کرم گوش؛ چرا آهنگ‌ها در ذهنمان تکرار می‌شوند؟

در حالی که لباس‌هایم را در اتاق خواب تا می‌کنم و درباره‌ی دوچرخه‌سواری و شنای نیمه‌شب یا پیاده‌روی‌های طولانی تابستانه خیال‌پردازی می‌کنم، آهنگ لینکین پارک در ذهنم تکرار می‌شود:

I tried so hard and got so far

But in the end

It doesn’t even matter...

به نوشته‌ی وایرد، کارشناسان می‌گویند این چند ثانیه از یکی از محبوب‌ترین آهنگ‌های لینکین پارک می‌تواند به مدت چند ساعت یا حتی چند روز در ذهن تکرار شود. بخش‌هایی از یک آهنگ یا طنین ممکن است به‌صورت تکراری در ذهنتان اجرا شود. حتی در حالت هوشیاری این «کرم‌های گوش» به شکل تعجب‌آوری رایج هستند. بر اساس پژوهشی از دانشجویان کالج آمریکایی در سال ۲۰۲۰، تقریباً ۹۷ درصد از افراد در طول یک ماه، کرم گوش را تجربه کردند. برخی طنین‌ها بدون محرکی شنیدنی در ذهنتان می‌خزند.

به گفته‌ی کلیر آرتور، استادیار دانشکده‌ی موسیقی مؤسسه‌ی فناوری جورجیا در آتلانتا، کرم‌های گوش پدیده‌ای جهانی در میان سنین و فرهنگ‌های مختلف به شمار می‌روند؛ اما چه عاملی یک کرم گوش را از خاطره‌ای دیگر متمایز می‌کند؛ به‌طوری‌که به‌صورت خودکار در ذهنتان ظاهر شده و مرتب به شکل چرخه‌ای تکرار می‌شود.

دانشمندان کاملاً از علت تکرار آهنگ‌ها در مغزمان مطمئن نیستند؛ اما گمان می‌کنند که معماری ذهنی مغز دارای نوعی ویژگی است که امکان تکرار الگوهای موسیقیایی را فراهم می‌کند. پژوهش‌هایی مثل پژوهش مجله‌ی Psychology of Music، نشان می‌دهند که کرم‌های گوش به‌صورت معمول در واکنش به محرک‌های ابتدایی مثل تازگی، آشنایی و کسل‌کنندگی به وجود می‌آیند.

امی شوبرت، پژوهشگر و استاد دانشگاه نیوساوت ولز می‌گوید، مغز ما از شبکه‌ای پیچیده از نورون‌ها تشکیل شده است که اطلاعات را ذخیره می‌کنند و وقتی ذهنمان آزاد و سرگردان است، سهواً روی آهنگی فرود می‌آید که به دلیل تازگی یا تکرار، در مغز رمزنگاری شده است. در واقع، آهنگسازها و هنرمندها معمولاً عمدا تکرار را در موسیقی خود می‌آورند تا احتمال ظاهر شدن کرم‌های گوش را افزایش دهند.

دانشمندان کرم‌های گوش را تجسم موسیقایی غیرارادی یا INMI می‌نامند زیرا این کرم‌ها بدون دعوت و بدون هشدار وارد ذهنمان می‌شوند. فرض کنید در خانه به‌صورت اتفاقی رادیو را روشن کنید. قطعه‌ای موسیقی اجرا می‌شود و حتی شاید طرفدار آن نباشید. بااین‌حال ممکن است این آهنگ در حالت هوشیاری در ذهنتان تکرار شود و وقتی به خود می‌آید دارید، می‌بینید در حال زمزمه‌ی آن هستید.

آهنگی که ساده، تکراری و آسان است، به‌احتمال بیشتری به مغز می‌چسبد. برای مثال آهنگ Cant Get You Out of My Head از کایلی مینوگ را درنظر بگیرید که چگونه به‌راحتی می‌تواند در مغز تکرار شود. قافیه‌های کودکانه یا کودک‌پسند هم از کرم‌های گوش قوی به شمار می‌روند. این قافیه‌ها معمولاً به شکلی جذاب با تکرار طراحی می‌شوند تا راحت به خاطر سپرده شوند.

برخی وضعیت‌های احساسی مانند خستگی یا کار بیش از حد می‌توانند کرم‌های گوش را تقویت کنند. برای مثال در شرایط استرس یا شرایطی کسل‌کننده و بدون استرس، بیشتر در معرض کرم‌های گوش قرار دارید. تکرار موسیقی در مغز می‌تواند ناشی از یک ترک موسیقی ساده و محرومیت از خواب باشد.

جیمز کلاریس، استاد بازاریابی دانشگاه سین سیناتی که به دکتر کرم گوش هم معروف است، می‌گوید معمولاً گرفتار فرایند خنده‌داری می‌شویم. برای اینکه به چیزی فکر نکنیم اول باید آن را به خاطر بیاوریم.

کرم‌های گوش در واقع نوعی نشخوار ذهنی هستند. بر اساس پژوهش‌ها افرادی که از اضطراب یا اختلال اضطراب پس از حادثه و همچنین اختلال وسواس رنج می‌برند بیشتر در معرض کرم‌های گوش قرار دارند. مغز آن‌ها برای تکرار سیم‌پیچی شده است. حتی زیرمجموعه‌ی کوچکی از افراد وجود دارند که از کرم‌های گوش شدیدتری رنج می‌برند. این وسواس‌های موسیقایی که تجسم موسیقیایی ناخوانده یا IMI نامیده می‌شود ممکن است به مدت ماه‌ها یا حتی سال‌ها به طول بینجامد و زندگی و کار افراد را مختل کند.

نکته: اگر کرم گوشتان بیش از ۲۴ ساعت به طول انجامید و مزاحم کار و زندگی‌تان شد حتماً به پزشک مراجعه کنید. شرایط نادر دیگری هم ممکن است بر این روند تأثیر داشته باشند که همگی قابل درمان هستند.

کرم‌های گوش برای اغلب افراد زیاد آزاردهنده نیستند؛ اما معمولاً بین آهنگ‌های دلخواه و آهنگ‌هایی که از آن‌ها متنفرید، تبعیض قائل نمی‌شوند. اصلاً هم اهمیتی نمی‌دهند که در این مورد رضایت دارید یا آهنگ موردنظر را می‌شناسید. اگر گرفتار کرم گوش شدید می‌توانید استراتژی‌های زیر را برای از بین بردن آن امتحان کنید:

وقتی بخشی از یک آهنگ را می‌شناسید، روی مغزتان گیر می‌کند. وقتی کل آهنگ را گوش دهید، مغز شما پیغام را دریافت می‌کند که آهنگ کامل شده است، بنابراین نیازی به تکرار آن نیست. وقت ندارید کل آهنگ را اجرا کنید؟ دست زدن و تشویق آخر آهنگ‌ها را به یاد بیاورید. این تکنیکی است که آرتور برای سیگنال‌دهی به مغز برای تمام شدن آهنگ انجام می‌دهد. او می‌گوید:

تصور می‌کنم در یک کنسرت هستم و صدای دست زدن و تشویق حاضرین را در ذهنم می‌شنوم.

وقتی کرم گوش دارید با تماشا کردن میم‌ها می‌توانید به از بین بردن آن کمک کنید. حواس‌پرتی یا مشغول شدن به کاری، صوت، تصویر یا چیزی که ذهن شما را جلب کند می‌تواند شما را از شر INMI خلاص کند. به گفته‌ی الیزابت مارگولیس، استاد دانشگاه پیتزبورگ، حتی جویدن آدامس هم می‌تواند حلقه‌ی صوتی لازم برای به یاد آوردن آهنگ را مختل کند.

اگر پلی‌لیستی با آهنگ‌هایی دارای ضرب و ریتم متنوع داشته باشید، ذهن شما کمتر روی یک طنین مشخص گیر می‌کند. وقتی درباره‌ی انواع مختلف موسیقی یاد بگیرید، منابع بزرگ‌تری برای جلب توجه ذهنتان وجود دارند. اگر در مضیقه هستید می‌توانید از پاک‌کن کرم گوش (ویدئوی ذیل) استفاده کنید. این ترک ۴۲ ثانیه‌ای که برای اختلال در الگوهای عصبی آهنگ‌های چسبنده طراحی شده است. هیچ ریتم یا ملودی خاصی ندارد و صرفاً حلقه‌ی فونولوژیک را از بین می‌برد.

ابزار هوش مصنوعی ChatGPT، دارای قابلیت‌های زیادی برای خارج کردن نویسنده‌ها از صحنه است؛ اما می‌تواند پادزهر خوبی هم برای کرم گوش باشد. برای مثال می‌توانید کلمات موجود در یک ترانه را با کلمات دیگری در چت‌جی‌پی‌تی جایگزین کنید و ترانه‌های جدید بسازید.

شاید وسوسه شده باشید که به هر قیمتی از شر کرم‌های گوش خلاص شوید اما کلاریس در این باره هشدار می‌دهد. کرم‌های گوش مانند خارش شناختی عمل می‌کنند. هرچقدر بیشتر آن را بخارانید دیرتر خوب می‌شوند.