبر: مقدار زیادی فیبر بخورید تا مدفوع به‌راحتی خارج شود و موجب تحریک یا ضایعات پوستی نشود. یبوست خطر ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می‌دهد و کمبود فیبر با سنگ کلیه ارتباط دارد.

عفونت‌های کلیه ناشی از تجمع باکتری‌های اضافه در کلیه هستند. عفونت‌های کلیه ممکن است برای درمان علائم شدید به بستری‌شدن در بیمارستان نیاز داشته باشند و بنابراین، درمان‌های خانگی معمولاً به‌تنهایی برای درمان آن‌ها کافی نیستند.

عفونت‌های کلیه اغلب جدی‌ترین شکل عفونت‌های دستگاه ادراری هستند، زیرا بیشترین پتانسیل آسیب زدن به کلیه و سرایت به سایر نواحی بدن را دارند. سایر عفونت‌های دستگاه ادراری ممکن است مثانه، میزنای و میزراه را تحت‌تاثیر قرار دهند، اما احتمال اینکه موجب آسیب قابل‌توجهی شوند، کمتر است.

بیشتر افراد برای کاهش رشد بیش‌ازحد باکتری‌هایی که موجب عفونت کلیه می‌شوند، به آنتی‌بیوتیک نیاز دارند. اگرچه درمان‌های خانگی در کنار این داروها ممکن است به بدن کمک کند تا عفونت کلیه را زودتر پاک‌سازی کند.

درمان‌های خانگی به‌تنهایی برای درمان عفونت کلیه کافی نیستند. عفونت‌های کلیه می‌توانند موجب علائم شدید و آسیب کلیه شوند، بنابراین فرد برای درمان عفونت کلیه به آنتی‌بیوتیک نیاز دارد. اگرچه می‌توان از درمان‌های خانگی برای کمک به بهبودی و کاهش احتمال عود عفونت کلیه استفاده کرد.

قبل از مصرف هر گونه مکملی به‌عنوان درمان خانگی، بیمار باید با پزشک مشورت کند تا اطمینان حاصل کند با داروهای او تداخلی ندارد.

در ادامه برخی از درمان‌های خانگی و نکات خودمراقبتی آمده است که ممکن است به کاهش علائم عفونت کلیه کمک کند.

نوشیدن آب فراوان: وقتی فرد به عفونت کلیه دچار است، پاکسازی باکتری‌ها از کلیه‌ها یکی از اهداف مهم است. نوشیدن حداقل شش تا هشت لیوان آب در روز می‌تواند مفید باشد. البته درصورتی‌که فرد دچار نارسایی کلیه باشد، ممکن است طبق توصیه‌های پزشک نیاز باشد مقدار کمتری مایعات مصرف کند.

نوشیدن آب کرنبری: ایده نوشیدن آب کرنبری برای تقویت سلامت کلیه در میان برخی کارشناسان بحث‌برانگیز است. اگرچه، برخی مطالعات از این ایده حمایت می‌کنند که آب کرنبری ممکن است در افرد مبتلا به عفونت دستگاه ادراری به کاهش تعداد باکتری‌ها کمک کند. طبق مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۸ در مجله‌ی Frontiers in Microbiology منتشر شد، تعداد باکتری‌ها در مجاری ادراری موش‌های دچار عفونت دستگاه ادراری که آب کرنبری می‌نوشیدند، کاهش پیدا کرد. پژوهشگران چنین فرض کردند که اسیدهای موجود در آب کرنبری مانند اسید مالیک، اسید سیتریک و اسید کوئینیک اثر محافظتی در دستگاه ادراری دارند.

استراحت: استراحت کردن به بدن کمک می‌کند تا پس از عفونت کلیه بهبودی پیدا کند.

استفاده از گرما: استفاده از پد حرارتی یا بطری آب گرم روی بخش‌هایی از پهلو که درد دارد، می‌‌تواند به تسکین اعصاب تحریک‌شده و کاهش درد کمک کند. البته باید جسم گرمی که از آن برای تسکین درد استفاده می‌شود، با پارچه‌ای پوشیده شود تا خطر سوختگی کاهش پیدا کند. همچنین باید فقط به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه گرما را روی ناحیه آسیب‌دیده اعمال کرد.

مصرف عصاره چای سبز یا نوشیدن چای سبز: مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۳ در مجله‌ی Frontiers in Microbiology منتشر شد، نشان می‌دهد مصرف عصاره چای سبز ممکن است اثر ضدباکتریایی روی سویه‌های باکتری رایجی داشته باشد که موجب عفونت دستگاه ادراری می‌شوند. در مطالعه مذکور، پژوهشگران در آزمایشگاه عصاره چای سبز را روی کشت‌های باکتریایی به کار بردند. آن‌ها دریافتند که با گذشت زمان چای سبز از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند. ازآنجاکه این مطالعه آزمایشگاهی بود (نه در شرایط واقعی بدن انسان) سخت است بدانیم که آیا همین نتایج در انسان مشاهده خواهد شد. اگرچه این احتمال وجود دارد که چای سبز بتواند در افراد مبتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری فواید سلامتی داشته باشد.

مصرف مسکن‌های بدون نسخه: مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن می‌تواند تب و ناراحتی ناشی از عفونت کلیه را کاهش دهند. بهتر است از مصرف آسپرین خودداری کنید، زیرا رقیق‌کننده خون است و شاید باعث افزایش مقدار خون در ادرار شود. اگر فردی مطمئن نیست که می‌تواند مسکن خاصی را مصرف کند، باید با پزشک مشورت کند.

عفونت کلیه می‌تواند نتیجه شرایط متعددی باشد که شایع‌ترین آن عفونت دستگاه ادراری است. احتمال ابتلا به عفونت کلیه زنان در تمام سنین و مردان بالای ۶۵ سال بالاتر است. بیشتر عفونت‌های کلیه با مصرف مقدار زیاد مایعات (ترجیحاً آب) و دوره کوتاهی از آنتی‌بیوتیک‌ها برطرف می‌شود. برخی افراد ممکن است به درمان‌های بیشتری نیاز داشته باشند. اگر فردی مشکوک به عفونت کلیه باشد، باید به پزشک مراجعه کند. برخی از عفونت‌ها می‌توانند به شرایط جدی‌تری منجر شوند که ممکن است به بستری شدن در بیمارستان نیاز داشته باشند.