اینستاگرام چگونه روی سلامت روانی ما آثار منفی می‌گذارد؟
مرلین مونرو، از مهم‌ترین بازیگران قرن بیستم می‌گوید:
اینکه بخواهی [همچون] شخص دیگری باشی، هدر دادن هویت فردی است که خودت هستی.
تصور کنید که ساعات اولیه‌ی روز است، تنها چند دقیقه پیش از خواب برخواسته‌اید و می‌خواهید کار روتین هر روز خود را انجام دهید؛ گوشی موبایل را بر می‌دارید و شروع به تماشای پست‌های افرادی می‌کنید که در Instagram آن‌ها را فالو کرده‌اید. در همین‌لحظه است که متوجه موضوع مهمی می‌شوید: «مردم، اکثرا خوشحال‌تر از شما به‌نظر می‌رسند.»
مشاهده می‌کنید که یکی از دوستان‌تان به سفری دلنشین رفته است؛ دوستی دیگر به‌تازگی ازدواج کرده؛ فرد دیگری به‌تازگی از سفر خود برگشته؛ دوست دیگری اخیرا شرکت نوپایی را در یکی از شهرها تأسیس کرده؛ در همین‌حین شما با خود فکر می‌کنید که آیا شیر موجود در یخچال‌تان هنوز قابل‌خوردن است یا اگر آن را به‌همراه غلات صبحانه‌تان بخورید، دل‌درد می‌گیرید و مریض می‌شوید.
اشتباه نکنید؛ این مقاله قرار نیست صرفا به یک‌سری یاوه‌سرایی درباره‌ی شبکه‌های اجتماعی، اثرات مخرب پیشرفت سرسام‌آور فناوری و تغییرات حاصل‌شده در زندگی ما انسان‌ها بپردازد؛ نه‌تنها نگارنده‌ی مقاله بلکه قطعا عده‌ی زیاد دیگری از مردم معتقد هستند که فناوری الزاما خوب یا الزاما بد نیست؛ این به خود ما بستگی دارد که به چه نحوی از آن بهره بگیریم.
اما موضوع مهمی هست که باید بدانید؛ اجازه دهید به موضوع مهمی مثل اثرات مخرب اینستاگرام، یک نگاهی علمی کوتاه داشته باشیم.
یک نگاه علمی
پیش از هر چیزی، موضوع مهمی را باید بدانید؛ اسنپ‌چت، اینستاگرام، فیسبوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی، همه و همه توسط افرادی طراحی و توسعه داده شده‌اند که روزها تلاش کرده‌اند تا بالاخره بتوانند به‌راهی دست پیدا کنند تا با اتکاء به آن، کاری کنند که شما نخواهید اپلیکیشن آن‌ها را ببندید. درواقع هدف آن‌ها، این است که شما از اپلیکیشن‌شان همواره استفاده کنید.
مدتی پیش مقاله‌ای جالب در رسانه‌ی هافینگتن پست درباره‌ی آثار مخرب شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام روی اعتمادبه‌نفس و سلامت روانی افراد منتشر شد که واکنش‌های متعددی را به‌دنبال داشت؛ آن مقاله، یوتیوب را بهترین و اینستاگرام را بدترین شبکه‌ی اجتماعی برای سلامتی روانی افراد جوان معرفی می‌کرد. نویسنده‌ی هافینگتن پست نوشته بود: «شبکه‌های اجتماعی که طبق بررسی‌های صورت‌گرفته، اعتیادآورتر از سیگار و الکل هستند، هم‌اکنون به‌شدت به‌درون زندگی جوانان نفوذ کرده‌اند؛ به‌حدی که به هنگام صحبت درباره‌ی سلامت روانی جوانان، نمی‌توان از آثار مهم شبکه‌های اجتماعی روی این مقوله چشم‌پوشی کرد.»
این یعنی شبکه‌های اجتماعی اگر به‌شکلی درست مورد استفاده قرار نگیرند، می‌توانند همان آثاری را روی ما داشته باشند که الکل و حتی مواد مخدر روی مصرف‌کنندگان‌شان دارند. هر موقع کسی پست‌های ما را لایک می‌کند یا زیر آن‌ها کامنت می‌گذارد، در بدن‌مان دوپامین ترشح می‌شود و احساس لذت می‌کنیم. دوپامین درواقع ترکیبی آلی است که نقشی حیاتی در بدن و مغز دارد؛ تحقیقات علمی زیادی، ارتباط بین اجتماعی بودن و میزان ترشح دوپامین در بدن را اثبات کرده‌اند. دوپامین همچنین نقش پر رنگی در اضطراب اجتماعی دارد. همین لذت ناشی از دوپامین می‌تواند وابستگی ایجاد کند و حالتی اعتیادآور به‌خود بگیرد.
هیچ‌کس نحوه‌ی صحیح استفاده از اینستاگرام را به ما نیاموخته است
نکته‌ی حائز اهمیت اینجا است که هیچ‌کس به ما نشان نداده است که چگونه به‌درستی از شبکه‌ای اجتماعی نظیر اینستاگرام استفاده کنیم؛ احتمالا بسیاری از شما حتی تا زمان خواندن این مقاله، چیزی درباره‌ی دوپامین و اثرات آن در بدن نمی‌دانستید. بنابراین به‌طور عادی هیچ نگرانی خاصی درباره‌ی استفاده‌ی بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی نداشته‌اید.
نگارنده‌ی این مقاله که پیش‌تر به اسنپ‌چت علاقه داشته، می‌گوید که حالا بیشتر درگیر اینستاگرام شده است. وی می‌گوید یکی از اصلی‌ترین دلایلش برای علاقه به اینستاگرام، این است که می‌توان به‌سادگی در هر زمان و هر مکان لحظه‌های کوتاهی از زندگی را با دیگران به‌اشتراک گذاشت.
اما تصور کنید که ساعت ۶ عصر است و در کافی‌شاپ نشسته‌اید، یک عصر جمعه‌ی دل‌انگیز با دوست خود در کافه هستید و درباره‌ی موضوعی که به آن علاقه دارید، بحث می‌کنید؛ در همین هنگام چند نفر را درکنار خود می‌بینید که ظاهرا با هم دوست هستند؛ همگی سرشان را در گوشی فرو برده‌اند و به‌شکلی عجیب به نمایشگر آن خیره شده‌اند.
این افراد با هم صحبت نمی‌کنند؛ خودشان را با گوشی سرگرم کرده‌اند، مدام ویدیوهای کوتاه می‌گیرند، روی آن‌ها فیلتر می‌گذارند و در فضای آنلاین به‌اشتراک می‌گذارند. برای گرفتن تصاویر سلفی، دو-سه ثانیه لبخند می‌زنند؛ لبخندی که از ته دل نیست و صرفا یک لبخند ظاهری به‌حساب می‌آید. به‌گونه‌ای عکس را ثبت می‌کنند که انگار حضور دوربین اصلا برای‌شان مهم نیست و صرفا در حال خوش‌گذرانی با دوستان هستند. همه‌ی این کارها را می‌کنند تا سرانجام عکسی که برای پست‌کردن در اینستاگرام می‌گیرند، فوق‌العاده و جذاب از آب در بیاید تا نهایتا بتوانند با دو خط جمله‌ی بزرگان، آن را پست کنند و لایک بگیرند.
۹۹درصد از مواردی که در اینستاگرام می‌بینید، غیرواقعی هستند
بدترین نوع تنهایی، این است که با خودتان راحت نباشید.-مارک توین، نویسنده‌ی فقید آمریکایی
بگذارید توضیح درباره‌ی این بخش از مقاله را با مثالی از یکی از حساب‌های کاربری محبوب اینستاگرام آغاز کنیم. چسی کینگ یکی از نخستین اینفلوئنسرهایی است که به انتشار پست‌هایی به‌منظور افزایش آگاهی مردم درباره‌ی آثار منفی شبکه‌های اجتماعی روی سلامتی افراد پرداخت.
وی می‌گوید: «حتی آن زمان‌هایی که جثه‌ی بزرگی نداشتم، وقتی زیاد ورزش می‌کردم و غذای کمی می‌خوردم، همیشه می‌خواستم بدنم را بپوشانم؛ چرا که حس می‌کردم بدن بی‌نقص و فوق‌العاده‌ای ندارم. اما حالا اولویت اصلی‌ام این است که شاد باشم و با ظاهر فعلی‌ام احساس راحتی کنم. امروز من از بدنم و آنچه که برایم انجام می‌دهد، قدردانی می‌کنم. ما به‌دنبال نیامده‌ایم که همگی مثل عروسک باربی به‌صورت ۲۴ساعته و هفت‌روز هفته، فوق‌العاده به‌نظر برسیم. ما انسان هستیم و همگی باید این امکان را داشته باشیم که همیشه به‌طرز دیوانه‌واری احساس راحتی بکنیم و شاد باشیم.»
اینستاگرام آثار مخرب شدیدی روی سلامت روانی جوانان دارد
آمار به‌دست‌آمده از تحقیق روی ۱٬۵۰۰جوان بین ۱۴ تا ۲۴سال، نشان داده است که اینستاگرام نه‌تنها روی روح و روان آن‌ها آثاری جدی دارد، بلکه کیفیت خواب آن‌ها را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. ظاهرا این پلتفرم به‌اشتراک‌گذاری تصویر و ویدئو، به‌نوبه‌ی خود حتی می‌تواند آثاری روی قلدری‌کردن، اضطراب، افسردگی و نوعی ترس جدی نسبت به نادیده‌گرفته‌شدن توسط اطرافیان داشته باشد.
آن‌هایی که به اینستاگرام اعتیاد پیدا می‌کنند، همواره نگرانند که نکند پستی را از دست بدهند و آن را لایک نکنند، بنابراین همیشه صفحه‌ی اصلی آن را باز می‌گذارند و ساعات طولانی از وقت خود را در این اپلیکیشن تلف می‌کنند. درواقع به‌دلیل همه‌گیر شدن اینستاگرام، امروزه سندرم FOMO (ترس از دست دادن) به‌شدت رواج یافته است.
کسی که به خودش ایمان دارد، برای متقاعد کردن دیگران تلاش نمی‌کند؛ کسی که از خودش راضی و خشنود باشد، نیازی به تأییدشدن از سوی دیگران ندارد؛ اگر کسی خودش را قبول کند و بپذیرد، تمام دنیا نیز او را قبول می‌کنند.-لائوتسه، فیلسوف مشهور چینی
مشکل اینجا است که اکثر مردم با خودشان سرراست نیستند و در حقیقت خود واقعی‌شان را در فضای آنلاین نشان نمی‌دهند. موضوع بحث این نیست که اینستاگرام به‌عنوان یک پلتفرم، به‌خودیِ خود مخرب است و آثار منفی متعددی دارد؛ موضوع اینجا است که نحوه‌ی استفاده‌ی اکثر ما از آن، درست نیست. کاربران این شبکه‌ی اجتماعی نباید به هنگام حضور در آن، شخصیتی جدید برای خود بسازند و خود را مانند کس دیگری نشان دهند تا صرفا بتوانند فالوورهای خود را راضی نگه دارند؛ فالوورهایی که درهرصورت حتی اگر پست‌هایتان را نیز لایک کنند، در واقعیت آن‌طوری که فکرش را می‌کنید برای شما اهمیت قائل نیستند.
نباید فراموش کنیم ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که اهمیت زیادی برای زیبایی و اصطلاحا باحال‌بودن قائل است، کسی نمی‌تواند این حقیقت را کتمان کند. بااین‌حال باید بدانید که اگر خودتان باشید، مقبولیت بیشتری خواهید داشت.
درنهایت اگر به‌این‌خاطر که صفحه‌ی اینستاگرام شما تعداد فالوورهای زیادی ندارد، احساس ناراحتی می‌کنید و خود را آدم بدشانسی می‌دانید، به‌خاطر داشته باشید که این سنجاب کوچولوی دوست‌داشتنی، بیشتر از آنچه که فکرش را بکنید فالوور دارد! پس دست از تلاش واهی بردارید، فقط خودتان باشید.
تجربه‌ی کاربری شما از اینستاگرام چیست؟ آیا با آثار مخرب این شبکه‌ی اجتماعی شخصا روبه‌رو شده‌اید؟ دیدگاه‌های خود را در این زمینه با زومیت و کاربران دیگر، در میان بگذارید.