آموزش نقشه کشی ذهنی؛ روشی کارآمد برای یادداشت برداری

مطالعه کردن، جلسات طوفان ذهنی، شرکت در سخنرانی‌ها و موارد مشابه، همگی بخشی مشترک به نام یادداشت برداری دارند. این عمل که به روش‌های گوناگون توسط افراد صورت می‌گیرد، عموما نتایجی دارد که درکشان برای فرد دشوار است. به بیان دیگر، پس از یادداشت برداری تنها با تعدادی صفحه‌ی سیاه‌شده مواجهیم که اطلاعات کاربردی در اختیار ما قرار نمی‌دهند.

برای حل این چالش، ترفندی با نام نقشه‌کشی ذهنی (Mind Mapping) ابداع شده است. این تکنیک به شما کمک می‌کند که نکات را مؤثرتر بیاموزید، روش ضبط نکات را بهبود می‌بخشد و مهم‌تر از همه، در فرآیندهای حل مسئه بسیار کارآمد است.

نقشه‌های ذهنی برای اولین بار توسط تونی بروزان از استادان و مشاوران برجسته طراحی و معرفی شد. این نقشه‌ها از ساختار دوبعدی بهره می‌برند و برخلاف یادداشت‌برداری‌ سنتی، به‌صورت لیست یا جدول نیستند. نقشه‌های ذهنی بر خلاف یادداشت‌های سنتی فضای کمتری اشغال می‌کنند و عموما در یک صفحه خلاصه می‌شوند. این فضای کم امکان جمع‌بندی آسان و همچنین تولید بهتر ایده‌های جدید را به افراد می‌دهد. علاوه بر آن وقتی مورد یا ایده‌‌ای جدید به ذهنتان می‌رسد، می‌توانید با کمترین تغییرات، آن را به نقشه اضافه کنید.

نقشه‌های ذهنی این امکان را فراهم می‌کنند که موضوعات بزرگ و مهم را به بخش‌های کوچک تقسیم و بدون خستگی و آشفتگی برای هریک برنامه‌ریزی کنید. با استفاده از این نقشه‌ای می‌توانید کلیت موضوع را به وسیله‌ی علائم هندسی درک کنید و ارتباط ایده‌ها یا زیرمجموعه‌های مرتبط با آن را نیز بفهمید.

تمام این نکات به این معنا است که نقشه‌های ذهنی به‌راحتی قابل مطالعه و بررسی هستند. شما با یک نگاه گذرا به آن‌ها، اطلاعات خود را در مورد موضوع به‌روز می‌کنید و به بررسی ایده‌ها می‌پردازید.

نقشه‌های ذهنی برای موارد زیر قابل استفاده و مفید هستند:

• جلسات طوفان ذهنی - به‌صورت فردی یا گروهی
• جمع‌آوری اطلاعات و یادداشت برداری
• تثبیت اطلاعات جمع‌آوری شده از منابع گوناگون
• تفکر در مورد مشکلات گوناگون
• ارائه‌ی اطلاعات به‌گونه‌ای که ساختار محتوایی را به بهترین شکل نشان دهد.
• مطالعه و به خاطر سپردن اطلاعات

برای کشیدن نقشه‌ی ذهنی ابتدا باید صفحه‌ای متناسب با ایده یا موضوع مورد یادداشت پیدا کرد. اگرچه در ابتدای ترسیم نقشه نمی‌توان تحلیل دقیقی از ابعاد مورد نظر داشت؛ اما با یک بررسی کلی در مورد اهمیت موضوع، می‌توان ابعاد را تخمین زد.

در مرحله‌ی بعدی موضوع اصلی را در مرکز صفحه می‌نویسیم و دایره‌ای دور آن می‌کشیم. موضوع می‌تواند عنوان جلسه، عنوان درس یا مبحث مورد مطالعه یا حتی چالشی باشد که جلسه‌ی طوفان ذهنی برای حل آن تشکیل شده است.

سپس باید موضوعات زیرمجموعه را پیدا کنیم. در این مرحله در واقع زیرمجموعه‌ها، زیرشاخه‌ها یا حتی نکات مهم چالش اصلی را یادداشت می‌کنیم. برای یادداشت این موارد، خطوطی از دایره‌ی اصلی به بیرون می‌کشیم و هریک را به یک زیرمجموعه یا موضوع مهم اختصاص می‌دهیم.

وقتی بررسی یا بحث یا مطالعه‌ی شما پیش می‌رود، نکات و زیرمجموعه‌های بیشتری به ذهنتان می‌رسد. هریک از این موارد را با خطوطی جدید به زیرمجموعه‌های والدشان متصل کنید. همان طور که در شکل زیر مشاهده می کنید، نقشه در حال تکمیل شدن است. نکته‌ی مهم ارتباط میان موضوعات است که در مراجعات بعدی بسیار مفید خواهد بود.

مرحله‌ی قبل را برای هر ایده یا موضوع جدید ادامه دهید. فراموش نکنید که ایده‌ها و نکات را باید حتما به والدشان متصل کنید تا ارتباط حفظ شود. حتی پس از اتمام جلسات می‌توانید در زمان‌های بعدی، نقشه را با موارد جدید به‌روز کنید.

پس از یادگیری نکات کلی ترسیم نقشه‌ی ذهنی، می‌توانید با استفاده از روش‌های گوناگون، استفاده‌ی خود از این ابزار را بهبود ببخشید. موارد زیر جهت بهبود کارایی این نقشه‌ها پیشنهاد می‌شوند.

• از کلمات و عبارات کوتاه استفاده کنید: عادت نوشتاری خود در یادداشت برداری سنتی را اصلاح کنید و عبارات کوتاه به کار ببرید. در روش‌های سنتی از کلمات زیادی برای فهم بهتر مسائل استفاده می‌شود و عموما شاهد متون بلند هستیم. در نقشه‌کشی ذهنی ما از کلمات و عباراتی معنی‌دار استفاده می‌کنیم که با اشغال کمترین فضا، مفهوم را منتقل می‌کنند.
• از کلمات چاپ‌شده استفاده کنید: دستخط ناخوانا احتمالا خواندن نقشه را دشوار می‌کند. می‌توانید از ابزارهای گوناگون استفاده کنید و کلمات را تایپ و پرینت کنید.
• از رنگ استفاده کنید: این کار به شما امکان می‌دهد ایده‌ها را از هم مجزا کنید. رنگ‌ها امکان تجزیه‌ی ایده‌ها را به‌خوبی به شما ارائه می‌دهند.
• از علامت و تصویر استفاده کنید: تصاویر و علائم، در یادآوری موضوعات به شما کمک می‌کنند. هرجا که می‌توانید، از آن‌ها استفاده کنید تا حافظه‌ی تصویری خود را در مورد موضوع به کار گیرید.
• از خطوط ارتباطی استفاده کنید: برخی اوقات ایده‌ها و مسائل یک بخش از نقشه به بخش دیگر هم مرتبط هستند. در این مواقع آن‌ها را نیز به هم متصل کنید تا هرچه بهتر ارتباط ایده‌ها را درک کنید.