آیا مصرف قهوه می‌تواند باعث کاهش وزن شود؟

اغلب افراد پس از نوشیدن یک فنجان قهوه‌ی صبحگاهی سرحال می‌شوند. برخی دیگر حتی احساس می‌کنند این نوشیدنی حس گرسنگی‌شان را مهار کرده است. بسیاری افراد هم در شبکه‌های اجتماعی از فواید مصرف این نوشیدنی بر کاهش وزن می‌گویند؛ اما پژوهش‌ها تازه کشف چگونگی تاثیر کافئین و سایر ترکیبات موجود در قهوه بر وزن را آغاز کرده‌اند.

چندین رژیم غذایی و دستورالعمل تحت نام مستعار «راه فرار قهوه» از اوایل سال جاری گسترش پیدا کرده و علاقه مردم به نوشیدن قهوه یا کافئین را به‌منظور کاهش وزن افزایش داده‌اند. این منابع مدعی هستند که افزودن ادویه‌های خانگی یا مکمل‌های تجاری به یک فنجان قهوه یا حتی یک‌سره خوردن این مخلوط در چند ثانیه‌ی اولیه‌ی تجربه‌ی گرسنگی، می‌تواند اثر کاهش وزن را افزایش دهد. کارشناس‌ها هنوز درباره‌ی این ادعا گیج هستند: آیا قهوه و به‌ویژه کافئین بر کاهش وزن افراد تأثیر دارد؟ در این صورت این اثر کاهش وزن چقدر دوام می‌آورد؟

براساس شایعات، قهوه و دیگر فرآورده‌های کافئینی می‌توانند کاهش وزنی سریع و آسان را به دنبال داشته باشند. این منطق تا اندازه‌ای به قابلیت قهوه‌ برای تحریک دستگاه گوارش وابسته است. کافئین موجود در قهوه می‌تواند باعث انقباض ماهیچه‌های روده شود که حرکت شکم را به دنبال دارد.

بنابراین دستگاه گوارش محتویات خود را اندکی سریع‌تر از حد معمول پاکسازی می‌کند. از سویی کافئین ادرارآور است و ادرار بیشتر می‌تواند باعث کاهش وزن آب بدن شود. این آثار ترکیبی بر گوارش و وزن آب به‌سرعت پس از مصرف قهوه رخ می‌دهند، اما دوام کمی دارند و کاهش وزن دائمی را به دنبال ندارند. با این‌حال به نظر می‌رسد مصرف قهوه در بازه‌های طولانی‌تر آثار متفاوتی داشته باشد.

براساس پژوهشی در سال ۲۰۲۳ که عادت‌های قهوه‌خوری بیش از ۱۵۰ هزار شرکت‌کننده را ارزیابی کرده بود، طی بازه‌ای چهار ساله، نوشیدن قهوه‌ی بدون شیرینی در کنار تنظیم دیگر متغیرهای سبک زندگی، تأثیر متوسطی بر کاهش سرعت اضافه وزن داشت. شرکت‌کنندگان به ازای نوشیدن هر فنجان قهوه اضافی، تقریبا صد گرم کمتر از دیگر همتایان خود اضافه‌وزن داشتند. البته اغلب افراد احتمالا چنین تفاوت‌های اندک وزنی را احساس نمی‌کنند.

پژوهش‌های دیگر نتایج مشابهی را گزارش داده‌اند. فرانک هو، رئیس بخش تغذیه در دانشکده بهداشت عمومی هاروارد و مؤلف پژوهش سال ۲۰۲۳ می‌گوید با مصرف قهوه همچنان درحال افزایش وزن هستید، اما این اضافه‌وزن در مقایسه با بقیه کمتر است.

مصرف قهوه همچنین با کاهش اندک چربی بدن ارتباط دارد. براساس یک پژوهش، افرادی که چهار فنجان قهوه فوری در یک روز می‌نوشیدند، ۴ درصد توده چربی کمتری داشتند. آن‌ها همچنین پس از دوره‌ای شش ماهه مقدار کمی از وزن کلی خود را از دست دادند. این افراد با گروهی مقایسه شدند که یک نوشیدنی با طعم و ظاهر مشابه قهوه را نوشیده بودند و رژیم غذایی و عادت‌های ورزشی مشابهی را رعایت می‌کردند.

به نظر می‌رسد کافئین، ترکیب زیست‌فعال اصلی قهوه یکی از محرک‌های اصلی کاهش اضافه‌وزن است. این ترکیب وظیفه‌ی فعال‌سازی فرآیند ترموژنز (گرمازایی) در رژیم غذایی یا انرژی لازم برای جذب و ذخیره‌سازی مواد غذایی را برعهده دارد. به طور میانگین، تقریبا ۱۰ درصد از انرژی صرف هضم غذا می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کافئین می‌تواند این مقدار را با افزایش نرخ سوخت و ساز افراد افزایش دهد.

هرچقدر نرخ سوخت‌وساز بیشتر باشد، بدن انرژی بیشتری را در زمان استراحت مصرف می‌کند. فرآیند گوارش سرعت می‌گیرد و باعث می‌شود اندام‌های درون شکم انرژی بیشتری مصرف کنند و کالری بیشتری بسوزانند. به‌طورکلی این افزایش انرژی اندک است: قهوه‌خورها ممکن است در روز ۸۰ تا ۱۵۰ کالری بیشتر بسوزانند که معادل خوردن چند بیسکویت اورئو (Oreo) است. بااین‌حال آن چند کالری اضافی ازدست‌رفته می‌تواند درطول زمان انباشته شود.

این باور وجود دارد که کافئین سیستم عصبی سمپاتیک را که وظیفه‌ی تنظیم واکنش «ستیز و گریز» بدن را برعهده دارد، تحریک می‌کند و همچنین در مسدودسازی گیرنده‌های متصل‌شده به آدنوزین نقش دارد. آدنوزین یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی است که احساس خواب‌آلودگی را تقویت می‌کند و حس آرامش را افزایش می‌دهد. کافئین سپس به پاسخ‌های فیزیولوژیکی در سیستم عصبی سمپاتیک مانند افزایش ضربان قلب و هوشیاری منجر می‌شود.

مرلین کرنلیس، استادیار طب پیشگیری از دانشگاه نورث‌وست می‌گوید تاثیرات یادشده به‌نوبه‌ی خود سوزاندن کالری‌های بیشتر را در پی دارد. کافئین می‌تواند اکسیداسیون چربی را افزایش دهد که به فرآیند تجزیه‌ی چربی ذخیره‌شده در بافت‌ها برای تولید انرژی گفته می‌شود. همین مسئله می‌تواند توضیح دهد که چرا مصرف قهوه با کاهش توده‌ چربی در ارتباط است.

قهوه به جز کافئین حاوی چندین پلی‌فنل (نوعی آنتی‌اکسیدان) است که می‌توانند بر وزن تأثیر بگذارند. اسید کلروژنیک، پلی‌فنلی که باعث مزه تلخ و بوی قوی قهوه می‌شود، می‌تواند به حفظ سطح قند خون پایدار کمک کند. از آنجایی که هوس‌های غذایی را می‌توان به نوسان‌های قند خون ربط داد، قند خون پایدارتر می‌تواند به تنظیم اشتها کمک کند. طعم تلخ نیز خود در این فرآیند ایفای نقش می‌کند. براساس برخی شواهد، روده ترکیب‌های تلخ‌تر را حس می‌کند و هورمون‌های اشتها را برای کاهش مصرف غذا تنظیم می‌کند.

دانشمندان در ابتدای درک چگونگی تأثیر کلروژنیک اسید بر افزایش اثر قهوه بر هورمون‌های کنترل‌کننده اشتها و گرسنگی هستند. براساس پژوهشی کوچک که ۱۲۶ شخص دارای اضافه‌وزن را ردیابی کرده بود، قهوه اثر تنظیم‌کننده‌ای بر هورمون‌های سیری دارد؛ بدین صورت که افراد معمولا پس از نوشیدن آن کمتر غذا می‌خورند و بیشتر احساس سیری دارند.

شرکت‌کنندگان پس از نوشیدن قهوه، سطح بالاتری از سروتونین، ماده‌ای شیمیایی در مغز که می‌تواند اشتها را سرکوب کند و سطح پایین‌تر هورمون گرسنگی گرلین را تجربه کردند. این آثار در افرادی که قهوه حاوی اسید کلروژنیک بیشتر می‌نوشند، قوی‌تر بود.

شواهد نشان می‌دهد که قهوه می‌تواند بر اشتها و گرسنگی تأثیر بگذارد، اما ممکن است این تأثیر از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد؛ بنابراین نوشیدن قهوه برای کاهش ناگهانی حس گرسنگی شاید انتظار واقع‌گرایانه‌ای نباشد. دانشمندان هنوز در تلاش‌ هستند تا دریابند آیا افزودنی‌هایی مثل دارچین و فلفل کاین بر کاهش وزن ناشی از مصرف قهوه تاثیر محسوسی دارند یا خیر. اما به‌طورکلی می‌گوید افزودن این مواد بی‌ضرر است.

نوشیدن بیش از ۴۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز می‌تواند مشکلات خواب، استرس و اضطراب را افزایش دهد. یک شات اسپرسو معمولا حاوی ۶۰ میلی‌گرم کافئین است؛ هرچند نوشیدنی‌های قهوه‌ی محبوب می‌توانند بسته به اندازه و پخت حاوی مقدار بیشتری کافئین باشند.

لته‌های طعم‌دار یا فراپه‌های پر از قند و خامه در نقطه‌ی مقابل مزایای قهوه سیاه برای کاهش وزن قرار می‌گیرند. به باور کرنلیس، قند باعث افزایش کالری می‌شود و قهوه اصولا یک نوشیدنی بدون کالری است. او نوشیدن قهوه با قند و خامه‌ی کم را پیشنهاد می‌دهد.

هو می‌گوید به‌طورکلی قهوه می‌تواند مزایای متوسطی برای کاهش وزن داشته باشد. پس در کل مراقب انتظارات غیرواقعی از این نوشیدنی باشید، زیرا نوشیدن مقدار زیادی قهوه نمی‌تواند وزن بدن شما را به شکل چشمگیری تغییر دهد.