راست‌دستی یا چپ‌دستی؟ پروتئین‌ موجود در سلول‌های رویان تصمیم می‌گیرد

ژن‌ها تا چه اندازه در انتخاب دستی که صبح‌ها لیوان چای خود را با آن برمی‌دارید دخیل هستند؟ محققان برای یافتن سرنخ‌هایی از عوامل تاثیرگذار روی راست‌دستی یا چپ‌دستی افراد، به بررسی واریانت‌های ژنتیکی نادر در پایگاه داده‌ی حاوی اطلاعات ژنتیکی بیش از ۳۵۰ هزار نفر پرداختند. یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد که پروتئین‌های سازنده‌ی اسکلت‌های داخلی سلول‌ها به‌نام «توبولین» در این موضوع دخیل هستند.

نتایج پژوهش محققان که دوم آوریل (۱۴ فروردین) در Nature Communications منتشر شد، به‌طور خاص در بخش‌های کدکننده‌ی پروتئین DNA به‌دست آمدند و به مطالعات پیشین که تغییرات ژنتیکی را با راست‌دستی یا چپ‌دستی در افراد مرتبط می‌دانستند، اضافه شدند.

به‌گفته‌ی سباستین اوکلنبورگ، عصب‌شناس از دانشکده‌ی پزشکی هامبورگ در آلمان، پژوهش اخیر مطالعه‌ای مهم و شایان‌توجه است که از دخالت‌داشتن توبولین‌ها در تعیین عدم‌تقارن سمت چپ و راست مغز پشتیبانی می‌کند.

با توجه‌به اینکه بیشتر مردم ترجیح واضحی برای استفاده از یکی از دستان خود دارند، یافتن ژن‌های مرتبط با چپ‌دستی یا راست‌دستی می‌تواند سرنخ‌هایی را از ریشه‌ی ژنتیکی عدم‌تقارن نیمکره‌ی چپ و راست مغز ارائه دهد.

مطالعات پیشین که روی داده‌های ژنومی بیوبانک انگلستان انجام شدند، ۴۸ واریانت ژنتیکی رایج و مرتبط با چپ‌دستی را که بیشتر در نواحی غیرکدکننده‌ی DNA حضور داشتند، کشف کرده‌اند. این نواحی شامل مناطقی می‌شدند که قادر بودند تا بیان ژن‌های مربوط به توبولین‌ها را کنترل کنند. این پروتئین‌ها در رشته‌های لوله‌مانندی به‌نام ریزلوله (میکروتوبول) که اشکال و حرکات سلول‌ها را کنترل می‌کنند، جمع می‌شوند.

کلاید فرانک، متخصص ژنتیک و عصب‌شناس از موسسه‌ی روان‌شناسی ماکس پلانک در هلند و تیمش به‌دنبال متغیرهای ژنتیکی در توالی‌های کدکننده‌ی پروتئین بودند. تجزیه‌وتحلیل آن‌ها از داده‌های ژنتیکی ۳۱۳٬۲۷۱ راست‌دست و ۳۸۰٬۴۳ چپ‌دست در بیوبانک انگلستان، به کشف واریانت‌های ژن توبولین به‌نام «TUBB4B» منجر شد که در افراد چپ‌دست ۲٫۷ برابر بیشتر از راست‌دست‌ها بود.

ریزلوله‌ها می‌توانند روی چپ‌دستی یا راست‌دستی افراد تاثیرگذار باشند؛ چراکه مژک‌ها یا برآمدگی‌های شبیه به مو را در غشای سلولی تشکیل می‌دهند که قادر هستند تا جریان مایع را به‌روشی نامتقارن درطول رشد هدایت کنند.

به‌گفته‌ی فرانک، با وجود آنکه ریزلوله‌ها تنها بر بخش کوچکی از افراد در این مجموعه داده‌های چشمگیر تاثیرگذار هستند، واریانت‌های نادر می‌توانند سرنخ‌هایی از مکانیسم‌های رشدی عدم‌تقارن مغزی در هر فرد ارائه دهند. وی می‌افزاید: «این یافته‌ها راه را برای پژوهش آتی هموار می‌کنند تا تعیین کند که چگونه میکروتوبول‌ها که خود دارای ترجیح دست راست یا چپ مولکولی هستند، می‌توانند پیچش نامتقارن را در رشد اولیه‌ی مغز ایجاد کنند.»