دو دانشمند آمریکایی به پاس کشف میکروآران‌ای برنده جایزه نوبل پزشکی شدند

ویکتور امبروس، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه ماساچوست و گری راوکون، زیست‌شناس مولکولی در بیمارستان عمومی ماساچوست و استاد ژنتیک دانشکده پزشکی هاروارد به پاس کشف  مولکول‌های میکرو آران‌ای، جایزه ۱٫۰۶ میلیون دلاری نوبل را دریافت کردند.

میکرو آر‌ان‌ای‌ها (microRNA) از اعضای گروه وسیع‌تری از مولکول‌ها به نام آر‌ان‌ای محسوب می‌شوند که شبیه دی‌ان‌ای هستند؛ اما به جای دو رشته‌ی به‌هم پیچ‌خورده، فقط یک رشته ماده‌ی ژنتیکی دارند.

امبروس و راوکون مولکول‌های میکرو آر‌ان‌ای را اولین‌بار در سال ۱۹۹۳ هنگام مطالعه‌ی رشد کرم الگانس (Caenorhabditis elegans) کشف کردند. از آن زمان، این دو همکار و دانشمندان دیگر نشان دادند که میکرو آر‌ان‌ای‌ها یکی از ویژگی‌های کلیدی ژنوم همه‌ی موجودات چندسلولی ازجمله انسان‌ها هستند.

به‌گزارش لایوساینس، اوله کامپه، نایب‌رئیس کمیته فیزیولوژی و پزشکی نوبل، روز دوشنبه ۷ اکتبر در کنفرانس مطبوعاتی گفت: «به لطف کشف آن‌ها، پژوهشگران درک بسیار بهتری از نحوه‌ی عملکرد سلول‌ها خواهند داشت.» به عنوان مثال، میکرو آر‌ان‌ای‌ها گاهی ممکن است با تنظیم فعالیت ژن به روش‌هایی که به رشد و گسترش تومورها کمک می‌کنند، در ایجاد سرطان نقش داشته باشند.

هر سلول در بدن ما حاوی حدود ۲۰ هزار ژن است که دستورالعمل‌های لازم برای ساخت پروتئین‌ها، یعنی واحدهای سازنده‌ی حیات را دربرمی‌گیرد. گرچه انواع مختلف سلول‌ها مانند سلول‌های عضله یا عصب دارای ویژگی‌ها و عملکردهای خاصی هستند و ازهمین‌رو به منابع متفاوتی نیاز دارند. بنابراین، برای ساخت پروتئین‌های لازم، مجموعه‌ی خاصی از ژن‌ها باید در هر نوع سلول فعال شوند. این اتفاق هم در دوران رشد رویانی و هم در کل طول زندگی فرد، همان‌طور که سلول‌ها نشانه‌هایی از درون و محیط اطراف دریافت می‌کنند، اتفاق می‌افتد.

وقتی ژنی فعال می‌شود (یعنی سلول از کد آن استفاده می‌کند)، دی‌ان‌ای درون آن ژن ازطریق فرایندی به نام رونویسی ابتدا به مولکول‌های ریزی به نام ام‌آر‌ان‌ای (mRNAs) تبدیل می‌شود. این مولکول‌ها سپس به مکان‌های ساخت پروتئین در سلول تحویل داده و در آن‌جا به‌عنوان الگویی برای ساخت پروتئین استفاده می‌شوند.

برای مدت طولانی، دانشمندان فکر می‌کردند فعالیت ژن عمدتا توسط پروتئین‌های خاصی که به دی‌ان‌ای متصل و فاکتورهای رونویسی نامیده می‌شوند، تنظیم می‌شود. این پروتئین‌ها در دهه ۱۹۶۰ کشف شده بودند. کشف میکرو آر‌ان‌ای توسط امبروس و راوکون که چندین دهه بعد اتفاق افتاد، این فرضیه‌ی دیرینه را تغییر داد.

دو دانشمند برنده‌ی نوبل در مجموعه‌ای از آزمایش‌های آزمایشگاهی روی کرم الگانس نوعی میکروآران‌ای را شناسایی کردند و آن را lin-4 نامیدند. این مولکول می‌تواند به ام‌آر‌ان‌ای متصل شود و از تولید پروتئین مربوطه جلوگیری کند. در سال ۲۰۰۰، دانشمندان نوع دیگری از میکرو آر‌ان‌ای به نام let-7 را کشف کردند که به‌نظر می‌رسید در کل سلسله‌ی حیوانات وجود دارد. اکنون پس از گذشت دو دهه، دانشمندان طیف گسترده‌ای از میکروآران‌ای‌ها را کشف کرده‌اند.

یانوش هلر، استادیار علوم زیست‌پزشکی در دانشگاه شهر دوبلین در بیانیه‌ای گفت: «خوشحالم که می‌شنوم دکتر امبروس و راوکون جایزه نوبل پزشکی ۲۰۲۴ را دریافت کرده‌اند. کار پیشگامانه‌ی آن‌ها در زمینه‌ی تنظیم ژن به‌وسیله‌ی میکروآران‌ای راه را برای پژوهش‌های نوآورانه در حوزه‌ی درمان‌های جدید برای بیماری‌های ویرانگر نظیر صرع هموار کرد و همچنین چشم ما را به ماشین‌آلات شگفت‌آوری باز کرد که با دقت بالایی فرایندهای درون سلول‌های ما را کنترل می‌کنند.»