چرا نوشتن با دست برای حافظه و یادگیری بهتر است؟

شاید با وجود گوشی‌های هوشمند و فناوری‌های دیجیتال در تمام ابعاد یادگیری از مدرسه تا دانشگاه، یادداشت‌های دست‌نویس کلاس درس بی‌فایده به نظر برسند؛ اما مجموعه‌ی پیوسته‌ای از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نوشتن یادداشت به شیوه‌ی سنتی با قلم و کاغذ یا حتی تبلت و قلم نوری، هنوز بهترین راه برای یادگیری به‌ویژه برای کودکان در سنین پائین‌تر است.

پژوهشی جدید که در Frontiers in Psychology منتشر شده است، با بررسی فعالیت مغزی دانش‌آموزان در حین یادداشت برداری نشان داد که نوشتن با دست باعث افزایش فعالیت الکتریکی در مناطق به‌هم متصل مغز می‌شود که مسئول حرکت، بینایی، پردازش ادراکی و حافظه هستند. این یافته‌ها به مجموعه‌ی عظیمی از شواهد درباره‌ی اهمیت آموزش کودکان برای نوشتن کلمات با دست و طراحی از روی تصاویر اضافه می‌شوند.

پژوهش جدید به رهبری آدری وندر میر و رود وندر ویل از دانشگاه علم و فناوری نروژ (NTNU) بر اساس بررسی بنیادی ۲۰۱۴ انجام شده است. بر اساس این پژوهش، افراد بدون فکر کردن با کامپیوتر تایپ می‌کنند. وندر میر می‌گوید:

تایپ کردن همه چیز هنگام شنیدن حرف‌های استاد کمی وسوسه‌انگیز است. زیرا به نوعی آنچه از گوش شما وارد می‌شود، از نوک انگشتانتان خارج می‌شود؛ اما در این وضعیت اطلاعات ورودی را پردازش نمی‌کنید.

درحالی‌که هنگام نوشتن با دست تقریبا غیرممکن است که همه چیز را بتوانید یادداشت کنید و به همین دلیل دانشجویان و دانش‌آموزان مجبور می‌شوند به شکلی فعالانه به اطلاعات ورودی توجه و آن‌ها را پردازش و اولویت‌بندی کنند و سپس با یکپارچه‌سازی این اطلاعات، چیزهایی را که قبلا آموخته‌اند به یکدیگر ربط دهند. این اقدام آگاهانه برای اضافه‌کردن به دانش موجود می‌تواند مشارکت و جذب مفاهیم جدید را آسان‌تر سازد.

پژوهشگرها برای درک بهتر تفاوت‌های فعالیت مغزی در طول دو روش یادداشت‌برداری، ساختار اصلی پژوهش سال ۲۰۱۴ را تغییر دادند. آن‌ها الکترودهایی را با ۲۵۶ حسگر به یک کلاه توری دوختند که فعالیت مغزی ۳۶ دانش‌آموز را در حین نوشتن یا تایپ کردن ۱۵ کلمه از بازی Pictionary ثبت می‌کرد.

وقتی دانش‌آموزان کلمات را با دست می‌نوشتند، حسگرها اتصال گسترده‌ای را بین مناطق متعدد مغز دریافت می‌کردند. با این‌‌حال تایپ کردن به فعالیت حداقلی در همان مناطق منجر شد. نوشتن با دست الگوهای اتصال بین مناطق بصری، بخش‌های دریافت و پردازش اطلاعات ادراکی و قشر حرکتی را فعال می‌کند. همچنین حرکت بدن و یکپارچه‌سازی حسی و حرکتی را کنترل می‌کند. این روش به مغز کمک می‌کند از داده‌های ورودی محیطی برای مطلع‌کردن فرد از حرکت بعدی‌اش کمک بگیرد. وندر میر می‌گوید:

وقتی تایپ می‌کنید، حرکت ساده‌ی انگشتان در تولید هر حرف مشارکت دارد، در حالی که وقتی با دست می‌نویسید بلافاصله حس تولید را دریافت می‌کنید؛ به‌طوری‌که تولید حرف A کاملا متفاوت با تولید حرف B می‌شود.

بنابراین کودکانی که نوشتن و خواندن را صرفا با ضربه‌زدن به تبلت دیجیتالی می‌آموزند، اغلب در تفکیک حروف شبیه به هم یا حروف آینه‌ای مثل b و d دچار مشکل می‌شوند.

به باور سوفیا وینچی بوهر، استادیار عصب‌شناسی آموزشی در دانشگاه وندربیلت، در وظایفی مثل نوشتن با دست که سیستم‌های ادراکی و حرکتی را با یکدیگر قفل می‌کنند، رابطه‌ی بین اقدام حرکتی و تشخیص مفهومی و بصری واضح است.

وقتی حرف یا کلمه‌ای را می‌نویسید، در واقع از آن فهم ادراکی دارید و سیستم حرکتی خود را برای ایجاد آن فراخوانی می‌کنید. سپس این فرآیند خلق به سیستم بصری باز می‌گردد در آنجا مجددا پردازش می‌شود و به این ترتیب ارتباط بین عمل و تصاویر و کلمات مرتبط با آن تقویت می‌شود. این فرآیند به تصور کردن چیزی و سپس ایجاد آن شباهت دارد. وقتی با نوشتن، طراحی یا ساختن به تخیلات خود شکل مادی می‌بخشید، مفاهیم در ذهنتان باقی می‌مانند.

انتقال اطلاعات شفاهی به فرمت نوشتاری به هماهنگی بخش حرکتی مغز با دست کمک می‌کند؛ به‌طور کلی مغز در حین نوشتن با دست نیاز به برنامه‌های حرکتی بیشتری نسبت به تایپ کردن دارد. وقتی کلمه‌ای را با دست می‌نویسید، حرکت‌های واقعی دست تا حدی با ساختار کلمه ارتباط پیدا می‌کنند.

بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۲۱، شرکت‌کنندگان با اجرای عمل مرتبط با برخی فعل‌ها، آن‌ها را راحت‌تر به خاطر سپردند. ترسیم اطلاعات و اجرای آن‌ها مفید است؛ زیرا درباره‌ی اطلاعات فکر می‌کنید و باید چیزی معنادار را تولید کنید. با تغییر شکل اطلاعات، اتصال میانی بین شبکه‌های عصبی وسیع مغز را عمیق‌تر می‌کنید و به این ترتیب دسترسی این بخش‌ها به اطلاعات آسان‌تر خواهد شد.

بر اساس تعداد زیادی از پژوهش‌ها، اگر از کودکان بخواهید حروف یا دیگر آیتم‌های بصری را با دست بنویسند و صرفا با کلیک ماوس یا ضربه زدن به دکمه‌های روی صفحه نمایش یا صفحه کلید آن را تکرار نکنند، به قدرت یادگیری بهتری خواهند رسید.

عمل نوشتن با دست می‌تواند بخش‌های مختلف مغز را بهتر از دیگر روش‌های یادگیری مثل خواندن یا دیدن درگیر کند. همچنین نوشتن با دست، تشخیص حروف در کودکان پیش‌دبستانی را بهبود می‌دهد و یادگیری از طریق نوشتن بهتر از دیگر روش‌ها در حافظه‌‌ی بلندمدت باقی می‌ماند. همچنین درگیر شدن سیستم حرکتی مغز باعث می‌شود کودکان در تفکیک حروف کوچک مثل b و p بهتر عمل کنند.

پژوهش جدید می‌تواند پرسش‌های بزرگ‌تری را درباره‌ی یادگیری مطرح کنند. برای مثال اتصال‌های مغزی چگونه در طول زمان تغییر می‌کنند و این اتصال‌ها چه زمانی بیشترین اهمیت را در فرآیند یادگیری دارند. بااین‌حال یافته‌های جدید به معنی مضر بودن فناوری‌های جدید نیستند. لپ‌تاپ‌ها، گوشی‌های هوشمند و دیگر دستگاه‌ها می‌توانند برای نوشتن مقاله یا پژوهش مفید باشند و دسترسی بهینه به منابع آموزشی را فراهم کنند.

مشکل وقتی رخ می‌دهد که افراد بیش از حد بر فناوری تکیه می‌کنند و به این ترتیب فرآیندهای فکری خود را به دستگاه‌های دیجیتالی محول می‌کنند. به این عمل «بارسپاری شناختی» گفته می‌شود که به معنی استفاده از تلفن همراه برای به خاطر سپردن وظایف، ثبت عکس به جای به خاطر سپردن اطلاعات یا وابستگی به جی‌پی‌اس برای پیدا کردن راه است. شاید این کار مفید باشد، اما انجام آن به صورت پیوسته باعث می‌شود کمتر از مغزتان کار بکشید. اگر به صورت فعال از بخش‌های حرکتی یا حافظه‌ در مغز استفاده نکنید، ممکن است به مرور دچار زوال شوند.

برخی مسئولان کشور نروژ به دنبال پیاده‌سازی مدرسه‌های کاملا دیجیتالی هستند. به گفته‌ی معلم‌های اول ابتدایی در این کشور، دانش‌آموزان تازه‌ وارد به ندرت می‌دانند چگونه مداد را در دستشان بگیرند و همین مسئله نشان می‌دهد که در پیش‌دبستانی تکالیفی مثل رنگ‌آمیزی تصاویر یا حل پازل را انجام نداده‌اند. به همین دلیل ممکن است فرصت‌هایی را که به رشد و تحرک مغزشان می‌انجامد، از دست بدهند.