علائم تومور مغزی

تومورهای مغزی توده‌های سلولی غیرعادی درون یا اطراف مغز هستند. تومورهای مغزی می‌توانند بدخیم یا خوشخیم باشند. برخی از تومورها به سرعت رشد می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر به کندی رشد می‌کنند.

فقط حدود یک سوم از تومورهای مغزی سرطانی هستند. اما تومورهای مغزی سرطانی باشند یا نباشند، اگر به اندازه کافی بزرگ شوند که بر اعصاب، رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف فشار آورند، می‌توانند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارند.

تومورهایی که در مغز ایجاد می‌شوند، تومورهای اولیه نامیده می‌شوند. تومورهای اولیه مغز غیرمعمول هستند. تومورهایی که پس از تشکیل در قسمت‌های مختلف بدن، به مغز سرایت می‌کنند، تومورهای ثانویه یا تومورهای مغزی متاستاتیک نامیده می‌شوند. این مقاله روی تومورهای اولیه مغز تمرکز دارد.

برخی افراد که تومور مغزی دارند، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند؛ خصوصا اگر تومور خیلی کوچکی داشته باشند. علائم و نشانه‌های تومورهای مغزی بسته به محل، اندازه و نوع تومور متفاوت است. علائم تومور مغزی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سردردهایی که ممکن است صبح‌ها شدیدتر باشد یا هنگام شب فرد را از خواب بیدار کنند
• تشنج
• مشکل در تفکر، صحبت کردن یا درک زبان
• تغییر شخصیت
• ضعف یا فلجی در یک قسمت یا یک طرف بدن
• مشکلات تعادل یا سرگیجه
• مشکلات بینایی
• مشکلات شنوایی
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن صورت
• تهوع یا استفراغ
• گیجی و اختلال موقعیت‌یابی

برخی افراد تومورهای مغزی دارند که هرگز علائمی ایجاد می‌کنند یا به اندازه کافی بزرگ نمی‌شوند که بافت‌های اطراف را تحت فشار قرار دهند.

پژوهشگران بیش از ۱۵۰ تومور مغزی مختلف را شناسایی کرده‌اند. طبق اطلاعات منتشر شده در وب‌سایت کلینیک کلیولند، پزشکان تومورهای اولیه را به‌عنوان تومورهای گلیال (منشا گرفته از سلول‌های گلیال مغز) یا غیرگلیال (که رو یا درون ساختارهای مغز ازجمله اعصاب، عروق خونی و غدد ایجاد می‌شوند) و خوشخیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) دسته‌بندی می‌کنند. بسیاری از انواع تومورهای مغزی می‌توانند در ستون فقرات ایجاد شوند.

انواع تومورهای مغزی که معمولا خوشخیم هستند، عبارتند از:

کوردوما: این تومورها با رشد آهسته معمولا در پایه جمجمه و قسمت پایین ستون فقرات شروع می‌شوند. آن‌ها عمدتا خوشخیم هستند.

کرانیوفارنژیوما: این تومورها معمولا در بخشی از غده هیپوفیز ظاهر می‌شوند. برداشتن این تومورها دشوار است، زیرا نزدیک ساختارهای بسیار مهم در عمق مغز قرار دارند.

گانگلیوسیتوم‌، گانگلیوما و گانگلیوماهای آناپلاستیک: این موارد، تومورهای نادری هستند که در نورون‌ها تشکیل می‌شوند.

گلوموس ژوگولار: این تومورها معمولا درست زیر پایه جمجمه در بالای سیاهرگ گردن قرار دارند. آن‌ها شایع‌ترین شکل تومور گلوموس هستند.

مننژیوما: این تومورها شایع‌ترین نوع تومورهای مغزی اولیه هستند. مننژیوما معمولا به کندی ایجاد می‌شود. آن‌ها در مننژ ایجاد می‌شوند (لایه‌های بافتی که از مغز و ستون فقرات محافظت کنند). در موارد نادر، مننژیوما می‌تواند بدخیم باشد.

تومورهای پینه‌آل: این تومورهای با رشد آهسته در غده پینه‌آل (غده صنوبری) ایجاد می‌شود که در اعماق مغز قرار دارد و هورمون ملاتونین را ترشح می‌کند.

آدنوم هیپوفیز: این تومورها در غده هیپوفیز تشکیل می‌شوند که در پایه مغز قرار دارد. غده هیپوفیز هورمون‌ها را تولید و کنترل می‌کند. آدنوم هیپوفیز معمولا به‌کندی رشد می‌کند و ممکن است موجب تولید بیش از اندازه هورمون‌های هیپوفیز شود.

شوانوما: این تومورها، تومورهای خوشخیم شایع در بزرگسالان هستند. آن‌ها از سلول‌های شوان در سیستم عصبی محیطی یا اعصاب جمجمه‌ای منشا می‌گیرند. سلول‌های شوان به هدایت تکانه‌های عصبی کمک می‌کنند.

تقریبا ۷۸ درصد از تومورهای سرطانی اولیه از نوع گلیوما هستند. این تومورها در سلول‌های گلیال ایجاد می‌شوند که سلول‌های عصبی را احاطه می‌کنند. انواع گلیوما عبارتند از:

آستروسیتوما: تومور آستروسیتوما شایع‌ترین نوع گلیوما است. آن‌ها در سلول‌های گلیال ستاره‌ای‌شکل به نام آستروسیت ایجاد می‌شوند. آن‌ها می‌توانند در بسیاری از قسمت‌های مغز ایجاد شوند.

آپاندیموما: این تومورها اغلب در نزدیکی بطن‌های مغز ایجاد می‌شوند. آپاندیموما از سلول‌های اپاندیم‌ (سلول‌های گلیال شعاعی) منشا می‌گیرند.

گلیوبلاستوما (GBM): این تومورها در آستروسیت‌ها (سلول‌های گلیال) تشکیل می‌شوند. تومورهای گلیوبلاستوما سریع‌ترین رشد را در میان تومورهای آستروسیتوما دارند.

الیگودندروگلیوما: این تومورهای غیرمعمول در سلول‌هایی شروع می‌شوند که میلین تولید می‌کنند. میلین لایه عایق اطراف رشته‌های عصبی است.

مدولوبلاستوما: تومورهای نوع مدولوبلاستوما رشد سریعی دارند و در پایه جمجمه شکل می‌گیرند. آن‌ها شایع‌ترین نوع تومورهای سرطانی مغز در کودکان هستند.

تومورهای مغزی کودکان و بزرگسالان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند و می‌توانند در هر سنی ایجاد شوند. شیوع تومورهای مغز در مردان اندکی بالاتر است. مننژیوما که معمولا خوشخیم است، تنها نوع تومور مغزی است که شیوع آن در زنان بیشتر است. با افزایش سن جمعیت، شیوع جدی‌ترین نوع تومور مغزی یعنی گلیوبلاستوما افزایش پیدا می‌کند.

تومورهای مغزی (چه سرطانی و غیرسرطانی) می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند. علت آن است که جمجمه سفت است و فضایی برای رشد تومور ندارد. همچنین، اگر توموری در نزدیکی بخش‌هایی از مغز ایجاد شود که عملکردهای حیاتی را کنترل می‌کنند، ممکن است علائمی مانند موارد زیر بروز کند:

• ضعف
• مشکل در راه رفتن
• مشکلات تعادل
• از دست دادن جزئی یا کامل بینایی
• مشکل در درک یا استفاده از زبان
• مشکلات حافظه

تومورهای مغزی می‌توانند ازطریق زیر مشکلاتی ایجاد کنند:

• حمله مستقیم و تخریب بافت‌های سالم مغز
• فشار آوردن بر بافت‌های مجاور
• افزایش فشار درون جمجمه
• تجمع مایعات در مغز
• مسدود کردن جریان طبیعی مایع مغزی‌نخاعی
• بروز خونریزی در مغز

تومورهای مغزی زمانی ایجاد می‌شوند که ژن‌های خاصی روی کروموزوم‌های یک سلول آسیب می‌بینند و دیگر به درستی عمل نمی‌کنند.

دی‌ان‌ای کروموزوم‌ها به سلول‌های بدن می‌گوید چه کاری انجام دهند، به آن‌ها می‌گوید چه زمانی تقسیم یا تکثیر شوند و چه زمانی بمیرند. وقتی دی‌ان‌ای سلول‌های مغز تغییر می‌کند، دستورالعمل جدیدی به سلول‌های مغز می‌دهد. بدن سلول‌های مغزی غیرعادی تولید می‌کند که سریع‌تر از حالت طبیعی رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند و گاهی بیش از حد عادی عمر می‌کنند. وقتی این اتفاق می‌افتد، جمعیت سلول‌های غیرطبیعی فضای مغز را اشغال می‌کنند.

در برخی موارد، جهش‌های مضر از زمان تولد در سلول‌های مغز فرد وجود دارند. عوامل محیطی مانند قرار گرفتن درمعرض تشعشات یا درمان سرطان ممکن است چنین فردی را دربرابر ابتلا به تومورهای مغزی آسیب‌پذیرتر کند. گاهی نیز آسیب محیطی تنها علت بروز تومورهای مغزی است.

چند سندرم ژنتیکی نادر و ارثی که با تومورهای مغزی همراه هستند، عبارتند از:

تشخیص تومور مغزی می‌تواند فرایند پیچیده‌ای باشد و ممکن است به همکاری چندین متخصص نیاز داشته باشد. اگرچه در برخی موارد، پزشکان هنگام انجام آزمایش‌های تصویربرداری برای بیماری‌های دیگر متوجه تومور مغزی شوند.

اگر فردی علائم تومور مغزی را نشان دهد، علاوه بر معاینه بالینی سوالاتی نیز در ارتباط با موارد زیر از او پرسیده می‌شود:

• علائم
• بیماری‌های گذشته و حال
• داروهای فعلی
• جراحی‌ها و درمان‌های گذشته
• سابقه فامیلی ابتلا به سرطان

پزشک همچنین ممکن است معاینه عصبی انجام دهند که شامل موارد زیر است:

• ارزیابی وضعیت تعادل و هماهنگی
• بررسی وضعیت روانی
• ارزیابی وضعیت بینایی و شنوایی
• بررسی رفلکس‌ها

اگر پزشک به وجود تومور مغزی مشکوک باشد، اسکن مغز و اغلب MRI معمولا مرحله‌ی بعدی است که انجام می‌شود.

برای تشخیص تومور مغزی از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:

MRI مغز یا سی‌تی‌اسکن: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) بهترین آزمایش برای تشخیص تومورهای مغز است. اگر بیمار قادر به انجام ام‌آرآی نباشد، توموگرافی کامپیوتری (CT) جایگزین مناسبی است. قبل از این آزمایش‌ها، ماده‌ای به نام ماده حاجب (ماده کنتراست‌‌زا) به یکی از رگ‌های بیمار تزریق می‌شود تا مشاهده تومور راحت‌تر شود. این آزمایش‌ها می‌توانند اندازه و موقعیت دقیق تومور را نشان دهند. پزشک همچنین ممکن است قسمت‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها، روده بزرگ یا سینه‌ها را بررسی کند تا ببیند که آیا تومور گسترش پیدا کرده است.

بیوپسی: پزشک معمولا به نمونه‌برداری از تومور و بررسی آن زیر میکروسکوپ نیاز دارد تا نوع و سرطانی بودن آن را تشخیص دهد. اگر دسترسی به تومور دشوار باشد، ممکن است بیوپسی استریوتاکتیک انجام شود که در آن سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می‌شود و از سوزن برای نمونه‌برداری از بافت تومور استفاده می‌شود.

آزمایش پونکسیون کمری (تپ مایع نخاعی): در این رویه، پزشک از سوزن کوچکی برای برداشتن مایع مغزی‌نخاعی اطراف ستون فقرات استفاده می‌کند. این مایع در آزمایشگاه برای جستجوی سلول‌های سرطان بررسی می‌شود. پزشک از این روش زمانی استفاده می‌کند که حدس بزند تومور به لایه‌های بافتی پوشاننده مغز (مننژ) حمله کرده است.

آزمایش‌های تخصصی: ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی خون و مایع مغزی‌نخاعی ازنظر وجود نشانگرهای تومور انجام شود. نشانگرهای تومور مواد خاصی هستند که توسط سلول‌های سرطانی یا توسط بدن در واکنش به سرطان تولید می‌شوند.

درمان تومور مغزی به عوامل مختلفی ازجمله موارد زیر بستگی دارد:

• محل، اندازه و نوع تومور
• تعداد تومورها
• سن بیمار
• سلامت عمومی بیمار

تومورهای مغزی خوش‌خیم (غیرسرطانی) را می‌توان معمولا با موفقیت به کمک عمل جراحی برداشت و آن‌ها معمولا دوباره رشد نمی‌کنند. درمان‌هایی مانند پرتودرمانی که مغز بزرگسالان می‌تواند آن را تحمل کند، ممکن است از رشد طبیعی مغز کودک خصوصا در کودکان کمتر از پنج سال جلوگیری کند. پزشکان اغلب در ترکیبی از درمان‌ها برای درمان تومور استفاده می‌کنند. گزینه‌های درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

جراحی مغز (جمجمه‌بُری یا کرانیوتومی): وقتی امکان‌پذیر باشد، جراح مغز و اعصاب تومور را خارج می‌کند. آن‌ها با احتیاط کار می‌کنند و گاهی وقتی بیمار هشیار است (اما دردی را احساس نمی‌کند) عمل جراحی را انجام می‌دهند تا آسیب وارده به نواحی عملکردی مغز را به حداقل برسانند.

پرتودرمانی: دوزهای بالای اشعه ایکس سلول‌های تومور را از بین می‌برد یا در این نوع درمان، اندازه تومور کاهش پیدا می‌کند.

جراحی با امواج رادیویی: نوعی پرتودرمانی است که از پرتوهای بسیار متمرکز اشعه گاما یا پرتوهای پروتون برای از بین بردن تومور استفاده می‌کند. این رویه درواقع جراحی نیست، زیرا به برش نیازی ندارد.

براکی‌تراپی: نزدیک‌درمانی یا براکی‌تراپی نوعی پرتودرمانی است که شامل قرار دادن دانه‌ها، کپسول‌ها یا سایر ایمپلنت‌های رادیواکتیو مستقیما درون یا نزدیک تومور سرطانی است.

شیمی‌درمانی: این درمان شامل داروهای ضدسرطان است که سلول‌های سرطانی مغز و کل بدن را از بین می‌برد. بیمار ممکن است شیمی‌درمانی را ازطریق تزریق درون سیاهرگ دریافت کند یا آن را به شکل قرص مصرف کند. پزشک ممکن است شیمی‌درمانی را پس از جراحی به‌منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی برجای مانده یا جلوگیری از رشد سلول‌های باقیمانده تومور توصیه کند.

ایمنی‌درمانی: ایمنی‌درمانی که درمان زیستی نیز نامیده می‌شود، درمانی است که از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. این درمان عمدتا شامل تحریک سیستم ایمنی برای کمک به انجام کارآمدتر وظیفه خود است.

درمان هدفمند: در این نوع درمان، داروهای بدون آسیب رساندن به سلول‌های سالم، ویژگی‌های خاصی در سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند. در صورتی که بیمار ازنظر تحمل اثرات شیمی‌درمانی مانند خستگی و تهوع مشکل داشته باشد، ممکن است این نوع درمان توصیه شود.

پایش فعال: اگر فرد تومور مغزی کوچکی داشته باشد که موجب علائمی نشود، پزشک با آزمایش‌های دوره‌ای او را تحت‌نظر قرار خواهد داشت.

سایر درمان‌هایی که به علائم ناشی از تومورهای مغزی کمک می‌کنند عبارتند از:

شانت‌ مغزی: اگر تومور موجب افزایش فشار درون جمجمه شود، ممکن است نیاز باشد شانت (لوله‌ای نازک) ازطریق جراحی در مغز قرار داده شود تا مایع مغزی‌نخاعی اضافی تخلیه شود.

تجویز دارو: داروهایی مانند مانیتول و کورتیکواستروئیدها می‌توانند به کاهش فشار درون جمجمه کمک کنند. این داروها تورم اطراف تومور را نیز کاهش می‌دهد.

متاسفانه نمی‌توانید از تومور مغزی پیشگیری کنید. البته، می‌توان با اجتناب از خطرات محیطی مانند سیگار کشیدن و مواجهه بیش‌ازحد در برابر تشعشات خطر ابتلا به تومورهای مغزی را کاهش دهید.

اگر یکی از بستگان درجه یک شما (خواهر و برادر یا والدین) دچار تومور مغزی شده است، به پزشک اطلاع دهید. وی ممکن است مشاوره ژنتیک را توصیه کند تا مشخص شود آیا شما نیز دارای سندرم ژنتیکی ارثی مرتبط با تومورهای مغزی هستید.

پیش‌آگهی (چشم‌انداز) برای افراد مبتلا به تومورهای مغزی بسیار متفاوت است. عواملی که بر پیش‌آگهی تأثیر می‌گذارند عبارتند از:

• نوع، درجه و محل تومور
• عمل جراحی که برای حذف تومور انجام شده است
• سن و سلامت عمومی بیمار

در بسیاری از موارد، پزشکان می‌توانند تومور مغزی را با موفقیت درمان کنند. برخی افراد که دارای تومورهای مغزی هستند که موجب علائمی نمی‌شود، زندگی فعال و رضایت‌بخشی دارند. برای برخی افراد، تومورهای مغزی ممکن است پس از درمان عود کنند. در این صورت، فرد ممکن است به ادامه درمان ازجمله شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی نیاز داشته باشد تا از رشد یا گسترش تومور جلوگیری شود.

آگاهی از این موضوع که تومور مغزی دارید، می‌تواند ترسناک و استرس‌زا باشد. اگرچه همه تومورهای مغزی سرطانی نیستند و حدود دو سوم از آن‌ها خوشخیم هستند. در بسیاری از موارد، پزشکان می‌توانند تومور مغزی را با موفقیت درمان کنند.