فقط یک جهش تا تهدید جهانی؛ آیا آنفلوانزای پرندگان ویروس دنیاگیر بعدی است؟

ویروس H5N1 که با نام آنفلوانزای پرندگان شناخته می‌شود، اکنون در سراسر جهان گسترش یافته و توانایی بیشتری برای آلوده‌کردن انسان‌ها نسبت به سویه‌های پیشین پیدا کرده است. فقط یک جهش ژنتیکی، می‌تواند به ویروس امکان دهد سلول‌های بینی و گلو را آلوده کند و احتمال انتقال از طریق هوا را افزایش دهد.

با‌این‌حال، جهش به‌تنهایی برای آغاز دنیاگیری کافی نیست. اگر ویروس ژن‌های خود را با ویروس انسانی مبادله کند، می‌تواند با سرعت به تهدیدی جهانی تبدیل شود. ایان ویلسون از مؤسسه تحقیقاتی اسکریپس در کالیفرنیا به نیوساینتیست می‌گوید: «هرچه افراد بیشتری آلوده شوند، احتمال وقوع چنین تغییری بیشتر می‌شود.» اما او تأکید دارد که خطر چنین سناریویی همچنان پایین است.

ویروس آنفلوانزای پرندگان H5N1 برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰، احتمالاً در میان پرندگان خانگی در چین، ظهور کرد و در سراسر جهان گسترش یافت. در سال ۲۰۲۰، گونه‌ای جدید از ویروس به‌وجود آمد و توانست به‌طور گسترده‌تری پخش شود و حتی به قاره‌های آمریکا و جنوبگان برسد. گونه جدید، علاوه بر پرندگان اهلی، گاوهای شیرده در ایالات متحده را نیز آلوده کرده و گاهی به انسان‌ها نیز منتقل شده است.

گروهی از پژوهشگران به سرپرستی دبی فن‌ریل از دانشگاه اراسموس هلند، سلول‌های بینی و گلوی انسان را با سویه‌های H5N1 از سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۲۲ آلوده کردند. نتایج نشان داد که سویه ۲۰۲۲ نه‌تنها توانایی بیشتری برای اتصال به سلول‌ها دارد، بلکه در تکثیر نیز مؤثرتر عمل می‌کند. فن‌ریل این یافته را «خبر بد» توصیف می‌کند، هرچند باور دارد احتمال دنیاگیری این ویروس همچنان پایین است. او می‌گوید: «اینکه ویروس در آلوده‌کردن انسان‌ها بهتر شده، فرصت بیشتری برای وقوع جهش‌های خطرناک فراهم می‌کند.»

از سوی دیگر، گروه ویلسون نیز در حال مطالعه روی پروتئین هماگلوتینین ویروس است. این پروتئین تعیین می‌کند که ویروس به چه نوع سلول‌هایی متصل شود و از آنجایی که از سطح ویروس بیرون می‌زند، هدف اصلی سیستم ایمنی نیز به‌شمار می‌رود.

مطالعه‌ی گروه فن‌ریل نشان می‌دهد که ویروس تا حدی به توانایی مورد نیازش دست یافته است. بااین‌حال، هنوز مشخص نیست که آیا به گیرنده‌های اصلی سلول‌ها متصل می‌شود یا خیر. پیش‌تر تصور می‌شد که برای انجام این کار، ویروس نیاز به چندین جهش دارد. اما گروه ویلسون نشان داده است که فقط یک جهش برای ایجاد چنین قابلیتی کافی است.

بااین‌وجود، جیم پاولسون از مؤسسه اسکریپس، یکی از پژوهشگران گروه ویلسون، هشدار می‌دهد که جهش به‌تنهایی برای ایجاد دنیاگیری کافی نیست. او می‌گوید: «این ویژگی برای انتقال ویروس ضروری است، اما به‌تنهایی کافی نیست.» او می‌افزاید تغییرات دیگری نیز برای انتقال ویروس بین انسان‌ها لازم است، اما این تغییرات هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌اند.

همچنین، پاولسون توضیح می‌دهد که اگر ویروس H5N1 با توانایی آلوده‌کردن انسان، جهش مربوط به اتصال گیرنده را کسب کند، ممکن است به‌تدریج سایر تغییرات موردنیاز را نیز پیدا کند. علاوه‌بر‌این، در صورتی که فردی هم‌زمان به ویروس انسانی و ویروس H5N1 آلوده شود، احتمال مبادله ژنتیکی بین ویروس‌ها نیز به‌وجود می‌آید. چنین فرایندی می‌تواند در یک لحظه، تمام ویژگی‌های لازم برای دنیاگیری را به ویروس منتقل کند. به گفته‌ی او، برخی دنیاگیری‌های آنفلوانزا در گذشته با همین روش آغاز شده‌اند.

ایریس کاتزوراکیس از دانشگاه آکسفورد، وضعیت فعلی را «بسیار نگران‌کننده» توصیف می‌کند و می‌گوید: «هر بار که ویروس به انسان سرایت می‌کند، مانند پرتاب تاس می‌تواند پیامدهای خطرناکی به‌دنبال داشته باشد.»

اگر ویروس H5N1 از انسان به انسان منتقل شود، پرسش مهم این است که چقدر کشنده خواهد بود. از سال ۲۰۰۳، نیمی از افراد مبتلا به این ویروس جان خود را از دست داده‌اند. بااین‌حال نرخ واقعی مرگ‌ومیر ممکن است کمتر باشد، زیرا بسیاری از موارد خفیف احتمالاً تشخیص داده نشده‌اند.

به نظر می‌رسد اگر ویروس‌ها به‌جای گیرنده‌های عمق ریه به گیرنده‌های دستگاه تنفسی فوقانی متصل شوند، شدت بیماری نیز کاهش می‌یابد. بااین‌حال، پاولسون درباره‌ی این فرضیه تردید دارد و می‌گوید: «صادقانه بگویم، مطمئن نیستم چه فکری باید بکنم.»

اما کاتزوراکیس هشدار می‌دهد: «هیچ دلیلی برای آرامش خاطر وجود ندارد. نباید انتظار داشت که ویروس در صورت انتقال از انسان به انسان، خفیف باشد.»

ویلسون نیز تأکید می‌کند که گروه او فقط پروتئین هماگلوتینین را در محیطی ایمن مطالعه کرده‌اند و هیچ ویروسی در این پژوهش به‌کار نرفته است. او می‌گوید: «در آزمایشگاه ما هیچ خطری برای نشت آزمایشگاهی وجود نداشت.»

یافته‌های گروه فن‌ریل در پایگاه داده‌ بایو‌آرکایو و مطالعه‌ی گروه ویلسون در مجله ساینس منتشر شده است.