تب دنگی چیست؟ علائم، پیشگیری، درمان و هرآنچه باید بدانید

تب دنگی که به «تب استخوان‌شکن» نیز معروف است، نوعی بیماری است که ازطریق پشه منتقل می‌شود و در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان شیوع دارد. تب دنگی خفیف موجب تب شدید و علائم شبیه به آنفلوانزا می‌شود. شکل شدید تب دنگی که تب دنگی خونریزی‌دهنده نیز نام دارد، می‌تواند خونریزی شدید، افت ناگهانی فشار خون (شوک) و مرگ را در پی داشته باشد.

سالانه درحدود ۴۰۰ میلیون نفر به تب دنگی دچار می‌شوند؛ اما بیشتر آن‌ها (حدود ۸۰ درصد) هیچ علامتی ندارند.

تب دنگی بیشتر در جنوب شرقی آسیا، جزایر غربی اقیانوس آرام، آمریکای لاتین و آفریقا شایع است. اما این بیماری به‌تازگی درحال گسترش‌یافتن به سایر مناطق جهان است. کارشناسان، تغییرات اقلیمی و افزایش میانگین دما را علت اصلی افزایش شیوع تب دنگی عنوان کرده‌اند.

در مناطقی که تب دنگی شایع است، بهترین راه برای جلوگیری از عفونت، اجتناب از گزیده‌شدن توسط پشه و انجام اقداماتی برای کاهش جمعیت این حشرات است.

به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، ویروس‌های عامل تب دنگی ازطریق نیش پشه‌های ماده آلوده‌ی جنس آئدس، یعنی آئدس ایجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس به انسان‌ها منتقل می‌شوند. این پشه‌ها همان نوع پشه‌هایی هستند که ویروس‌های زیکا و  چیکونگونیا  را نیز منتشر می‌کنند. آئدس ایجیپتی بیشترین نقش را در انتشار تب دنگی دارد. در ایران بیشترین فراوانی آئدس در شهر چابهار مشاهده شده است.

موارد ابتلا به تب دنگی در ایران به‌تازگی به طور چشم‌گیری افزایش یافته است. نتایج آزمایش ۶۳ نفر از ۲۰۰ نفری که با علائم شدید تب بالای ۴۰ درجه و استخوان درد به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند، مثبت بوده و نتایج آزمایش سایرین درحال بررسی است. استان‌های خوزستان، هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، بوشهر، گیلان، مازندران و گلستان درگیر بیماری تب دنگی هستند. 

بسیاری از افراد درنتیجه ابتلا به عفونت تب دنگی علامتی را نشان نمی‌دهند. هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، ممکن است با بیماری‌های دیگر (مانند آنفلوانزا) اشتباه گرفته شود. علائم معمولا چهار تا ده روز پس از گزیده شدن توسط پشه‌ی آلوده، شروع می‌شود. تب دنگی می‌تواند موجب تب شدید (۴۰ درجه سانتی‌گراد) و هریک از علائم و نشانه‌های زیر شود:

• سردرد
• درد عضلات، استخوان‌ها یا مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ
• درد پشت چشم
• تورم غدد
• بثورات پوستی

اکثر افراد ظرف یک هفته یا بیشتر بهبود می‌یابند. در برخی موارد، علائم بدتر می‌شود و می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. این حالت از بیماری، بیماری دنگی شدید، تب خونریزی‌دهنده دنگی یا سندرم شوک دنگی نامیده می‌شود. از هر ۲۰ نفری که دچار عفونت می‌شوند، یک نفر پس از اینکه علائم اولیه رو به محو شدن می‌رود، دچار تب دنگی شدید می‌شود.

تب دنگی شدید زمانی اتفاق می‌افتد که عروق خونی بیمار آسیب دیده و دچار نشتی می‌شود. در این وضعیت، تعداد سلول‌های تشکیل دهنده لخته (پلاکت‌ها) در گردش خون کاهش پیدا می کند و این امر می‌تواند به شوک، خونریزی داخلی، نارسایی اعضا و حتی مرگ منجر شود.

علائم هشداردهنده تب شدید دنگی معمولا یکی دو روز پس از برطرف‌شدن تب شروع می‌شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شکم‌درد شدید
• استفراغ مداوم
• خونریزی از لثه یا بینی
• وجود خون در ادرار، مدفوع یا استفراغ
• خونریزی زیر پوست که ممکن است شبیه کبودی باشد
• تنفس دشوار یا سریع
• خستگی
• تحریک‌پذیری یا بی‌قراری

اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که تب دنگی در آن رخ می‌دهد یا به این مناطق سفر کرده‌اید و هر یک از علائم هشداردهنده را مشاهده کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. علائم هشداردهنده شامل درد شدید معده، استفراغ، مشکل در تنفس یا وجود خون در بینی، لثه، استفراغ یا مدفوع است (اگر شخصی از مکانی که ویروس دنگی در آن شایع است بازگردد و پس از ۱۴ روز نشانه‌ها را در خود مشاهده نکند، به ویروس دنگی آلوده نشده است).

تب دنگی توسط یکی از چهار نوع ویروس دنگی ایجاد می‌شود. امکان ابتلا به عفونت تب دنگی براثر معاشرت با فرد آلوده وجود ندارد و همان طور که قبلا اشاره شد، تب دنگی توسط نیش پشه آئدس منتشر می‌شود.

دو نوع پشه که اغلب ویروس‌های دنگی را منتشر می‌کنند، هم داخل و هم خارج از اقامتگاه‌های انسانی فراوان هستند. وقتی پشه فرد آلوده به ویروس دنگی را نیش می‌زند، ویروس وارد بدن پشه می‌شود. سپس وقتی پشه آلوده فرد دیگری را نیش می‌زند، ویروس با ورود به گردش خون آن فرد، موجب عفونت می‌شود.

پس از بهبودی از تب دنگی، فرد نسبت به آن نوع ویروسی که وی را آلوده کرده مصونیت طولانی‌مدت خواهد داشت، اما در برابر سه نوع دیگر ویروس تب دنگی ایمن نخواهد بود؛ بدین معنا که امکان آلوده‌شدن توسط سه ویروس دیگر در آینده وجود دارد. اگر برای بار دوم، سوم یا چهارم به تب دنگی مبتلا شوید، خطر ابتلا به فرم شدید تب دنگی افزایش می‌یابد.

سیستم ایمنی بدن ابزارهایی دارد که می‌تواند برای تشخیص عفونت‌ها و بهتر شدن در مبارزه با آن‌ها به‌کار بگیرد. وقتی بدن شما با ویروس مبارزه می‌کند، به جعبه‌ابزار خود نگاه می‌کند تا متوجه شود کدام ابزار (آنتی‌بادی) می‌تواند آن تهدید خاص را نابود کند.

آنتی‌بادی‌ها دربرابر هر مهاجم مضر اختصاصی عمل می‌کنند و مانند کلید با یک قفل مطابقت دارند. آنتی‌بادی‌ها به هدف خاص خود متصل می‌شوند و سیستم ایمنی آن را از بین می‌برد. وقتی بدن متوجه شد چگونه با آن ویروس خاص مبارزه کند، بعید است که دیگر آن ویروس بتواند شما را بیمار کند.

پس از آلوده‌شدن به یکی از چهار سویه ویروس تب دنگی، در آینده دوباره به آن آلوده نخواهید شد. اما آنتی‌بادی‌های که آن سویه خاص را هدف قرار می‌دهند، به‌طور کامل با سویه‌های دیگر ویروس مطابقت ندارند. بنابراین اگر بعداً با سویه دیگری از ویروس مذکور آلوده شدید، ویروس می‌تواند از این سازگاری ناقص برای فریب‌دادن سیستم ایمنی شما (افزایش وابسته به آنتی‌بادی) استفاده کند.

سویه‌های مختلف می‌توانند توسط آنتی‌بادی‌هایی که علیه سویه اولی که به آن مبتلا شده‌اید، گرفتار شوند و به درون سلول کشیده شوند، اما به دلایلی که کاملا مشخص نیست، ویروس از بین نمی‌رود. ویروس وارد سلول‌ها می‌شود و راحت‌تر می‌تواند شما را آلوده کند و موجب بیماری جدی شود.

تب دنگی مانند عفونت هایی نظیر آنفلوانزا از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند. تنها راه ابتلا به تب دنگی از فرد دیگر، آلوده‌شدن فرد باردار است. اگر باردار باشید و به تب دنگی دچار شوید، می‌توانید طی بارداری یا زایمان آن را به کودک خود منتقل کنید.

در موارد زیر خطر ابتلا به تب دنگی یا نوع شدیدتر آن بیشتر است:

اگر در مناطق گرمسیری ساکن باشید یا به این مناطق سفر کنید. حضور در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری خطر مواجهه با ویروس عامل تب دنگی را افزایش می‌دهد.

در گذشته به تب دنگی مبتلا شده باشید. عفونت گذشته با ویروس تب دنگی خطر ابتلا به علائم شدید را در صورت ابتلای مجدد افزایش می‌دهد.

تب دنگی شدید می‌تواند موجب خونریزی داخلی و آسیب اعضا شود. فشار خون می‌تواند تا حد خطرناکی کاهش پیدا کند و موجب شوک شود. در برخی موارد، تب دنگی شدید می‌تواند جان فرد مبتلا را بگیرد.

تب دنگی با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی نمونه از خون سیاهرگی را می‌گیرد و برای تشخیص نشانه‌های ویروس دنگی آن را به آزمایشگاه می‌فرستند. آزمایش ممکن است همچنین سویه ویروس را نیز مشخص کند. پزشک می‌تواند از آزمایش خون برای بررسی ویروس‌های دیگری استفاده کند که موجب علائم مشابه می‌شوند.

داروی خاصی برای درمان تب دنگی وجود ندارد. پزشک به بیمار توصیه‌هایی درباره نحوه مدیریت علائم خواهد کرد. توصیه‌های پزشک ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آب و مایعات فراوان بنوشید تا بدنتان دچار کم‌آبی نشود.
• تا حد امکان استراحت کنید.
• برای تسکین درد خود فقط استامینوفن مصرف کنید. از مصرف ایبوپروفن یا آسپرین پرهیز کنید؛ زیرا می‌توانند خطر خونریزی داخلی را افزایش دهد.

واکسن

در مناطقی از جهان که تب دنگی شایع است، یک واکسن تب دنگی (Dengvaxia) برای افراد ۹ تا ۴۵ ساله‌ای که قبلا حداقل یک بار دچار تب دنگی شده‌اند، تایید شده است. این واکسن در سه نوبت و در طول ۱۲ ماه تزریق می شود. واکسن تب دنگی فقط برای افرادی تایید شده که مشخص شده است قبلا دچار تب دنگی شده‌اند. به‌نظر می‌رسد واکسن مذکور در افرادی که در گذشته دچار تب دنگی نشده‌اند، خطر ابتلا به تب دنگی شدید و بستری‌شدن به‌دلیل ابتلا به این عفونت را در آینده افزایش می‌دهد.

جلوگیری از نیش پشه

واکسن به تنهایی ابزار موثری برای کاهش تب دنگی در مناطقی نیست که این بیماری در آن‌جا شایع است. جلوگیری از نیش پشه و کنترل جمعیت پشه‌ها همچنان روش‌های اصلی برای جلوگیری از شیوع تب دنگی است.

اگر در منطقه ای زندگی می‌کنید یا به منطقه‌ای سفر می‌کنید که تب دنگی در آن شایع است، نکات زیرا را رعایت کنید:

در خانه‌های دارای تهویه مطبوع یا با در و پنجره توری‌دار بمانید. پشه‌هایی که حامل ویروس‌های دنگی هستند، از صبح تا غروب فعالیت بیشتری دارند اما در شب نیز می‌توانند نیش بزنند.

لباس محافظ بپوشید. وقتی به مناطق آلوده به پشه می‌روید، لباس‌هایی بپوشید که به خوبی بدن شما را بپوشانند.

از مواد دافع پشه استفاده کنید. داروی پرمترین را می‌توان روی لباس‌ها، کفش، وسایل سفر و توری خواب استفاده کرد. برای پوست خود از دافع حاوی حداقل ده درصد غلظت ترکیب دیت (DEET) استفاده کنید.

زیستگاه پشه‌ها را کاهش دهید.‌ پشه‌هایی که حامل ویروس دنگی هستند، معمولا در خانه‌ها و اطراف آن‌ها زندگی می‌کنند و در آب‌های راکد تولیدمثل می‌کنند که می‌تواند در مواردی مانند لاستیک‌های مستعمل خودروها جمع شود. می‌توانید با حذف زیستگاه‌هایی که پشه‌ها در آن تخم‌گذاری می‌کنند، به کاهش جمعیت پشه‌ها کمک کنید. حداقل هفته‌ای یک بار ظروف حاوی آب راکد مانند گلدان‌هایی که در آن‌ها آب جمع شده است و همچنین ظروف حیوانات را خالی و تمیز کنید. در فاصله‌ی بین پاک‌سازی، روی ظروف حاوی آب راکد را بپوشانید.