علم بامزگی؛ چگونه چیزهای بامزه مغز ما را تحت کنترل می‌گیرند؟

هیچ چیزی بیشتر از ویدئویی از بچه حیوان دوست‌داشتنی در اینترنت توجه کاربران را به خود جلب نمی‌کند. اما چه چیزی موجب این جلب توجه می‌شود؟

تعداد کمی از مردم می‌توانند دربرابر یک بچه حیوان بامزه با چشمان درشت و درخشان، بینی ریز و خز تازه و نرم، مقاومت کنند. حتی موجوداتی مانند شیرها و پلنگ‌ها که در بزرگسالی ترسناک هستند، زندگی را به شکل توله بامزه‌ای آغاز می‌کنند. برخی افراد به بچه‌های اسب آبی نگاه می‌کنند و می‌خواهند آن‌ها را در آغوش بگیرند.

چرا همان حیوانات وحشی یا خشنی که دوست نداریم به‌عنوان حیوان خانگی انتخاب کنیم، فقط در زمان تولد برای ما دوست‌داشتنی هستند؟ چرا آن‌ها در فیلم‌هایی مانند بامبی و دامبو و اسباب‌بازی‌های ژاپنی مانند هلو کیتی جاودانه شده‌اند؟ چرا بیبی یودا، به شخصیت محبوب در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده یا چرا فیلم‌ها و تصاویر گربه‌ها در اینستاگرام، جزو پربازدیدترین محتواها محسوب می‌شوند؟

دلایل روانشناختی عمیقی وجود دارد که چرا نوزاد همه گونه‌ها به‌نظر انسان بامزه است. دانشمندان بر این باورند غریزه قدرتمند درونی پرورش که برای کودکان خود داریم، به هر چیزی که حتی شباهت کمی به آن‌ها داشته باشد، سرایت می‌کند. دیوید باراش، استاد روانشناسی در دانشگاه واشینگتن که رفتار انسان و حیوانات را مطالعه می‌کند، دراین‌باره توضیح می‌دهد: «نوزادان و خردسالان ما، مانند نوزادان و خردسالان بیشتر گونه‌ها ویژگی‌های ثابت و مشخصی دارند.»

به‌نظر می‌رسد برخی از رفتارها نیز جذابیت مشترک داشته باشند. برای مثال، یکی از دلایل اینکه چرا بچه شامپانزه‌ها و میمون‌ها موجب جلب بازدیدکنندگان باغ وحش می‌شود این است که مانند کودکان بازیگوش رفتار می‌کنند. حتی یک بچه فیل که به‌نظر می‌رسد ازنظر جسمی شباهت کمی با نوزاد انسان داشته باشد، راه رفتن شلخته‌ای دارد که شاید ما را به یاد کودک نوپای بی‌ثبات خودمان می‌اندازد.

مطالعات فراوانی تایید کرده‌اند که انسان‌ها تصاویر نوزادان را به تصاویر انسان بزرگسال ترجیح می‌دهند و پژوهشگران می‌گویند این انگیزه قوی تا سن سه سالگی به ما منتقل می‌شود. فرهنگ نیز از این ترجیح پشتیبانی می‌کند، زیرا طرح‌های شبیه نوزاد را می‌توان در کارتون‌ها و اسباب‌بازی‌ها در سراسر جهان دید.

پژوهشی که سال ۲۰۰۹ توسط دانشمندن آمریکایی و آلمانی منتشر شد، نشان داد که به نظر می‌رسد همه ما انگیزه‌ای درونی داریم که نه تنها موجب می‌شود به‌سوی موجود بامزه کشیده شویم، بلکه همچنین ما را ترغیب می‌کند از آن موجود مراقبت کنیم که نشان می‌دهد نوعی سازگاری تکاملی است. باراش نیز این موضوع را تأیید می‌کند: «هرگونه تمایل به مهربانی به‌ویژه نسبت‌به موجوداتی که دارای طرح نوزاد هستند، احتمالا به شدت مورد ترجیح انتخاب طبیعی باشد.»

الوییز استارک که در بخش روانپزشکی دانشگاه آکسفورد، درمورد تعاملات بین والدین و فرزندان مطالعه می‌کند، معتقد است دیدن چیزی که بامزه است، تاثیر زیادی بر ذهن ما می‌گذارد. وقتی کودک یا حیوان خردسالی را می‌بینیم، انفجاری از فعالیت در قشر اوربیتوفرونتال رخ می‌دهد که ناحیه‌ای از مغز است که در پاداش دخیل است. به‌گفته‌ی وی، این فعالیت اولیه مغز را به سمت پردازش محرک بامزگی منحرف می‌کند؛ برای مثال با اطمینان از اینکه ما تمام توجه خود را به آن جلب می‌کنیم. اثر این امر ممکن است نزدیک شدن به حیوان یا کودک بامزه و تمایل به برداشتن و مراقبت از آن باشد.

قضاوت دراین‌باره دشوار است که آیا گونه‌های دیگر نیز همین حس دوست‌داشتن موجودات بامزه را تجربه می‌کنند یا نه، اما غریزه مراقبت ممکن است در انسان‌ها قوی‌تر باشند، زیرا کودکان ما برای مدت طولانی‌تری به ما متکی هستند. به عنوان مثال، اسب‌ها و گاوها می‌توانند در عرض چند ساعت پس از تولد راه بروند و گربه‌ها و سگ‌ها در عرض چند ماه به بلوغ می‌رسند.

نوزادان انسان ناتوان به دنیا می‌‌آیند و تا سال‌ها به والدین خود وابسته‌اند. نوزادان انسان با جلب محبت ما، هوشمندانه (گرچه ناآگاهانه) از زنده ماندن خود اطمینان حاصل می‌کنند. آیا این بدان معنا است که ویژگی‌های نوزادان به گونه‌ای تکامل پیدا کرده است که ما را به سمت خود جلب کند یا اینکه انسان‌ها به گونه‌ای تکامل پیدا کرده‌اند که ویژگی‌های نوزادان برایشان جذاب باشد؟ استارک می‌گوید: «فکر می‌کنم این دو با هم تکامل پیدا کرده‌اند. منطقی است که فکر کنیم که در طول زمان هر چه نوزاد بامزه‌تر بوده است، مراقبت بهتری دریافت کرده و شانس بقای او افزایش پیدا کرده است.»

پژوهش‌های استارک و همکارانش نشان می‌دهد نوزادان تمام حواس ما را درگیر می‌کنند (برای مثال، با بوها و خنده‌های خاصشان) تا حتما پاسخ مراقبتی دریافت کنند.

نسل‌های فراوان اهلی‌سازی موجب شد حیوانات خانگی ویژگی‌های بسیار متفاوتی از اجداد وحشی خود داشته باشند. آن‌ها معمولا کوچک‌تر و دارای چهره‌های کوتاه‌تر، دندان‌های کوچک‌تر و گوش‌های آویزان‌تر هستند. آن‌ها برای برآوردن کردن تقاضای دوست داشتن بچه ما پرورش داده شده‌اند، حتی اگر این ویژگی‌های نوزادی عوارض جانبی ناخوشایندی داشته باشد و حیوانات را ازنظر جسمی ضعیف‌تر کرده باشد.

یکی دیگر از جنبه‌های تاریک بامزه بودن، جایی است که در رقابت برای جلب محبت ما، برخی حیوانات موفقیتی حاصل نمی‌کنند. مطالعه‌ای استرالیایی که سال گذشته منتشر شد، نشان داد حیواناتی که بامزه نیستند ازجمله گونه‌هایی از جوندگان و خفاش‌ها که بومی این کشور هستند، در معرض خطر انقراض قرار دارند، زیرا بودجه پژوهشی و حفاظتی قابل‌توجهی را جلب نمی‌کنند.

انجمن غیرجدی حفاظت از حیوانات زشت خود را وقف تجلیل از موجوداتی کرده است که با استانداردهای بالای زیبایی شناختی ما مطابقت ندارند. در صدر این فهرست، حباب‌ماهی وجود دارد که گویی همیشه اخم بر چهره‌ی لزج ناخوشایندش جاری است. البته باید به یاد داشته باشیم: «همه نمی‌توانیم پاندا باشیم» و همچنین نباید فراموش کنیم هرچه بزرگ‌تر می‌شویم، از بامزگی ما کمتر می‌شود.