ضد‌آفتاب‌ها، ضروری یا مضر؛ چرا باید بیش از همیشه به مراقبت از پوست خود اهمیت بدیم؟

هرساله با فرارسیدن فصل تابستان، بحث و جدال درمورد استفاده از کرم‌های ضدآفتاب بالا می‌گیرد. شاید باورکردنی نباشد، اما هنوز هم عده‌ی زیادی با مطرح کردن دلایل غیرعلمی، از مصرف این محصول خودداری می‌کنند؛ دلایلی مانند: استفاده از ضدآفتاب، مانع جذب مقادی کافی ویتامین D می‌شود، ضدآفتاب‌ها خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند و حتی ۱۰ سال پس از مصرف نیز می‌توان ذرات این محصول را در سلول‌های مغز پیدا کرد.

به‌نقل از وایرد، گوئینت پالترو، بازیگر آمریکایی و ملکه‌ی توصیه‌های پزشکی مشکوک، در ویدیویی برای مجله‌ی مد وگ، با انتقاد از مواد ناملایم استفاده‌شده در ضدآفتاب‌ها می‌گوید از ضدآفتاب برای کل بدن خود استفاده نمی‌کند و فقط مقدار کمی از این محصول را برای قسمت‌هایی که در معرض آسیب نور آفتاب قرار دارند، به‌کار می‌برد.

تمام تحقیقاتی که تا به امروز انجام شده‌اند این موضوع را تایید می‌کنند که فواید ضدآفتاب‌ها بسیار بیشتر از مضرات بالقوه‌ی آن‌ها است؛ بااین‌حال بررسی‌ها نشان می‌دهند که تنها ۵۵ درصد از بزرگسالان استرالیایی به‌عنوان یکی از جمعیت‌هایی که بیش از همه در معرض نور خورشید قرار دارند، معتقدند که استفاده‌ی روزانه از ضدآفتاب‌ها بی‌خطر است. این بی‌اعتمادی بدین معنی بود که سال گذشته، بسیاری از مردم به دستورالعمل‌های آنلاین روی آوردند تا نسخه‌های کاملاً بی‌اثر خود را در خانه بسازند.

بی‌اعتمادی تنها مشکل نیست. بسیاری از افرادی که از این محصول استفاده می‌کنند، از نحوه‌ی عملکرد آن اطلاعی ندارند یا درصورت داشتن اطلاعات لازم به‌درستی از ضدآفتاب استفاده نمی‌کنند. علم حتی برای بیان اینکه ضدآفتاب چقدر موثر است، مشکل دارد. این مشکل روابط عمومی برای تبلیغ محصولی که نقش پررنگی در مقابله با سرطان ایفا می‌کند، باید برطرف شود؛ زیرا با گرم‌شدن زمین، بسیاری از جمعیت جهان به‌طور فزاینده به محافظت از خود دربرابر نور خورشید نیاز خواهند داشت.

سرطان پوست، از مدت‌ها پیش یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها در دنیا بوده و تعداد افراد درگیر با آن درطول دهه‌های گذشته روند صعودی داشته است. انواع کمتر کشنده‌ی این نوع سرطان مانند سرطان‌های سلول پایه‌ای و سلول سنگفرشی، بخش عمده‌ای از این موارد را تشکیل می‌دهند؛ اما آنچه در دهه‌های اخیر شاهد افزایش آن بوده‌ایم، موردی بسیار نادرتر و کشنده‌تر به‌نام «ملانوما» است. اگر روند به همین شکل ادامه یابد، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۴۰، موارد ابتلا به ملانوما و شمار فوتی‌های آن به‌ترتیب تا نزدیک ۵۰ و درصد افزایش یابد. به‌تازگی بریتانیا به بالاترین سطح ابتلا به ملانوما در جهان رسیده است.

افزایش موارد ابتلا به ملانوما را تا حدودی می‌توان به غربالگری بهتر و پیری جمعیت نسبت داد؛ چراکه سن یک عامل خطر عمومی برای ابتلا به سرطان به‌شمار می‌رود؛ اما محققان رفتارهای اجتماعی خاص مانند استقبال از بسته‌های پیشنهادی تعطیلات به کشورهای آفتابی را نیز در این موضوع دخیل می‌دانند. آن‌ها انگشت اتهام را به سمت محبوبیت حمام آفتاب و داشتن پوستی درخشان و برنزه که فقط نزدیک به یک قرن قدمت دارد، نشانه می‌روند. از نظر مردم، برنزه‌ی طلایی شاخه‌ی شیک‌بودن است.

درکنار عوامل یادشده، نگرانی بزرگ‌تر این است که سیاره‌ی درحال گرم‌شدن ما به احتمال زیاد به افزایش نرخ ابتلا به سرطان پوست منجر خواهد شد. دمای بالاتر به این معنی است که افراد زمان بیشتری را در فضاهای باز سپری خواهند کرد. هرچند لایه‌ی محافظ اوزون از زمان حذف تدریجی آئروسل‌های مخرب این لایه در دهه‌ی ۱۹۸۰ به شدت درحال بهبود است، انتظار نمی‌رود تا سال ۲۰۴۰ به‌طور کامل ترمیم شود. حضور بیشتر مردم در فضای باز، افزایش آمار ابتلا به ملانوما را به‌دنبال خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود که بخش عمده‌ای از افزایش موارد ملانوما، در بخش‌هایی از جهان با جمعیت پوست روشن اتفاق بیفتد؛ مناطقی مانند: استرالیا، نیوزیلند، آمریکای شمالی و اروپا.

پیش‌بینی‌های مربوط به افزایش موارد ملانوما به این معنا است که اتخاذ رفتارهای محافظ دربرابر آفتاب مانند استفاده از ضدآفتاب‌ها، در سال‌های آینده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود؛ اما متاسفانه نحوه‌ی استفاده‌ی بسیاری از افراد از این محصول وحشتناک است.

برخی از افراد تقریبا نیمی از مقدار ضدآفتاب موردنیاز خود را استفاده می‌کنند و به‌همین دلیل بعضی از نقاط پوست آن‌ها بدون محافظت باقی می‌ماند؛ برخی دیگر هم به‌جای ماساژ ملایم این محصول روی پوست، فشار بسیار زیادی برای پخش‌کردن آن به‌کار می‌گیرند. این فشار اضافی، فاکتور محافظتی ضدآفتاب (SPF) را تا حدود یک‌پنجم کاهش می‌دهد. همچنین بیشتر مردم معنی واقعی SPF را نمی‌دانند و گمان می‌کنند که این فاکتور نشان‌دهنده‌ی مدت‌زمانی است که می‌توانند در معرض نور مستقیم آفتاب قرار گیرند؛ درحالی که SPF دراصل صرفا به‌معنای میزان محافظت ضدآفتاب از پوست درمقابل پرتو فرابنفش خورشید است.

شاخص SPF به‌صورت نسبت مقدار پرتو موردنیاز برای سوزاندن پوست دارای ضد‌آفتاب درمقایسه با پوست فاقد محافظ دربرابر خورشید محاسبه می‌شود. منظور از این نسبت این است که ضدآفتابی با SPF ۵۰ قادر است ۵۰ برابر بیشتر از مواقعی که از ضدآفتاب استفاده نکرده‌اید، از پوست شما درمقابل پرتو فرابنفش محافظت کند.

استفاده از ضدآفتاب باعث تشویق افراد به سپری‌کردن مدت زمان طولانی‌تر در زیر نور خورشید می‌شود. مطالعات انجام‌شده نشان‌دهنده‌ی وجود رابطه بین استفاده از ضدآفتاب و آفتاب سوختگی هستند؛ چراکه استفاده از این محصول احساس امنیت کاذبی به افراد القاء می‌کند. براساس فرضیه‌ای که در یک مقاله مطرح شده، دلیل افزایش آمار ابتلا به سرطان پوست را می‌توان به استفاده‌ی نادرست افراد از کرم ضدآفتاب نسبت داد.

خورشید دو نوع پرتو فرابنفش متفاوت به‌نام‌های «UVA» و «UVB» ساطع می‌کند که نوع دوم، ارتباط بیشتری با سرطان پوست دارد. براین اساس ضدآفتاب‌هایی با حداقل SPF ۳۰ که دربرابر هر دو نوع این اشعه‌ها محافظت ایجاد می‌کنند و اصطلاحا «طیف وسیع» نامیده می‌شوند، بهترین گزینه‌های ممکن به‌شمار می‌روند.

وقتی شاخص UV (که قدرت پرتو فرابنفش خورشید را اندازه‌گیری می‌کند) ۳ یا بالاتر از آن باشد، هر سانتی‌متر مربع از پوست به ۲ میلی‌گرم ضدآفتاب نیاز دارد. این مقدار معادل تقریبا نصف قاشق چای‌خوری برای صورت و گردن با هم و یک قاشق چای‌خوری برای هر قسمت از جلو، پشت، بازوها و پاها است و حداقل ۱۵ دقیقه قبل از خارج‌شدن از منزل باید روی پوست ماساژ داده شود تا زمان کافی برای خشک‌شدن و نشستن روی پوست دراختیار داشته باشد. ضدآفتاب را باید هر دو ساعت یک‌بار یا اگر زیاد شنا یا عرق می‌کنید، هر ساعت دوباره مصرف کنید.

بااین‌حال بسیاری از مردم دنیا از ضدآفتاب استفاده نمی‌کنند. نظرسنجی انجام‌شده توسط یک موسسه‌ی خیریه‌ی سرطان پوست در بریتانیا نشان داد که حدود یک‌سوم از پاسخ‌دهندگان به‌ندرت از محصولات ضدآفتاب استفاده کرده یا هرگز چنین کاری انجام نداده‌اند. به‌عقیده‌ی راشل نیل، همه‌گیرشناس سرطان در موسسه‌ی تحقیقات پزشکی QIMR Berghofer استرالیا، ریشه‌ی این مشکل به‌وجود نابرابری اقتصادی در کشورهای مختلف و هزینه‌ی نسبتا بالای ضدآفتاب‌ها برمی‌گردد.

هلند از تابستان امسال شروع به توزیع رایگان ضدآفتاب در مدارس، جشنواره‌ها، پارک‌ها، اماکن ورزشی و فضاهای عمومی باز کرده و فلوریدا نیز به سراغ اجرای آزمایشی این طرح رفته است. معاون انجمن درماتولوژی مراقبت‌های اولیه‌ی بریتانیا می‌گوید در دنیای ایدئال ضدآفتاب به‌صورت رایگان به مردم عرضه می‌شود.

با وجود نتایج تحقیقات و اظهارات صاحب‌نظران، در سال‌های اخیر جنبشی علیه ضدآفتاب‌ها شروع شده و تلاش کرده است تا این محصول را به‌عنوان ماده‌ای مضر به مردم معرفی کند.

کرم‌های ضدآفتاب‌ معمولا به دو دسته‌ی شیمیایی و فیزیکی (معدنی) تقسیم می‌شوند؛ البته برخی از متخصصان این تقسیم‌بندی را قبول ندارند و معتقدند که عناوین آلی و غیرآلی (معدنی)، طبقه‌بندی مناسب‌تری برای کرم‌های ضدآفتاب به‌شمار می‌رود.

در چند سال گذشته، کرم‌های ضدآفتاب شیمیایی یا آلی بیشتر از نوع دیگر مورد انتقاد قرار گرفته‌اند که دلیل این موضوع به ترکیبات ناملایم و ناآشنای آن‌ها مربوط می‌شود؛ مانند هوموسالات، اُکتوکریلین، اُکتینوکسیت، اُکتیسالات. از سوی دیگر ضدآفتاب‌های معدنی که بهتر است غیرآلی توصیف شوند، فقط از دو ماده‌ی اصلی اکسید روی و دی‌اکسید تیتانیوم تشکیل می‌شوند. سازمان‌های شبه‌علمی بسیاری وجود دارند که فقط به‌دلیل نام‌های ناآشنا و ترسناک ترکیبات کرم‌های ضدآفتاب، در رابطه با این ترکیبات اظهار نگرانی می‌کنند.

باتوجه به این موضوع، ضدآفتاب‌های معدنی معمولا به‌عنوان گزینه‌های «پاک‌تر» درنظر گرفته می‌شوند. این درحالی است که شواهد کافی برای اثبات مضربودن هیچ‌کدام از انواع ضدآفتاب وجود ندارد. یکی از سوالات رایج کاربران درمورد ضدآفتاب‌ها، تفاوت ضدآفتاب‌های فیزیکی و شیمیایی است. پاسخ متداولی که به این سوال داده می‌شود این است که ضدآفتاب‌های شیمیایی پرتو فرابنفش را جذب و ضدآفتاب‌های فیزیکی این پرتو را منعکس می‌کنند؛ اما درواقع این پاسخ غلط است و هردوی این محصولات پرتو فرابنفش را جذب می‌کنند.

سازمان غذا و داروی آمریکا در سال ۲۰۱۹ تصمیم گرفت تا کرم‌های ضدآفتاب را با جدیدترین علم به‌روز کند. این تصمیم، شامل انتشار مطالعه‌ای بحث‌برانگیز بود که نشان می‌داد ترکیبات ضدآفتاب در جریان خون نفوذ می‌کنند. با وجود ترسناک‌بودن این یافته، مطالعه درنهایت تاکید داشت که افراد نباید دست از مصرف کرم‌های ضدآفتاب بردارند؛ زیرا هنوز معلوم نیست مواد جذب‌شده برای سلامتی مضر هستند یا خیر.

بدنام‌ترین عنصر شناسایی‌شده در کرم‌های ضدآفتاب اکسی‌بنزون است که نه‌تنها با ابتلا به سرطان ارتباط دارد، بلکه هنگام شسته‌شدن ضدآفتاب در آب به مرجان‌های دریایی آسیب می‌رساند. اتحادیه‌ی اروپا به‌تازگی محدودیت استفاده از اکسی‌بنزون در محصولات بدن را از ۶ درصد به ۲٫۲ درصد کاهش داده است؛ البته این عدد با حاشیه‌ی ایمنی عظیمی همراه است و براساس مصرف روزانه‌ی آن برای کل بدن تعیین شده؛ میزان مصرفی که کمتر کسی از آن پیروی می‌کند.

ضرر احتمالی کرم‌های ضدآفتاب برای صخره‌های مرجانی موضوعی بحث‌برانگیز است. درحالی‌که ضدآفتاب‌های ایمن برای این جانداران دریایی به محصولی رایج تبدیل شده و مکان‌هایی مانند هاوایی استفاده از کرم‌های ضدآفتاب خاص را ممنوع کرده‌اند، آنچه واقعا مرجان‌های دریایی را تهدید می‌کند، گرم‌شدن اقیانوس‌ها است.

نگرانی رایج دیگر در مورد کرم‌های ضدآفتاب این است که آیا این محصول جذب ویتامین دی را محدود می‌کند یا خیر. این نگرانی پس از انتشار مقاله‌ای بحث‌برانگیز در مجله‌ی Outside در سال ۲۰۱۸ (که محبوب‌ترین مقاله‌ی این نشریه تا به امروز است) رواج یافت. اما این نگرانی نیز بی‌مورد است؛ چراکه حتی درصورت مصرف مقادیر کافی ضدآفتاب، این محصول هرگز نمی‌تواند مانع از نفوذ تمام پرتوهای خورشید شود و همچنان مقداری پرتو فرابنفش از آن عبور می‌کند. به‌عقیده‌ی نیل، حتی در کشورهای تاریکی مانند بریتانیا نیز مردم فقط به روزی ۱۰ دقیقه آفتاب بین ماه‌های آوریل تا سپتامبر (۱۲ فروردین تا ۸ مهر) نیاز دارند تا از کمبود ویتامین دی بدن در ماه‌های دیگر سال جلوگیری کنند.

با وجود افزایش موج مخالفت‌ با کرم‌های ضدآفتاب، فروش این محصولات در دنیا روندی افزایشی را طی می‌کند. با رونق‌گرفتن صنعت مراقبت از پوست، استفاده از ضدآفتاب بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. البته این صنعت استفاده از ضدآفتاب را به‌عنوان اقدامی برای مقابله با پیری مورد توجه قرار می‌دهد؛ نه اقدامی برای پیشگیری از سرطان. این روزها، اینفلوئنسرهای تیک‌تاکی دلیل جوان‌تر دیده‌شدن خود نسبت به سن واقعی‌شان را استفاده‌ی منظم از ضدآفتاب عنوان می‌کنند و این موضوع به افزایش مصرف این محصول توسط کاربران عادی دامن می‌زند.

با کنارگذاشتن ماهیت مشکل‌ساز و سن‌گرایانه‌ی این نگرش، کارشناسان عقیده دارند که نگرش فوق به کرم ضدآفتاب، می‌تواند وسیله‌ای ناقص برای یک هدف کمتر سرطانی باشد. آن‌ها براین باورند که با توجه به ماهیت انتزاعی سرطان برای جوانان و دیدن این بیماری به‌عنوان وضعیت مخصوص افراد مسن، تاکید روی فواید ظاهری ضدآفتاب ممکن است موثرتر از تمرکز روی فواید سلامتی این محصول باشد.

تحقیقات نشان داده‌اند که نگرانی درمورد چین‌وچروک پوست یک عامل محرک بسیار قوی برای ترک سیگار به‌شمار می‌رود و همین موضوع درمورد استفاده از کرم ضدآفتاب نیز صادق است. به باور نیل با توجه به نگرانی مردم درخصوص زیبایی ظاهری خود، پیام‌های بهداشتی برای ترویج مصرف ضدآفتاب باید روی این موضوع تاکید بیشتری داشته باشند.

شواهدی که تاثیر ضدآفتاب در پیشگیری از ابتلا به سرطان را تایید می‌کنند چندان قوی نیستند. اولین و پراستنادترین کارآزمایی انسانی در این زمینه، روی تاثیر این محصول در کاهش احتمال بروز ملانوما تمرکز داشت و در سال ۲۰۱۱ انجام شد. در این کارآزمایی تصادفی، ۱۶۰۰ نفر از ساکنین ایالت کوئینزلند که به‌مدت پنج سال در این منطقه ساکن بودند، حضور داشتند. نیمی از شرکت‌کنندگان ملزم به استفاده‌ی منظم از ضدآفتاب برای صورت و بازوهای خود بودند. بقیه‌ی شرکت‌کنندگان درصورت تمایل می‌توانستند از کرم ضدآفتاب استفاده کنند. اکثر این افراد حداکثر دو یا سه بار در هفته از کرم‌های ضدآفتاب استفاده می‌کردند.

پس از پیگیری ۱۵ ساله‌ی افراد مشخص شد گروه دوم که استفاده از ضدآفتاب برای آن‌ها اختیاری بود، دوبرابر گروه اول به ملانوما مبتلا شده بودند. این مطالعه درنهایت ثابت کرد که استفاده از کرم ضدآفتاب در پیشگیری از ابتلا به سرطان پوست بسیار موثر عمل می‌کند. درحالت ایدئال برای تقویت استدلال‌های یک تحقیق، کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده‌ی بیشتری انجام می‌شود و استانداردهای طلایی نیز در تحقیقات مدنظر قرار می‌گیرند؛ اما این‌کار درمورد کرم‌های ضدآفتاب عملی نیست؛ چراکه بروز سرطان پوست پدیده‌ای زمان‌بر است.

یکی از زمینه‌هایی که کمبود تحقیقات در آن مشهود به‌نظر می‌رسد، مشخص‌کردن افرادی است که حتما باید از کرم ضدآفتاب استفاده کنند. توصیه‌های پزشکی معمولا تایید می‌کنند که قرارگرفتن درمعرض نور خورشید می‌تواند به انواع پوست آسیب برساند. سرطان پوست درمیان سفیدپوست‌ها شایع‌تر است؛ اما تحقیقات نشان می‌دهند که این بیماری در سیاه‌پوستان کشنده‌تر است که دلیل آن به تشخیص دیرهنگام بیماری در این افراد مربوط می‌شود.

امروزه می‌دانیم که کرم ضدآفتاب از بروز سرطان‌ پوست در افرادی با پوست روشن جلوگیری می‌کند؛ اما درعین‌حال به این موضوع هم واقف هستیم که کرم ضدآفتاب تنها عامل پیشگیری از سرطان پوست نیست. این محصول، سومین خط دفاعی برای محافظت از پرتوهای مضر آفتاب به‌شمار می‌رود. ایستادن در سایه و اجتناب از قرارگرفتن درمعرض نور خورشید در ساعات اوج روز، دو فاکتور نخست محافظتی هستند که پیش‌ از مصرف ضدآفتاب باید مورد توجه قرار گیرند.

وونگ رویکرد مدل پنیر سوئیسی را در قبال فاکتورهای محافظتی دربرابر نور خورشید توصیه می‌کند و معتقد است که باتوجه به نواقص هریک از این عوامل، استفاده‌ی هم‌زمان از هر سه فاکتور سد دفاعی بسیار محکمی برای افراد خواهد ساخت. به‌عقیده‌ی نیل، بیشتر لباس‌ها هم عملکرد محافظتی خوبی دربرابر نور خورشید دارند و استفاده از آن‌ها می‌تواند از نفوذ اشعه‌ی مضر آفتاب در پوست جلوگیری کند.

خطا‌پذیر بودن کرم‌های ضدآفتاب چیزی است که کشورهایی مانند استرالیا که به‌طرز منحصربه‌فرد دربرابر مضرات نور خورشید آسیب‌پذیر هستند، مدت‌ها است درک کرده‌اند. این کشور، ۴۰ سال پیش کارزار معروف خود در این زمینه را با نام «Slip, Slop, Slap» راه‌اندازی کرد و در آن از مردم خواست تا پیراهن بپوشند، از کرم ضدآفتاب استفاده کنند و کلاه بگذارند. این کارزار بعدها به‌روزرسانی شد و با اضافه‌شدن فاکتورهای گشتن به‌دنبال سایه و استفاده از عینک آفتابی، به «Slip, Slop, Slap, Seek, Slide» تغییر نام داد. کارزارهای اجراشده در استرالیا این ایده را در میان مردم ترویج داد که استفاده از ضدآفتاب به‌تنهایی کافی نیست. بهتر است ما هم از این نگرش پیروی کنیم و در کنار استفاده از ضدآفتاب، به سایر فاکتورهای حفاظتی نیز توجه داشته باشیم.