چرا نمی‌توانیم خودمان را به‌خوبی دیگران بو کنیم؟

اگر در راه بازگشت از باشگاه از وسایل نقلیه‌ی عمومی استفاده کرده یا با حالتی عصبی در قرار ملاقات نشسته‌ باشید، احتمالاً این سؤال را از خود کرده‌اید که آیا دیگران هم به این شدت بوی بدنتان را احساس می‌کنند یا خیر. تشخیص عرق‌کردن یا بوی بد دهان دیگران بسیار ساده است؛ اما به‌نظر می‌رسد که ما به این سادگی نمی‌توانیم بوی بد بدن خودمان را تشخیص دهیم. سؤال این است که چرا نمی‌توانیم با چنین حساسیت زیادی خودمان را بو کنیم؟

حس بویایی ما با بویایی بسیار قوی حیواناتی مانند سگ و موش و خوک مقایسه می‌شود. این مقایسه در حالی است که بویایی انسان عملکرد بدی ندارد و حتی گاهی اوقات از قدرت بویایی رقبای خود پیشی می‌گیرد. به‌نقل از لایو ساینس، بینی ما درحدود ۴۰۰ گیرنده‌ی بوی مختلف دارد که ۱۰ نوع بو و بیش‌ از یک تریلیون رایحه را می‌توانند ثبت کنند.

تصور می‌شود که بویایی یکی از اولین حواسی باشد که در انسان‌ها تکامل یافته است. براساس مطالعه‌‌ی پژوهشگران، انسان‌ها به‌‌لطف تاریخچه‌ی تکاملی خود به‌عنوان شکارچی‌‌گردآورنده در تشخیص ترکیبات معطر گیاهی بهتر از سگ‌ها عمل کرده‌اند.

به‌گفته‌ی هیرواکی ماتسونامی، عصب‌زیست‌شناس مولکولی از دانشگاه دوک، ما انسان‌ها می‌توانیم بوی بدن خودمان را استشمام کنیم. این موضوع از استشمام سریع بوی زیربغلمان کاملاً مشخص است؛ اما واقعیت این است که به‌مرور‌زمان حساسیت خود را به بوی خاص بدنمان از دست می‌دهیم. او می‌افزاید: «این موضوع درباره‌ی هر بوی دیگری هم که به‌طور مرتب آن را استشمام می‌کنیم، صادق است؛ مانند بوی عطر یا بوی محیط خانه.»

فرایند ازدست‌دادن حساسیت به بو با عنوان «خستگی بو» شناخته می‌شود و دلیل آن هنوز کاملاً شناخته نشده است؛ اما دانشمندان حدس می‌زنند که دلیل این اتفاق ممکن است تغییر در گیرنده‌های بو یا نحوه‌ی واکنش مغز به آن باشد. خستگی بو را می‌توان با بوییدن نواحی خاصی از بدن مانند ساعد و آرنج بازیابی کرد که غدد عرق کمتری دارند.

به‌گفته‌ی راشل هرتز، عصب‌شناس دانشگاه براون، توانایی ما برای تشخیص بوی خود هم در شرایطی خاص افزایش می‌یابد. وی افزود: «ما بوی بدن منحصربه‌فردی داریم؛ بنابراین، با هر تغییری در آن هماهنگ هستیم.» به‌عنوان مثال، اگر غذای سیردار بخورید یا روز پراسترسی داشته باشید، احتمالاً بوی آن را در عرق یا بزاق خود احساس خواهید کرد.

مطالعات انجام‌شده ارتباط بین بویایی و بیش‌ از ده‌ها بیماری مختلف را نیز تأیید کرده‌اند. برای مثال، اگر نفس شما بوی میوه‌ی گندیده بدهد، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی دیابت درمان‌نشده باشد یا اگر عرق شما بویی شبیه به بوی نان پخته داشته باشد، ممکن است به بیماری حصبه مبتلا باشید.

به‌‌ادعای زنی که شوهرش به بیماری پارکینسون مبتلا است، قبل از تشخیص بیماری، او متوجه شده‌ بود که عرق همسرش بوی چوب‌مانند و شبیه به مُشک دارد. این زن بعدها با بوییدن پیراهن ۶ بیمار مبتلا به پارکیسنون و ۶ فرد عادی توانست با دقت تقریباً کاملی بیماران مبتلا به پارکینسون را تشخیص دهد. دانشمندان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا امکان تشخیص زودهنگام پارکیسنون قبل از ظهور علائم و تنها با کمک تغییرات چربی پوست (سبوم) وجود دارد یا خیر.

بوی بدنمان فراتر از سلامتی با روابط اجتماعی ما نیز مرتبط است. دانشمندان در مطالعه‌ی معروفی که در سال ۱۹۹۵ انجام دادند، از زنان خواستند تا تی‌شرت مردانی را بو کنند که از محصولات معطر استفاده نکرده بودند. هریک از این زنان ترجیحات قوی خاصی داشتند که محققان آن‌ها را به مجموعه‌ای از ژن‌ها به‌ نام مجموعه سازگاری بافتی اصلی (MHC) مرتبط کردند. این ژن‌ها وظیفه‌ی کدگذاری پپتیدهای استفاده‌شده‌ی سیستم ایمنی برای شناسایی مهاجمان خارجی را برعهده دارند.

نکته‌ی جالب این است حتی زمانی‌که به‌دنبال شرکای جنسی متفاوت ازنظر ژنتیکی هستیم، از بو برای قضاوت درباره‌ی شباهت دوستانمان استفاده می‌کنیم و اغلب افرادی را ترجیح می‌دهیم که به‌دلیل زندگی در محیطی مشابه، بوی ما را می‌دهند. ماتسونامی می‌گوید: «ما از حس بویایی به‌عنوان راهی برای ارزیابی دیگران درمقابل خود استفاده می‌کنیم و شرایط متفاوتی برای نقشی داریم که می‌خواهیم شخص مقابل ایفا کند.»

باتوجه‌به بصری‌بودن انسان، بویایی به‌اندازه‌ی حواس دیگر در کانون توجه قرار نگرفته و بسیاری از جنبه‌های آن ناشناخته مانده است؛ اما دنیاگیری کووید-۱۹ علاقه به بویایی را دوباره برانگیخت؛ چراکه بسیاری از افراد در روزها یا هفته‌ها یا حتی سال‌ها پس از ابتلا به این بیماری، حس بویایی خود را از دست دادند.

به‌گفته‌ی هرز، به‌نظر نمی‌رسد که ویروس کرونا گیرنده‌ها یا نورون‌های بویایی را ازبین ببرد؛ بنابراین، هنوز مشخص نیست که چرا این اتفاق رخ می‌دهد. او می‌افزاید: «امیدوارم که علاقه به بو از بین نرود و آگاهی و تشخیص ادامه پیدا کند؛ زیرا بو واقعاً مهم است و به همه‌چیز در زندگی ما مرتبط است.»