افسردگی فصلی چیست؟ از علائم و نشانه‌ها تا درمان

شروع فصل جدید برای بسیاری از مردم اتفاق هیجان‌انگیزی به‌شمار می‌رود؛ اما در این میان افرادی هم هستند که در فصول مشخصی از سال حالات روحی بدی را تجربه می‌کنند و حتی در مواردی برای بهبود وضعیت خود نیاز به دریافت دارو دارند. اگر شما هم با شروع فصل پاییز یا حتی بهار دچار اختلالات روحی می‌شوید، این مقاله از زومیت به شما کمک خواهد کرد تا دلیل بروز این مشکلات را بدانید و برای درمان آن‌ها اقدامات مناسب را انجام دهید؛ با ما همراه باشید.

بسیاری از مردم در دوره‌های زمانی کوتاهی از حالت طبیعی خود خارج شده و احساس غم‌ و اندوه می‌کنند. این حالت‌ها معمولا با شروع یک فصل از سال آغاز شده و با نزدیک‌شدن به پایان فصل ازبین می‌رود. در برخی از موارد اختلالات تجربه‌شده توسط افراد به‌قدری شدید است که زندگی روزمره‌ی آن‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و مشکلات متعددی را برایشان به‌وجود می‌آورد.

اگر در فصول خاصی از سال متوجه تغییرات قابل‌توجه در خلق‌وخوی خود شدید، احتمالا از اختلال عاطفی فصلی (seasonal affective disorder) که با نام افسردگی فصلی نیز شناخته می‌شود، رنج می‌برید. علائم افسردگی فصلی اغلب در پاییز یا زمستان شروع می‌شود و با شروع فصل بهار ازبین می‌رود که تحت عنوان الگوی زمستانی از آن یاد می‌شود؛ اما گاهی اوقات نیز این علائم در فصل بهار و تابستان بروز می‌کنند که با نام الگوی تابستانی یا افسردگی تابستانی شناخته می‌شود.

• داشتن احساس افسردگی در بیشتر روزها (تقریبا هر روز)
• تغییر در اشتها و وزن
• کم‌بودن سطح انرژی
• ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌هایی قبلا از آن‌ها لذت می‌بردید
• داشتن افکار مکرر مرگ یا خودکشی
• داشتن مشکلات خواب
• اختلال تمرکز
• احساس تنبلی یا بی‌قراری
• داشتن احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی

علائمی که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید، رایج‌ترین نشانه‌های افسردگی فصلی با الگوی زمستانی هستند:

• پرخوابی یا کم‌خوابی
• خودداری از حضور در اجتماع
• پرخوری؛ به‌ویژه میل به مصرف کربوهیدرات‌ها
• افزایش وزن

شایع‌ترین علائم افسردگی فصلی با الگوی تابستانی عبارتند از:

• اختلال خواب (بی‌خوابی)
• اضطراب
• کم‌شدن اشتها و کاهش وزن
• داشتن رفتارهای خشونت آمیز
• بی‌قراری و آشفتگی

علت دقیق بروز افسردگی فصلی هنوز مشخص نشده است؛ اما در اکثر موارد این اختلال با کاهش قرارگرفتن در معرض نور خورشید در فصل‌های سرد سال مرتبط است. تئوری اصلی این است که کمبود نور خورشید در فصل‌‌های پاییز و زمستان، روی عملکرد هیپوتالاموس تاثیر گذاشته و به بروز شرایط زیر منجر شود:

افزایش ترشح ملاتونین: ملاتونین هورمونی است که باعث ایجاد حس خواب‌آلودگی می‌شود. این هورمون در برخی از افراد مبتلا به افسردگی فصلی بالاتر از حد طبیعی ترشح می‌شود.

به‌هم‌ریختن ریتم شبانه‌روزی بدن: بدن شما از نور خورشید برای زمان‌بندی عملکردهای مختلف خود مانند ساعات خواب و بیداری استفاده می‌کند. وجود نور کمتر در پاییز و زمستان با مختل‌کردن ساعت درونی بدن ممکن است به بروز علائم افسردگی منجر شود.

کاهش سطح سروتونین: سروتونین هورمونی است که روی خلق‌وخو، خواب و اشتهای شما تاثیر می‌گذارد. کمبود نور خورشید ممکن است بر کاهش سطح این هورمون در بدن اثرگذار باشد و به احساس افسردگی منجر شود.

دلایل ژنتیکی: برخی افراد به‌دلیل ژن‌های خود در برابر افسردگی فصلی آسیب‌پذیر هستند و این موضوع در برخی از خانواده‌ها دیده شده است.

ابتلا به افسردگی شدید یا اختلال دوقطبی: داشتن اختلال دوقطبی یا افسردگی شدید زمینه را برای شدید‌شدن علائم در فصول خاصی از سال فراهم می‌کند.

پایین‌بودن سطح ویتامین D: ویتامین D یکی از ویتامین‌هایی است که ارتباط مستقیمی با میزان ترشح سروتونین در بدن دارد. پایین‌بودن سطح این ویتامین در بدن یکی از دلایل بروز علائم افسردگی فصلی در افراد به‌شمار می‌رود.

میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از افسردگی فصلی رنج می‌برند و بسیاری از آن‌ها حتی نمی‌دانند که به چنین اختلالی مبتلا هستند. افسردگی فصلی در زنان شایع‌تر از مردان است و افرادی که در مناطقی با روزهای آفتابی کم زندگی می‌کنند بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. در بیشتر موارد علائم افسردگی فصلی در بزرگسالان جوان بروز می‌کند.

اختلال عاطفی فصلی در افراد مبتلا به افسردگی‌های شدید، اختلال دوقطبی، اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه، اختلال خوردن، اختلال اضطراب و اختلال ترس شایع‌تر از دیگران است. علاوه‌بر این افرادی که در خانواده‌ی خود سابقه‌ی بیماری‌هایی مانند اسکیزوفرنی دارند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به افسردگی فصلی هستند.

پزشک معالج با توجه به شرایط، درمان یا ترکیبی از درمان‌های مختلف را به شما پیشنهاد خواهد داد. درمان‌های موجود برای افسردگی فصلی در ۴ دسته‌ی کلی قرار می‌گیرند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

روان‌درمانی یکی از درمان‌های بسیار موثری است که با آموزش‌ راه‌های کنارآمدن با شرایط سخت به بیماران کمک می‌کند تا روزهای سخت خود را با مشکلات کمتری پشت‌سر بگذارند. این روش به افراد کمک می‌کند تا با ارزیابی دقیق و منطقی شرایط، برنامه‌ریزی‌های درستی برای روزهای خود داشته باشند و با شرکت در فعالیت‌های متنوع، با مشکل ازدست‌دادن علاقه‌ برای انجام کارهای مختلف مبارزه کنند. مطالعات محققان نشان می‌دهد که اثرات مثبت روان‌درمانی روی بیماران مبتلا به اختلال عاطفی فصلی اثرات طولانی‌مدتی دارد.

از دهه‌ی ۱۹۸۰ تاکنون، نوردرمانی یکی از درمان‌های موثر و مهم برای افسردگی فصلی به‌شمار می‌رود. هدف از این روش درمانی این است که بیماران هرروز در معرض نور روشن قرار گیرند تا کاهش نور طبیعی خورشید در ماه‌های تاریک سال جبران شود.

در نوردرمانی بیمار معمولا ۳۰ تا ۴۵ دقیقه در روز (معمولا اوایل صبح از فصل پاییز تا بهار) در مقابل جعبه‌ی نور بسیار روشن ۱۰ هزار لاکسی می‌نشیند. جعبه‌های نور (لایت باکس‌ها) بسیار روشن‌تر از نور معمولی هستند و با فیلترکردن نور مضر UV، درمانی ایمن را در اختیار بیماران قرار می‌دهند. بااین‌وجود استفاده از این درمان برای بیماران مبتلا به مشکلات خاص چشمی و افرادی که به‌دلیل استفاده از داروهای خاص حساسیت بیشتری نسبت به نور دارند توصیه نمی‌شود و بهتر است این افراد از درمان‌های جایگزین استفاده کنند.

به‌دلیل اینکه اختلال عاطفی فصلی هم مانند سایر انواع افسردگی با اختلال در فعالیت سروتونین همراه است، پزشکان از داروهای مهارکننده‌ی انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) برای درمان علائم بیماران استفاده می‌کنند. این داروها به‌ میزان قابل توجهی روی علائم بیماران تاثیر می‌گذارند و در بهبود خلق‌وخوی آن‌ها نقش دارند.

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نوع دیگری از داروهای آهسته رهش به‌نام بوپروپیون را برای درمان بیماران مبتلا به افسردگی فصلی تایید می‌کند. مصرف روزانه‌ی این داروها از پاییز تا بهار می‌تواند از عود علائم مربوط به اختلال عاطفی فصلی در افراد جلوگیری کند.

داروهای استفاده‌شده برای درمان افسردگی فصلی مانند هر داروی دیگری ممکن است برخی عوارض جانبی به‌همراه داشته باشند. به‌خاطر داشته باشید که برای یافتن بهترین و موثرترین دارویی که بتواند علائم شما را بدون عوارض جانبی مهار کند، شاید مجبور شوید چندین داروی مختلف را با نظر پزشک معالج خود امتحان کنید؛ بنابراین لازم است در این مسیر صبور باشید و توصیه‌های پزشک خود را بدون کمترین تغییری انجام دهید.

همیشه این جمله را شنیده‌ایم که پیشگیری بهتر از درمان است؛ اما متاسفانه این کار در مورد افسردگی فصلی ممکن نیست و تاکنون هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری از این اختلال شناسایی نشده است. بااین‌وجود اگر بتوانید اقدامات اولیه را برای مدیریت علائم خود انجام دهید، می‌توانید از تشدید آن‌ها درطول زمان جلوگیری کنید. برخی از افراد به توصیه‌ی پزشک خود قبل از شروع علائم درمان خود را آغاز می‌کنند. تعدادی از بیماران هم وجود دارند که برای جلوگیری از بازگشت علائم بیماری، درمان را تا مدت‌ها ادامه می‌دهند.

افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی، یکی از شایع‌ترین اختلالاتی به‌شمار می‌رود که با تغییر فصول در ارتباط است و در بیشتر موارد در فصل‌های سرد سال علائم آن بروز می‌کند. این بیماری دلایل متعددی دارد و درمان‌های متنوعی نیز برای آن به‌کار برده می‌شوند. مهم‌ترین موضوعی که درخصوص درمان افسردگی فصلی باید به آن توجه داشته باشید، این است که به‌محض بروز علائم و پیش‌از بدترشدن آن‌ها با پزشک متخصص مشورت و درمان خود را شروع کنید. فراموش نکنید که شروع به‌موقع درمان شما را از آسیب‌های فردی و اجتماعی متعدد در امان نگه می‌دارد.