از اینستاگرام تا تیک تاک؛ تکامل شبکه‌ های اجتماعی در دهه ۲۰۱۰

 مدت کوتاهی پس از نیمه‌شب ۶ اکتبر ۲۰۱۰، به وقت اقیانوس آرام، اپلیکیشن جدیدی به‌نام اینستاگرام در اپ‌استور اپل قرار گرفت. اینستاگرام را که تیم کوچکی طراحی و تولید کرده بود، درست در همان لحظه‌ی آپلود چند مرتبه دانلود شد و تا ساعت ۶ صبح، گزارش‌های ترافیک و اختلال سرور به‌شدت تیم استارتاپی اینستاگرام را شگفت‌زده کرد.

تا انتهای دهه، اینستاگرام از مرز یک‌میلیارد کاربر عبور کرد و حالا یکی از پایدارترین شرکت‌های فناوری در سراسر جهان است. اینستاگرام به‌دنبال شکست رقیب جدیدی به‌نام تیک‌تاک (TikTok) است که به‌سرعت در حال پیشرفت است و به‌نظر می‌رسد سرعت رشد آن مانند اینستاگرام در اوایل دهه‌ی ۲۰۱۰ باشد.

هم‌بنیان‌گذاران اینستاگرام، مایک کریگر (چپ) و کوین سیستروم در دفتر خود در سانفرانسیسکو، سال ۲۰۱۱

تکامل اینستاگرام در طول این دهه، انعکاسی از تکامل چشم‌انداز وسیع‌تر شبکه‌های اجتماعی است. درست زمانی‌که فرصت رقابت استارتاپ‌های کوچک با غول‌های فناوری فراهم شده بود، اینستاگرام با موفقیتی چشمگیری در اپ‌استور کار خود را آغاز کرد. در سال ۲۰۱۲، فیسبوک برای تحکیم خود در صنعت فناوری، اینستاگرام را با مبلغ یک‌میلیارد دلار تصاحب کرد.

در سال‌های اخیر، اینستاگرام به کپی‌برداری از امکانات شبکه‌های رقیبی مثل اسنپ‌چت و تیک‌تاک مشغول بوده است تا بدین‌ترتیب خود را با عادت‌های کاربران تطبیق دهد. اینستاگرام نیز مانند شرکت والد خود، با ابعاد تاریک پلتفرم ازجمله اطلاعات نادرست تا آزار و اذیت آنلاین روبه‌رو شده است. جاش میلر، سرپرست سابق محصول فیسبوک می‌گوید:

وقتی اینستاگرام آغاز به کار کرد، افراد می‌توانستند بدون نیاز به تأیید، یکدیگر را دنبال کنند و تصاویر را با گروه وسیعی از افراد به‌اشتراک بگذارند.

امروزه، اینستاگرام مانند بسیاری از شبکه‌های اجتماعی، بر پست‌های زودگذر و تماشای ویدئوهای ۱۵ ثانیه‌ای و گزینه‌هایی برای اشتراک‌گذاری خصوصی اطلاعات متمرکز است.

• ۲۰۱۰: اینستاگرام در ماه اکتبر منتشر شد و به‌سرعت به یک‌میلیون کاربر رسید.
• ۲۰۱۱: اسنپ‌چت و گوگل پلاس، آغاز به کار کردند. تنها یکی از آن‌ها از این دهه جان سالم به در بردند.
• ۲۰۱۲: فیسبوک با مبلغ یک‌میلیارد دلار اینستاگرام را تصاحب کرد که آن زمان مبلغ هنگفتی محسوب می‌شد. همچنین، فیسبوک به آمار یک‌میلیارد کاربر فعال در ماه رسید. این آمار تا انتهای دهه از مرز دومیلیارد کاربر عبور کرد.
• ۲۰۱۳: سهام توییتر به‌شکل عمومی عرضه شد؛ اما در وال‌استریت با مشکل روبه‌رو شد و سرمایه‌گذاران متوجه شدند تعداد مخاطبان آن با فیسبوک مقایسه‌کردنی نیست. طبق گزارش مجله‌ی وال‌استریت، اسنپ‌چت پیشنهاد تصاحب سه‌میلیارد دلاری فیسبوک را رد کرد.
• ۲۰۱۴: فیسبوک واتساپ را با مبلغ حیرت‌انگیز ۲۲ میلیارد دلار خرید و قدرت خود را در بازار شبکه‌های اجتماعی تحکیم کرد.
• ۲۰۱۵: شبکه‌ی اجتماعی Friendster با شعار «چشم‌انداز روی به تکامل در صنعت پرچالش» بسته شد و برخلاف انتظار به مشارکت چندانی نرسید.
• ۲۰۱۶: فیسبوک و توییتر و گوگل به مبارزه با گسترش اطلاعات غلط در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا رفتند.
• ۲۰۱۷: توییتر به کار اپلیکیشن Vine خاتمه داد. Vine اپلیکیشن محبوبی برای اشتراک‌گذاری ویدئوکلیپ‌های ۶ ثانیه‌ای بود. استارتاپ چینی ByteDance پلتفرم لب‌خوانی Musical.ly را تصاحب و کاربران آن را به تیک‌تاک منتقل کرد.
• ۲۰۱۸: رسوایی داده‌ای کمبریج آنالیتیکا و بازخواست  فیسبوک و توییتر و گوگل به‌دلیل ریسک حریم خصوصی مهم‌ترین اتفاق آن سال بود.
• ۲۰۱۹: الیزابت وارن خواستار تجزیه‌ی فیسبوک و جداسازی آن از اینستاگرام و واتساپ شد.

لوگو اینستاگرام در سال ۲۰۱۲

در زمان انتشار اینستاگرام، فیسبوک بازیگر اصلی شبکه‌های اجتماعی بود؛ اما به‌اندازه‌ی امروز بر دنیای شبکه‌های اجتماعی تسلط نداشت و دیگر غول‌های فناوری ازجمله گوگل و اپل هم برای ساخت شبکه‌های اجتماعی خود تلاش می‌کردند. اسنپ‌چت در سال ۲۰۱۱ منتشر شد و توییتر در سال ۲۰۰۶ و بدین‌ترتیب، شبکه‌های اجتماعی به هم‌زیستی با یکدیگر پرداختند. محدوده‌ی انتخاب کاربران در طول ۲۴ ساعت روز افزایش یافت و فیسبوک موفقیت خود را در جلب‌ توجه کاربر ثابت کرد.

گوگل در این دهه به فعالیت گوگل‌پلاس پایان داد و Ping، شبکه‌ی اجتماعی متمرکز بر موسیقی اپل، هرگز به موفقیت نرسید. همچنین، مخاطبان توییتر به ۳۰۰ میلیون کاربر ماهانه رسیدند که اختلاف چشمگیری با ۲/۴۵ میلیارد کاربر ماهانه‌ی فیسبوک داشت. اسنپ‌چت که در مدت یک دهه با محتوای متحرک به محبوبیت رسیده است، ثابت کرد بازار آن متمرکز است نه گسترده. دبرا آهو ویلیامسون، تحلیلگر اصلی بازاریابی eMarkete می‌گوید:

وقتی اسنپ‌چت منتشر شد، روش کاملا متفاوتی برای برقراری ارتباط در پیش گرفت. این شبکه‌ی اجتماعی به‌شکل گسترده‌ای روش برقراری ارتباط جوانان را متحول کرده است؛ اما مانند فیسبوک نتوانست بر گروه‌های سنی بالاتر تأثیر بگذارد.

تا انتهای دهه، صنعت شبکه‌های اجتماعی به یکپارچگی بیشتری رسید. فیسبوک پس از تصاحب اینستاگرام، در سال ۲۰۱۴ نیز پلتفرم پیام‌رسان واتساپ را به مبلغ ۲۲ میلیارد دلار تصاحب کرد. طبق گزارش‌ها، فیسبوک در سال ۲۰۱۳ تلاش کرد اسنپ‌چت را با مبلغ سه‌میلیارد دلار بخرد؛ اما ایوان اشپیگل، بنیان‌گذار و مدیرعامل اسنپ‌چت، این پیشنهاد را رد کرد.

در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۲۰۱۰، تعدادی از اپلیکیشن‌های جدید شبکه‌ی اجتماعی منتشر شدند؛ اما برخلاف اینستاگرام و اسنپ‌چت، هرگز نتوانستند به رقیبی واقعی برای فیسبوک تبدیل شوند. این اپلیکیشن‌ها عبارت‌اند از: Ello ،Peach ،Meerkat ،Mastodon و Vero.

به‌نظر می‌رسید اینستاگرام حتی پس از تصاحب هم روحیه‌ی مستقل خود را حفظ کند. جان بارنت در سال ۲۰۱۴ به‌عنوان مدیر محصول به اینستاگرام پیوست. وی دراین‌باره می‌گوید:

فیسبوک به اینستاگرام اجازه داد مانند جزیره‌ای کوچک، اندکی متفاوت از فیسبوک عمل کند.

این روند مدت زیادی طول نکشید. در سال ۲۰۱۸، سیستروم و مایک کریگر، هم‌بنیان‌گذاران اینستاگرام، این شرکت را به‌دلیل افزایش تنش با مارک زاکربرگ ترک کردند. فیسبوک اخیرا کلماتی مثل from Facebook را به اپلیکیشن اینستاگرام اضافه کرده است و حالا کارکنان روابط‌عمومی اینستاگرام را کارکنان «شرکت فیسبوک» می‌خواند.

فیسبوک با دراختیارداشتن اپلیکیشن خود، اینستاگرام، واتساپ و مسنجر‌، چهار پلتفرم دارد که هرکدام بیش از یک‌میلیارد کاربر دارند. امروزه، بسیاری از سیاست‌مداران به‌دنبال تجزیه‌ی فیسبوک هستند. برای مثال، الیزابت وارن، کاندیدا دموکرات ریاست‌جمهوری آمریکا، معتقد است فیسبوک باید از اینستاگرام مستقل شود. افزون‌براین، وجهه‌ی فیسبوک به‌دلیل رسوایی‌های کمبریج آنالیتیکا برای دریافت داده‌های شخصی بیش از ۸۷ میلیون کاربر فیسبوکی خراب و به هوشیاری درباره‌ی حریم خصوصی در میان شرکت‌های فناوری منجر شده است.

سخنرانی مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیسبوک، در کنفرانس توسعه‌دهندگان F8 این شرکت در سال ۲۰۱۰

با نزدیک‌شدن به پایان دهه‌ی ۲۰۱۰، شرکت‌های شبکه‌ی اجتماعی رویکردی تدافعی در پیش گرفتند. آن‌ها که زمانی روش‌هایی سرگرم‌کننده و سودمند برای تماس با دوستان و خانواده بودند، به‌دلیل گسترش اطلاعات نادرست، دخالت در انتخابات، پشتیبانی‌نکردن از حریم خصوصی و دلایل دیگری مانند اعتیاد به صفحه‌‌نمایش و آزار و اذیت آنلاین، موجی از انتقادات را برانگیختند. درنتیجه، اینستاگرام و فیسبوک درباره‌ی تعداد ‌لایک‌ها و تأثیر آن بر سلامت ذهنی افراد تجدیدنظر کردند و توییتر هم در حال بررسی روش‌هایی برای بهبود سلامت ذهنی است. ناگفته نماند یوتیوب نیز به‌دنبال خلاصه‌سازی نمایش تعداد مشترکانش است تا به نگرانی‌های استرس‌زای تولیدکنندگان ویدئویی پایان دهد.

باور به سودمندی اتصال و ساخت پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری اطلاعات، امروزه به مشکلی جدی تبدیل شده است و به‌دنبال این مشکلات، پلتفرم تیک‌تاک ظهور کرد. این اپلیکیشن که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، در مدت کوتاهی به بازخورد و محبوبیت گسترده‌ای رسید. تیک‌تاک یادآور Vine، سرویس محبوب ویدئو ۶ ثانیه‌ای بود که توییتر منتشرش کرد و در سال ۲۰۱۷ به کار خود پایان داد.

تیک‌تاک تقریبا ۱/۶ میلیارد بار در سراسر جهان دانلود شد

کاربران تیک‌تاک می‌توانند در زمینه‌هایی مثل آشپزی و رقص و لب‌خوانی ویدئو به‌اشتراک‌ بگذارند. اغلب این ویدئوها موسیقی پس‌زمینه دارند. مشابه اینستاگرام، کاربران تیک‌تاک می‌توانند افراد دیگری را دنبال کنند و برای ویدئوها «قلب» یا کامنت بگذارند؛ اما شباهت‌ها به همین‌جا متوقف می‌شوند. ناتالی بازاروا، استادیار دانشگاه کرنل و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی، می‌گوید تیک‌تاک با فیسبوک و اینستاگرام کاملا متفاوت است:

چیزی به اسم ایجاد اتصال اجتماعی در این شبکه وجود ندارد؛ بلکه از الگوریتم‌هایی برای پیداکردن محتوای جذاب استفاده می‌شود. این پلتفرم مبتنی‌بر سرگرمی است.

موفقیت تیک‌تاک نظر فیسبوک و اینستاگرام را به‌خود جلب کرد و آن‌ها کپی‌های خود از این اپلیکیشن را منتشر کردند. فیسبوک در سال ۲۰۱۸، اپلیکیشنی به‌نام Lasso را منتشر کرد که امکان تولید و اشتراک‌گذاری ویدئوهای کوتاه همراه‌با موسیقی و جلوه‌های دوربین را به کاربرها می‌دهد. در آغاز سال نیز، اینستاگرام ابزار جدیدی به‌نام Reels را در برزیل برای اشتراک‌گذاری ویدئوهای ۱۵ ثانیه‌ای همراه‌با موسیقی منتشر کرد.

از دیدگاه الفتریا کوری، تحلیلگر پژوهش‌های ABI، بزرگ‌ترین تحولات فناوری در این دهه، شبکه‌های اجتماعی، بهبود دوربین‌های تلفن هوشمند، واقعیت افزوده و قابلیت اتصال پرسرعت بودند که امکان آپلود استوری‌ها یا ویدئوهای تیک‌تاک را تنها در چند ثانیه فراهم می‌کنند.

با‌توجه‌با موارد یادشده، کوری معتقد است فناوری 5G ظرفیت فراوانی برای بهبود بیشتر شبکه‌های اجتماعی دارد و می‌تواند راه را برای بازی‌های جامع و محتوای تعاملی‌تر هموار کند. طبق پیش‌بینی میلر، سرپرست سابق محصول فیسبوک، فناوری دهه‌ی آینده انسان‌ها را به یکدیگر نزدیک می‌کند؛ گویی که حس می‌کنند کنارهم حضور دارند. او می‌گوید:

بسیاری از تجربه‌های شبکه‌های اجتماعی ما نتیجه‌ی جای‌گذاری ناقص موجودیت اشخاص هستند. به‌سختی می‌توان پیشرفت‌های سخت‌افزاری را پیش‌بینی کرد؛ اما امیدوارم روزی در آپارتمان خود در بروکلین نشسته باشم و بتوانم با مادرم که کنارم نشسته است، در لس‌آنجلس غذا بخورم.