درمان با سلول‌های بنیادی، امیدی تاز‌ه‌ برای بیماران دچار آسیب‌های چشمی

درمان چهار بیمار مبتلا به سوختگی شدید شیمیایی در یک چشم،‌ در فاز یک کارآزمایی بالینی با روشی مبتنی بر سلول‌های بنیادی، نتایج مثبت به‌همراه داشت. به‌گفته‌ی تیمی از محققان آمریکایی، دو نفر از این ۴ بیمار بدون انجام درمان‌های بیشتر، پس از یک سال بهبود چشمگیری در بینایی خود داشتند. دو بیمار دیگر نیز توانستند عمل پیوند قرنیه انجام دهند؛ گزینه‌ای که پیش از این درمان، به‌دلیل شدت جراحات امکان انتخاب آن وجود نداشت.

اولا جورکوناس، نویسنده‌ی ارشد مقاله می‌گوید: «نتایج اولیه‌ی ما نشان می‌دهند که این درمان ممکن است سبب امیدواری بیمارانی شود که با نابینایی درمان‌ناپذیر و درد همراه با آسیب‌های عمده در قرنیه مواجه هستند.»

به‌گزارش ساینس‌آلرت، در روش جدید که کشت سلول‌های اپیتلیال لیمبال اتولوگ (CALEC) نام دارد، نمونه‌ی کوچکی از سلول‌های بنیادی چشم سالم بیمار به چشمی که دچار آسیب شده است پیوند زده می‌شود. این روش با خطر پس زده‌شدن همراه نیست؛ زیرا سلول‌های پیوندی از بدن خود بیمار گرفته می‌شوند.

سلول‌های پیوندی CALEC از لیمبوس (مرز خارجی قرنیه) چشم سالم بیمار برداشته می‌شوند. سلول‌های بنیادی لیمبال، در محافظت از قرنیه نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. قرنیه، لایه‌ی محافظ و شفاف بیرونی چشم است که نور ابتدا از آن عبور می‌کند. صاف‌بودن این لایه برای داشتن دید واضح، ضروری است.

پیوند بافت لیمبال اهدایی که با احتمال عفونت چشمی همراه است یا پیوند مستقیم بخش بزرگ‌تری از سلول‌های چشم سالم بیمار به چشم آسیب‌دیده، ازجمله روش‌های جایگزینی هستند که برای درمان آسیب‌های چشمی مورداستفاده قرار می‌گیرند. برداشتن مقدار بیشتری از بافت چشم سالم، ممکن است به رشد سلول‌های لیمبال در چشم سالم آسیب برساند و به‌همین دلیل نیز روش مناسبی به‌نظر نمی‌رسد.

رویکرد درمانی جدید، از حداقل مقدار بافت سلول‌های بنیادی چشم سالم استفاده می‌کند و این مقدار کم، به لایه‌ی بزرگ‌تری از سلول‌ها تبدیل می‌شود که می‌تواند بازسازی بافت سالم را پس از پیوند به چشم آسیب‌دیده تسهیل کند.

پس از ترمیم سطح سالم چشم، امکان انجام پیوند قرنیه‌ی مرسوم برای بیماران فراهم است؛ البته تعدادی از بیماران حاضر در فاز یک کارآزمایی بالینی، نیازی به پیوند قرنیه نداشتند. چهار بیمار تحت‌درمان، مردانی ۳۱ تا ۵۲ ساله بودند که پس‌از پیوند CALEC، یکی از آن‌ها بهبودی در بینایی خود نداشت؛ اما سطح قرنیه‌ی چشمش بهبود یافت و راه را برای انجام عمل پیوند قرنیه برای او باز کرد.

درمورد بیمار دوم، بافت‌برداری اولیه موفق به تولید پیوند سلول‌های بنیادی پایدار نشد؛ اما این بیمار، سه سال بعد و در تلاش دوم در CALEC پیوند موفقیت‌آمیزی داشت. بینایی این بیمار به‌حدی بهبود یافت که توانست علاوه بر تشخیص حرکت دست، توانایی شمردن انگشتان دست را نیز به‌دست آورد و جراحی پیوند قرنیه انجام دهد.

دو بیمار دیگر، بهبود چشمگیری در دید ۲۰/۳۰ تجربه کردند و دیگر نیازی به انجام پیوند قرنیه نداشتند. بافت‌برداری از چشم‌های سالم پنج بیمار انجام شد؛ البته یکی از بیماران به‌دلیل منبسط‌نشدن سلول‌های بنیادی، قادر به انجام پیوند CALEC نبود. نکته‌ی مهم در امکان‌سنجی و ایمنی کوتاه‌مدت روش جدید این بود که چشم‌های بافت‌برداری‌شده‌ی هر پنج بیمار، بدون هیچ عارضه‌ای بهبود یافتند و بینایی آن‌ها پس‌ از ۴ هفته بازگشت.

به‌گفته‌ی جورکوناس، نبود گزینه‌های درمانی با ایمنی بالا برای بیماران مبتلا به سوختگی‌های شیمیایی و سایر آسیب‌های چشمی که مانع از انجام پیوند قرنیه می‌شوند، متخصصان قرنیه را با مشکل مواجه کرده است. محققان درحال تکمیل فاز بعدی کارآزمایی بالینی روی بیماران هستند تا آن‌ها را به‌مدت ۱۸ ماه تحت‌نظر قرار دهند و اثربخشی کلی این روش را بهتر مشخص کنند.

جورکوناس می‌گوید: «ما امیدواریم که با انجام مطالعات بیشتر، CALEC روزی بتواند این شکاف درمانی ضروری را پر کند.»

نتایج مطالعه در نشریه‌ی ساینس ادونسز منتشر شده است.