چرا زنان بیش از مردان مستعد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی هستند؟
۸۰ درصد از بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی زن هستند. این بیماری‌ها یکی از ۱۰ علت اصلی مرگ‌ومیر زنان زیر ۶۵ سال به‌شمار می‌روند و موارد ابتلا به آن‌ها در جهان سالانه درحال افزایش است. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند این کروموزوم اضافی X زنان است که آن‌ها را در خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی قرار می‌دهد. سلول‌های ماده دو کروموزوم X دارند؛ درحالی که نرها (حداقل در پستانداران) صاحب یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y هستند.
خاموش‌کردن یک X
حیوانات مختلف نابرابری بین کروموزوم‌های X و Y در ماده‌ها را به روش‌های مختلف جبران می‌کنند. سلول‌های مگس نر، دو برابر پروتئین‌های کدگذاری‌شده توسط کروموزوم X منفرد خود را تولید می‌کنند و درنهایت به‌همان مقدار سلول‌های ماده می‌رسند. سلول‌های هرمافرودیت کرم، تولید پروتئین‌های کدگذاری‌شده توسط هریک از کروموزوم‌های X را به نصف کاهش می‌دهند؛ بنابراین درنهایت به همان مقدار سلول‌های نر می‌رسند.
پستانداران از غیرفعال‌سازی X استفاده می‌کنند که در آن هر سلول ماده یکی از کروموزوم‌های X خود را خاموش و فقط از دیگری استفاده می‌کند. اینکه کدام‌یک از کروموزوم‌های X مسدود می‌شوند (کروموزوم ارثی پدری یا مادری) تصادفی است و به‌صورت مستقل در هر سلول اتفاق می‌افتد؛ بنابراین زنان همه موزاییک‌های ژنتیکی هستند و تمام سلول‌های آن‌ها پروتئین‌های یکسانی نمی‌سازند؛ چراکه برخی از سلول‌های آن‌ها تنها از یکی از کروموزوم‌های X خود و برخی نیز از دیگری استفاده می‌کنند.
غیرفعال‌سازی X توسط مجموعه‌ای از پروتئین‌ها و یک RNA به‌نام Xist اتفاق می‌افتد. Xist توسط کروموزوم X غیرفعال‌شده ساخته می‌شود و یک مرکز غیرفعال X را روی آن کروموزوم ایجاد می‌کند. سپس پروتئین‌ها را برای اتصال به آن جذب می‌کند و آن‌ها در نهایت کل کروموزوم را می‌پوشانند و به این ترتیب دیگر نمی‌توان از آن استفاده کرد. از آنجایی‌که سلول‌های نر کروموزوم X دوم ندارند، Xist نمی‌سازند.
یکی از پاسخ‌های احتمالی به این پرسش که چرا زنان بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی هستند، فرضیه‌ی جبران بارداری است. براساس این فرضیه، سیستم ایمنی زنان باید بسیار هوشیار باشد تا با اجسام خارجی بالقوه خطرناکی که درطول تاریخ بشر به‌طور منظم و مکرر در وجود آن‌ها قرار داده شده‌اند (جفت و جنین) مقابله کند.
درحال‌حاضر زنان کنترل بارداری را در دست دارند و دیگر بیشتر دوران بزرگسالی خود را در بارداری سپری نمی‌کنند؛ اما سیستم ایمنی بیش‌فعال آن‌ها هنوز نیاموخته که برای چنین شرایطی خود را تنظیم کند و به‌همین دلیل نیز به بافت‌های بدن حمله می‌کند.
خودایمنی Xist
گروهی از محققان دانشگاه استنفورد برای بررسی نقش Xist در بیماری‌های خودایمنی، این ژن را داخل سلول‌های موش نر قرار دادند. Xist مورداستفاده‌ی محققان جهش‌یافته است و از عملکرد خاموش‌کردن ژن Xist معمولی برخوردار نیست؛ چراکه در غیراین‌صورت با خاموش‌کردن کروموزوم، باعث مرگ موش‌ها می‌شود؛ البته هنوز هم قابلیت اتصال به تمام شرکای پروتئینی خود را دارد.
بیشتر موش‌های نر دارای Xist دچار بیماری خودایمنی شدند
اکثر موش‌های نری که Xist را بیان می‌کردند، دچار نوعی بیماری خودایمنی شدند (لوپوس مدل خاصی بود که آن‌ها استفاده کردند) که شامل پاتولوژی خودایمنی چندعضوی همراه با سلول‌های بی غیرطبیعی بود. سلول‌های B گروهی از سلول‌ها هستند که اوتوآنتی‌بادی‌ها را می‌سازند و در موش‌های نر از سلول‌های ماده‌های مبتلا به بیماری‌های خودایمنی تقلید می‌کردند؛ بدین معنا که بیش‌تکثیرشونده و فوق‌التهابی بودند. سلول‌های T همان مشخصات را نشان دادند و از مولکول‌هایی که معمولا در تنظیم تحمل خود و تعدیل ایمنی به سلول‌های T کمک می‌کنند، کمتر ساختند.
- مرگ سیاه چگونه سیستم ایمنی ما را تغییر داد؟5 آبان 01مطالعه '6
- گِل چگونه سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند29 مهر 01مطالعه '10
چهار موضوع مهم وجود دارد که دانشمندان از مدت‌ها پیش به آن‌ها واقف هستند: ۱. زنان بیشتر از مردان به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شوند؛ ۲. جبران دوز برای کروموزوم X دوم در سلول‌های زنانه احتمالا نقشی در آن ایفا کرده است؛ ۳. کمپلکس‌های RNA-پروتئین اغلب توسط اوتوآنتی‌بادی‌ها مورد هدف قرار می‌گیرند؛ ۴. Xist بخشی از کمپلکس RNA-پروتئین است که در غیرفعال‌سازی X نقش دارد.
هیچ‌کس تا به امروز به‌دنبال این نبوده است که نقش احتمالی خود Xist را در تمایل زنان به ابتلای بیشتر به بیماری‌های خودایمنی را مورد بررسی قرار دهد. سرانجام در پژوهش اخیر تمام این قطعیات منطقی کنار هم قرار گرفت و نتیجه گرفته شد که Xist زمینه‌ساز ابتلای بیشتر زنان به بیماری‌های خودایمنی در مقایسه با مردان است. امید است پژوهش اخیر اهداف جدید و موثری را برای تشخیص، پایش، طبقه‌بندی و درمان این مجموعه از بیماری‌ها ارائه دهد.
نظرات