آموزش انتخاب شرکت تجاری متناسب با کسب‌وکار

زمانی که در فکر راه‌اندازی یک استارتاپ هستید، فکر کردن به مسائل حقوقی می‌تواند آزاردهنده و وقت‌گیر به نظر برسد. اما باید توجه داشت که شناخت حداقلی مسائل حقوقی می‌تواند سرنوشت آینده کسب‌وکار شما را رقم بزند. به همین دلیل و برای جلوگیری از پیشامد‌های ناگوار حقوقی در ابتدای راه‌اندازی کسب‌وکار خود لازم است که شرکت تجاری متناسب با فعالیت خود را انتخاب کنید. اگرچه مشاوره حقوقی می‌تواند راه‌گشا باشد، اما بد نیست که اطلاعات مختصری درباره شرکت‌های تجاری، انواع آن و مقررات هریک داشته باشید.

در حقوق ما شرکت به دو دسته کلی تقسیم می‌شود، شرکت مدنی و شرکت تجاری. شرکت مدنی که ممکن است در راستای اهداف انتفاعی یا غیرانتفاعی باشد؛ مانند انجمن حمایت از نویسندگان فناوری، و مقررات قانون مدنی بر آن حاکم است. شرکت تجاری اما صرفا در راستای کسب سود و تقسیم آن میان شرکاست، مقررات قانون تجارت نیز بر آن حکم‌فرما است. مهمترین تفاوت شرکت مدنی و تجاری در این است که در شرکت مدنی مالکیت مشاع به شریکان تعلق دارد و شخصیت حقوقی مستقل برای شرکت ایجاد نمی‌شود.

• شرکت مدنی: اقامتگاه و تابعیت ندارد. شخصیت حقوقی (صلاحیت داشتن حق و تکلیف) ندارد. مشمول مقررات اعسار است.
• شرکت تجاری: اقامتگاه و تابعیت دارد. شخصیت حقوقی دارد. مشمول مقررات ورشکستگی است.

زمانی که از شرکت اسم می‌بریم، لازم است که حداقل دو یا چند نفر در انعقاد قرارداد آن مشارکت داشته باشند.

قانون تجارت ما و سایر قوانین مرتبط احکام مفصلی را درباره هریک از شرکت‌های تجاری مقرر کرده‌اند. در ادامه ضمن اعلام هریک از شرکت‌های تجاری، احکام هرکدام را نیز تشریح خواهیم کرد.

قانون تجارت در ماده بیست شرکت‌های تجاری را به هفت نوع تقسیم می‌کند، این هفت قسم عبارتند‌ از:

 ۱. شرکت‌ سهامی (عام و خاص)

 ۲. شرکت تضامنی

۳. شرکت نسبی

۴. شرکت با مسئولیت محدود

۵. شرکت مختلط سهامی

۶. شرکت مختلط غیرسهامی

۷. شرکت تعاونی تولید و مصرف

البته در قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی دو نوع دیگر از شرکت های تجاری نام برده شده‌اند که عبارت‌اند از: شرکت تعاونی سهامی عام و شرکت تعاونی فراگیر ملی. به نظر می‌رسد این دو نوع شرکت قسم مستقلی نباشد و همچنان باید گفت شرکت‌های تجاری هفت دسته هستند.

به صورت کلی شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی (مبلغی ثابت که در اساسنامه درج می‌شود) است. به عبارت دیگر مسئولیت شرکا در شرکت سهامی محدود به آورده آن‌هاست.

شرکت سهامی به دو دسته تقسیم می‌شود: شرکت سهامی عام که بخشی از سرمایه از طریق فروش سهام به مردم تامین می‌شود و شرکت سهامی خاص که تمام سرمایه توسط موسسین تامین می‌شود. شرکت‌های سهامی عام با اهداف اقتصادی عمده تشکیل می‌شوند و تنها شرکتی است که سرمایه آن از طریق بورس به فروش می‌رسد. اما شرکت‌های سهامی خاص به‌طور معمول با هدف راه‌اندازی یک کسب‌وکار در سطح محدود تاسیس می‌شوند، البته در آینده می‌توانند دامنه فعالیت خود را گسترده‌تر کنند.

هریک از شرکت‌های سهامی عام و خاص مشخصات و مقررات ویژه‌ای دارند که در ادامه این مشخصات را توضیح می‌دهیم.

• موضوع فعالیت شرکت: ممکن است بازرگانی یا غیربازرگانی باشد. برای مثال معاملات اموال غیرمنقول (مانند خانه یا زمین) از نظر قانون تجارت غیربازرگانی هستند. (معاملات بازرگانی در مواد ۲ و ۳ قانون تجارت احصاء شده‌اند.)
•  حداقل تعداد شرکا: ۵ نفر
•  حداقل سرمایه: پنج میلیون ریال
•  آورده: ممکن است نقد یا غیرنقد باشد، البته آورده‌ی غیرنقدی مختص موسسین شرکت است. آورده غیرنقد باید به‌وسیله‌ی کارشناس رسمی ارزیابی شود.
•  نام شرکت: عبارت شرکت سهامی عام باید درج شود. (به‌طور کلی نام تمامی شرکت‌ها باید سه سیلابه باشد.)

• موضوع فعالیت شرکت: ممکن است بازرگانی یا غیربازرگانی باشد.
• حداقل تعداد شرکا: ۳ نفر
•  حداقل سرمایه: یک میلیون ریال
• آورده: نقد یا غیرنقد. ممکن است تمام سرمایه‌ی شرکت غیرنقد باشد. آورده‌ی غیرنقد باید به‌وسیله‌ی کارشناس رسمی ارزیابی شود.
•  نام شرکت: عبارت شرکت سهامی خاص باید درج شود.

شرکت تضامنی شرکتی است که به‌طور معمول بین اشخاصی که رابطه‌ی نزدیکی با یکدیگر دارند (مانند اعضای یک خانواده یا چند دوست صمیمی) تشکیل می‌شود. سرمایه‌ی شرکت تضامنی به سهام تقسیم نمی‌شود. نکته مهم آن است که اگر دارایی شرکت برای تادیه تمام بدهی کافی نباشد، هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام بدهی شرکت است؛ برای مثال اگر بدهی شرکت صد میلیون تومان باشد، این میزان بدهی را می‌توان از هر یک از شرکا مطالبه کرد. بنابراین تاسیس شرکت تضامنی مسئولیت سنگینی به دنبال دارد اما موجب اطمینان اشخاص ثالث در خصوص روابط خود با شرکت خواهد شد، چراکه این اشخاص می‌توانند تمام بدهی خود را از هر یک از شرکا مطالبه کنند. تا زمانی که شرکت دایر است، مطالبه‌ی طلب باید از خود شرکت به عمل بیاید؛ چرا که شرکت تجاری شخصیت حقوقی دارد، اما پس از انحلال شرکت اگر طلب پرداخت‌نشده‌ای باقی مانده، می‌توان طلب را از شرکای ضامن مطالبه کرد.

•  موضوع فعالیت شرکت: صرفا فعالیت‌های بازرگانی است.
•  حداقل تعداد شرکا: ۲ نفر
•  حداقل سرمایه: حداقل سرمایه‌ای مقرر نشده است. با هر مبلغی می‌توان شرکت تضامنی را ثبت کرد.
•  آورده: نقد یا غیرنقد. آورده غیرنقدی با موافقت تمام شرکا محاسبه می‌شود.
• نام شرکت: باید عبارت شرکت تضامنی و لااقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود.
• هر کس به‌عنوان شرکت ضامن در شرکت تضامنی موجودی داخل شود، متضامنا با سایر شرکا مسئول قروضی هم خواهند بود که شرکت قبل از ورود داشته است. توافق برخلاف این مقرره معتبر نیست.

شرکت نسبی شباهت زیادی به شرکت تضامنی دارد، با این تفاوت که مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایه‌ای است که در شرکت گذاشته‌اند. برای مثال اگر بدهی شرکت صد میلیون تومان باشد و یکی از شرکا تنها ۲۰% سهم‌الشرکه را پرداخته باشد، به میزان ۲۰% مسئول پرداخت بدهی خواهد بود. بنابراین در این مثال تنها می‌توان بیست میلیون تومان را از او مطالبه کرد؛ برخلاف شرکت تضامنی که در آن هر شریکی مسئول پرداخت تمام بدهی است. سرمایه در شرکت نسبی به سهام تقسیم نمی‌شود.

• موضوع فعالیت شرکت: صرفا فعالیت‌های بازرگانی
• حداقل اعضا: حداقل ۲ نفر
• حداقل سرمایه: حداقل سرمایه‌ای مقرر نشده است. با هر مبلغی می‌توان شرکت نسبی را ثبت کرد.
• آورده: نقد یا غیرنقد. آورده غیرنقدی با موافقت تمام شرکا محاسبه می‌شود.
• نام شرکت: در نام شرکت عبارت شرکت نسبی باید درج شود.
• هر کس به عنوان شریک ضامن در شرکت نسبی موجودی داخل می‌شود، به نسبت سرمایه‌ای که در شرکت می‌گذارد، مسئول قروضی خواهد بود که شرکت قبل از ورود او داشته است. توافق برخلاف این مقرره اثر ندارد.

شرکت با مسئولیت محدود یکی دیگر از شرکت‌های تجاری است که از نظر مسئولیت شبیه شرکت سهامی است، به عبارت دیگر مسئولیت شرکا محدود به سرمایه‌ای است که در شرکت گذاشته‌اند. برای مثال اگر آقا یا خانم الف مبلغ ۱۰ میلیون تومان را در زمان تاسیس شرکت تادیه کرده باشند، صرفا تا مبلغ ۱۰ میلیون تومان مسئولیت دارند. مهمترین تفاوت شرکت با مسئولیت محدود و شرکت سهامی در این است که سرمایه به قطعات مساوی سهام تبدیل نمی‌شوند.

• موضوع فعالیت شرکت: صرفا فعالیت‌های بازرگانی است.
• حداقل تعداد شرکا: ۲ نفر
• حداقل سرمایه: حداقل سرمایه‌ای مقرر نشده است؛ با هر مبلغی می توان شرکت با مسئولیت محدود را ثبت کرد.
• آورده: نقد یا غیرنقد. شرکا نسبت به قیمتی که در حین تشکیل شرکت برای سهم‌الشرکه‌های غیرنقدی معین شده، در مقابل اشخاص ثالث مسئولیت تضامنی دارند. در صورتی که سهم غیرنقدی را بیش از قیمت نقدی برآورد کنند، کلاهبردار محسوب می‌شوند (ماده ۱۱۵ قانون تجارت).
• نام شرکت: در نام شرکت باید عبارت «با مسئولیت محدود» قید شود؛ در غیر این‌صورت، در مقابل اشخاص ثالث تضامنی محسوب می‌شود. اگر نام یکی از شرکا در کنار نام شرکت آورده شود، مسئولیت آن شریک تضامنی است.
• انتقال سهم‌الشرکه صرفا با سند رسمی (از طریق دفترخانه‌های اسناد رسمی) ممکن است.

به‌طور کلی شرکت‌های مختلط ترکیبی از شرکت‌های پیشین هستند. بنابراین شرکت مختلط غیرسهامی از ترکیب شرکت با مسئولیت محدود و شرکت تضامنی تشکیل شده است؛ یعنی مسئولیت حداقل یکی از شرکا باید تضامنی باشد و شریک یا شرکای دیگر مسئولیتی محدود دارند. سرمایه در این شرکت به سهام تقسیم نمی‌شود. در امور حمل‌ونقل و جهانگردی از این شرکت استفاده‌ی زیادی می‌شود.

• موضوع فعالیت شرکت: صرفا فعالیت‌های بازرگانی است.
• حداقل تعداد شرکا: ۲ نفر. یک شریک ضامن و یک شریک با مسئولیت محدود.
• آورده: نقد یا غیرنقد.
• نام شرکت: در نام شرکت باید عبارت شرکت مختلط و لااقل اسم یکی از شرکا ضامن قید شود.
• مدیریت شرکت به‌عهده‌ی شریک ضامن است. شریک با مسئولیت محدود فقط حق نظارت دارد.

شرکتی است که بین عده‌ای از شرکا سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می‌شود. سرمایه شرکا سهامی به سهام تقسیم می‌شود و مسئولیت آنان تا میزان سرمایه‌ای است که در شرکت دارند. اما سرمایه شرکت ضامن به صورت سهام نیست و مسئولیتی نامحدود در برابر بدهی دارد.

مشخصات شرکت مختلط سهامی:

• موضوع فعالیت شرکت: صرفا فعالیت‌های بازرگانی است.
• حداقل تعداد شرکا: ۳ نفر. حداقل دو شریک سهامی و یک شریک ضامن.
• آورده: نقد یا غیرنقد.
• نام شرکت: در نام شرکت باید عبارت (شرکت مختلط) و لااقل اسم یکی از شرکا ضامن قید شود.
• مدیریت شرکت مختلط سهامی مخصوص شریک یا شرکا ضامن است. سایر شرکا باید هیات نظارت تشکیل دهند.

به‌طور خلاصه، چهار نوع شرکت تعاونی در حقوق فعلی ایران وجود دارد، که عبارتند از:

شرکت تعاونی تولید: شرکتی که بین عده‌ای از ارباب حرف تشکیل می‌شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس به کار می‌برند. دو ثلث اعضای اداره‌کننده‌ی شرکت باید از شرکایی انتخاب شوند که حرفه‌ی آن‌ها موضوع عملیات شرکت است.

شرکت تعاونی مصرف: شرکتی که با مقاصد فروش اجناس برای مصارف زندگی یا تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هریک از آن‌ها تشکیل می‌شود.

شرکت تعاونی سهامی‌عام: نوعی شرکت سهامی ‌عام است که با رعایت قانون تجارت و محدودیت‌های مذکور در این قانون تشکیل می‌شود (ماده نهم قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی).

شرکت تعاونی فراگیر ملی: نوعی تعاونی متعارف یا سهامی‌عام است که برای فقرزدایی از سه دهک پائین درآمدی تشکیل می‌‌شود. عضویت سایر افراد در این تعاونی آزاد است ولی در بدو تشکیل حداقل هفتاد درصد (۷۰%) اعضاء آن باید از سه‌دهک پائین درآمدی باشند (ماده ۱۰ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی).

مشخصات شرکت‌های تعاونی:

• موضوع فعالیت شرکت: صرفا فعالیت‌های بازرگانی است.
• حداقل تعداد شرکا: حداقل ۷ نفر.
• آورده: نقد یا غیرنقد (ماده ۲۱ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران).
•  نام شرکت: در نام شرکت عبارت شرکت تعاونی درج شود.
•  لازم است شرکت تعاونی از سوی وزرات تعاون (کار و رفاه اجتماعی) مجوز ثبت یا موافقتنامه تشکیل اخذ کند.
• سرمایه شرکت تعاونی به سهام تقسیم می‌شود.
• در شرکت تعاونی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نقش نظارتی دارد.

به‌صورت کلی نمی‌توان نوع خاصی از شرکت‌های تجاری را مناسب تمامی استارتاپ‌ها و کسب‌وکارها دانست. این شما هستید که باید با توجه به ویژگی و شرایط خاص خود شرکت تجاری مناسب را انتخاب کنید. نکته‌ مهم و پایانی که باید به آن توجه کرد، این است که مطابق ماده ۲۲۰ قانون تجارت اگر به امور بازرگانی بپردازید، اما شرکت خود را در قالب یکی از شرکت‌های مذکور ثبت نکنید، شرکت شما تضامنی محسوب می‌شود.