هر آنچه باید درباره وب ۳ بدانیم

شاید درباره‌ی وب ۳.۰ و تأثیر آن بر تحول اینترنت شنیده‌اید. وب ۳ الگوی جدیدی برای تعامل با وب است که تغییرات بنیادی در توسعه‌ و ساخت وب‌سایت‌ها به دنبال خواهد داشت. به بیان ساده‌تر، وب‌ ۳ را می‌توان فاز جدید تکامل اینترنت در نظر گرفت.

دانشمندان کامپیوتر و کارشناسان اینترنت معتقدند تغییرات وب ۳.۰ باعث هوشمندتر شدن اینترنت و ساده‌تر شدن زندگی خواهد شد. برای درک این تغییر الگو در ابتدا نگاهی به تکامل اینترنت می‌اندازیم.

تصور اینترنت بدون گوگل، فیسبوک یا استوری‌های اینستاگرام برای نسل جوان‌تر دشوار است؛ اما عصر کلاسیک اینترنت به همین صورت شروع شد و از اواسط دهه‌ی ۹۰ تا اوایل ۲۰۰۰ ادامه داشت. در آن زمان افراد اینترنت را با نام اصلی‌اش «شبکه‌ی جهانی وب» یا «نت» می‌شناختند. کاربرها نمی‌توانستند تصاویر خود را به اشتراک بگذارند یا برای مثال، بلاگی درباره‌ی تئوری‌های توطئه‌ی زمین تخت بسازند. در آن زمان اغلب محتوا توسط کسب‌وکارها، روزنامه‌ها و سازمان‌ها تولید می‌شد.

عصر وب ۱ زمانی بود که مردم به جای گوگل از AltaVista، Netscape یا Asked Jeeves برای جستجوی تصاویر گربه‌های بامزه استفاده می‌کردند. اغلب وب‌سایت‌ها به فرمت «فقط خواندنی» (read-only) بودند و کاربرها نمی‌توانستند محتوایی بارگذاری کنند یا کامنتی بگذارند. مفهوم استریم ویدئو هم وجود نداشت. افراد برای گفتگوی آنلاین از چت‌روم‌های AOL استفاده می‌کردند. دانلود یک آهنگ یک روز کامل طول می‌کشید و برای اتصال به اینترنت دایل‌آپ لازم بود اتصال تلفن قطع شود.

در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ اینترنت در نقطه‌ای تاریخی قرار داشت. می‌توانست راهی یک‌طرفه در پیش بگیرد و مانند کتابخانه‌ای کسل‌کننده باشد یا به اختراعی حماسی تبدیل شود که تمام افراد از سراسر نقاط جهان را به یکدیگر وصل می‌کند. خوشبختانه مسیر دوم را در پیش گرفت.

با ظهور شبکه‌های اجتماعی مردم توانستند تجربه‌‌ای فراگیر در نت داشته باشند. به لطف وب ۲ افراد توانستند تصاویر خود را بارگذاری کنند یا محتوای ویدئویی را در یوتیوب استریم کنند.

با پایان یافتن اولین دهه‌ی هزاره‌ی سوم، اتصال‌های دایل‌آپ تقریبا به فراموشی سپرده شدند. اشتراک‌گذاری به ترندی جهانی تبدیل شد. بازی‌های آنلاین امکان تعامل چند بازیکن را فراهم کردند. فیسبوک به ارتباط بیشتر افراد کمک کرد و اینستاگرام امکان بارگذاری تصاویر از تلفن هوشمند را فراهم کرد.

اما وب ۳ دقیقا چیست؟ در حالت کلی وب سه به عنوان سومین و جدیدترین فاز تکامل اینترنت شناخته می‌شوند. تقریبا هر ده سال یک بار اینترنت وارد فاز جدیدی می‌شود. از طرفی هیچ موجودیت کنترلی پیش از این فازها وجود ندارد یا هیچ مسیر جهانی برای تبدیل وب ۱ به وب ۲ وجود نداشت و این دوره‌های مختلف بر اساس ماهیت محتوایی اینترنت شناخته می‌شوند. به بیان ساده، سه فاز وب را می‌توان به این صورت خلاصه کرد:

• وب ۱: استاتیک
• وب ۲: داینامیک
• وب ۳: غیر متمرکز

وب ۳ گذار از وب داینامیک به وب غیر متمرکز است. در وب ۳ داده‌ها تحت مالکیت موجودیت‌ها یا سازمان‌های متمرکز قرار ندارند. علاوه بر این وب ۳ متمرکز بر بهبود قابلیت‌های بک اند است. یکی از امکانات عصر وب ۳ ظهور dApp یا اپلیکیشن‌ غیر متمرکز (decentralized applications) است.

وب ۳ گامی جدیدی در تکامل اینترنت است که هدایت و کنترل وب را در دستان کاربر قرار می‌دهد. این تمایز به واسطه‌ی فناوری‌های جدیدی مثل بلاک چین حاصل می‌شود که عملکرد شبکه به عنوان سیستمی نظیر به نظیر (P2P) را میسر می‌سازد.

پیشرفت‌های حاصل‌شده به لطف بیت‌کوین و اتریوم و دیگر اپلیکیشن‌های مبتنی بر بلاک چین نشان می‌دهند کاربران می‌توانند وارد تراکنش‌های P2P شوند، پروژه‌هایی در مقیاس جهانی توسعه بدهند و حریم خصوصی خود را به‌طور کامل کنترل کنند. در وب ۳، شرکت‌های کلان‌داده و غول‌های فناوری دیگر نمی‌توانند با داده‌های خصوصی کاربران تجارت کنند یا منابع اطلاعاتی را به انحصار خود دربیاورند.

احتمالا هنگام خرید آنلاین با پیشنهاد خرید محصولات مشابه روبه‌رو شده‌اید. در این موقعیت وب‌سایت از رفتار مشتری می‌آموزد و پیشنهادهایی بر همان اساس به او نشان می‌دهد. وب ۳ هم از مکانیزم‌های یادگیری و اپلیکیشن‌های مشابهی به شیوه‌ای پالایش‌شده استفاده می‌کند. به بیان ساده، اینترنت از رفتار شما می‌آموزد و با پیشنهادها محتوایی متناسب با نیازها، جستجوها و فعالیت‌هایتان به شما پاداش می‌دهد.

کاربرد وسیع فریم‌ورک‌های P2P یکی از شاخصه‌هایی اصلی است که وب ۳ را از نسخه‌ی قدیمی‌تر آن یعنی وب ۲ متمایز می‌کند. این جنبه شامل تمام کاربردهای اینترنت می‌شود. برای مثال:

به جای استفاده از گوگل درایو یا دراپ‌باکس برای ذخیره‌سازی، توزیع و اشتراک‌گذاری فایل‌ها از سرویس‌هایی مثل Storj ،Siacoin ،Filecoin یا IPFS استفاده خواهید کرد. همچنین ممکن است به جای برقراری ارتباط از طریق واتساپ، زوم یا اسکایپ از پلتفرم‌هایی مثل‌ Status استفاده کنید.

فیسبوک و توییتر به نظر ابدی می‌رسند؛ اما طولی نمی‌کشد که شاهد شکل‌های جدیدی از شبکه‌های اجتماعی مثل Steemit ،Hive یا Alaska خواهیم بود. حتی گوگل کروم هم اولویت جهانی خود را به مرورگرهایی مثل Brave واگذار خواهد کرد که امنیت بیشتری ارائه می‌دهد.

تمام جایگزین‌های سرویس‌های کنونی کنترل کاربر بر داده‌هایش را افزایش خواهند داد و به بهبود پروتکل‌های امنیتی، بی‌نام بودن و پیشگیری از سوءاستفاده‌ی سازمان‌های فناوری از داده‌ها یا کنترل کامل آن‌ها بر اطلاعات یا خدماتی مشخص کمک خواهد کرد.

به‌طور خلاصه dApp یا اپلیکیشن‌های غیر متمرکز ستون فقرات تحول وب ۳ هستند. وب ۳ وعده‌ی اینترنت غیر متمرکز می‌دهد و این وعده به انواع اپلیکیشن به ‌کاررفته هم قابل تعمیم است. اصطلاحاتی مثل «اپلیکیشن‌های وب ۳»، «اپلیکیشن‌های غیر متمرکز»، «dApps» یا «dApp-های وب ۳» مترادف یکدیگر هستند. تمام این عبارت‌ها به اپلیکیشن‌های بلاک چین غیر متمرکزی اشاره دارند که بخشی از وب ۳ هستند.

اما اپلیکیشن وب ۳ چگونه کار می‌کنند؟ یکی از بخش‌های جدانشدنی بسیاری از dApp-ها یا اپلیکیشن‌های وب ۳ «قرارداد هوشمند» است. افرادی که با فناوری بلاک چین آشنایی دارند احتمالا با مفهوم قرارداد هوشمند هم سروکار داشته‌اند. قرارداد هوشمند توافق‌نامه‌ی نرم‌افزاری خوداجرایی است که روی یک بلاک چین مانند بلاک چین اتریوم اجرا می‌شود. این قراردادها در صورت برآورده‌ شدن مجموعه‌ی مرتبطی از شرایط، به‌صورت خودکار اجرا می‌شوند. به این ترتیب این قراردادها می‌توانند به‌صورت خودکار بررسی شوند و تراکنشی بین طرفین اجرا کنند.

استفاده از قراردادهای هوشمند در dApp-ها به این معنی است که منطق قراردادی می‌تواند رفتار اپلیکیشن‌ها را دیکته کند. در عمل این فرایند منجر به کاهش نیاز به شرکت یا فردی مشخص به عنوان واسطه می‌شود.

هنگام یادگیری درباره‌ی وب ۳ و برنامه‌های کاربردی آن ممکن است درباره‌ی Web3.js هم شنیده باشید؛ اما Web3.js چیست؟ کتابخانه‌ی Web3.js یکی از کتابخانه‌های اصلی جاوااسکریپت است که در توسعه‌ی اپلیکیشن‌های وب ۳ به کار می‌رود. از این کتابخانه می‌توان برای ارتباط با بلاک چین اتریوم استفاده کرد. در واقع می‌توان Web3.js را API جاوااسکریپت اتریوم در نظر گرفت. با کتابخانه‌ی Web3.js می‌توانید کلاینت‌ها یا اپلیکیشن‌هایی بسازید که با بلاک چین اتریوم ارتباط برقرار کنند. این ویژگی به‌ویژه برای پل زدن بین جاوا اسکریپت و وب ۳ ضروری است.

در نتیجه Web3.js را می‌توانید به عنوان واسطه‌ی بین جاوا اسکریپت و قراردادهای هوشمند اپلیکیشن‌های وب ۳ در نظر بگیرید. با کتابخانه‌هایی مثل Web3.js می‌توانید با گره‌های لوکال یا ریموت اتریوم تعامل داشته باشید. این کار از طریق اتصال HTTP، IPC یا WebSocket امکان‌پذیر است. دلیل موفقیت کتابخانه‌ی جاوااسکریپت Web3.js پشتیبانی تمام مرورگرها از آن است. Web3.js یکی از فریم‌ورک‌های اصلی به کار‌رفته در طراحی اپلیکیشن‌های غیر متمرکز است. در صورت تمایل می‌توانید از مستندات رسمی جاواسکریپت برای Web3.js Ethereum Javascript API استفاده کنید.

IPFS مخفف سیستم اشتراک‌گذاری فایل توزیع‌شده‌ و نظیر به نظیر است. IPFS از طریق یک سرور مرکزی یا URL به اینترنت دسترسی ندارد؛‌ بلکه از طریق همتایانی در شبکه‌ی IPFS سراسر جهان به محتوا دسترسی دارد. دستگاه‌های مختلفی که از IPFS استفاده می‌کنند در یک شبکه‌ی بزرگ توزیع‌شده به عنوان گره در نظر گرفته می‌شوند و امکان دسترسی به محتوا از گره‌های محلی را به جای سرورهای ریموت می‌دهند. علاوه بر این IPFS از آدرس‌دهی محتوا استفاده می‌کند؛ به این معنی که به دنبال موقعیت مکانی نیست بلکه به جستجوی محتوایی خاص می‌پردازد.

IPFS دارای مزایای متعددی برای ساخت اپلیکیشن‌های وب ۳ و اپلیکیشن‌های غیر متمرکز است. برای مثال پاسخگویی اینترنت را افزایش می‌دهد؛ چرا که از یک سرور متمرکز و واحد اطلاعات را واکشی نمی‌کند. در نتیجه سانسور کردن اینترنت یا پیشگیری از اشتراک‌گذاری اطلاعات دشوارتر می‌شود. علاوه بر این، چنین شبکه‌ی غیر متمرکزی می‌تواند به شکل چشمگیری تأخیر را کاهش بدهد. وقتی محتوا را به جای سروری دوردست از گره‌ای محلی دریافت می‌کنید، زمان بارگذاری هم طبیعتا کوتاه‌تر می‌شود.

نیاز فزاینده‌ای برای تمرکززدایی از اینترنت و تبدیل آن به سیستمی توزیع‌شده از کامپیوتر‌ها وجود دارد که به‌صورت مستقیم و ایمن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. در اواسط دهه‌ی ۲۰۱۰، کسب‌وکارهای بزرگ و سازمان‌های سیاسی از داده‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده کردند. حتی قبل از رسوایی کمبریج آنالیتیکا، صنایع بزرگی در سراسر جهان به جمع‌آوری و مبادله‌ی داده‌های شخصی کاربران اختصاص داشتند.

کاربران اینترنتی متوجه شدند اطلاعات ارزشمندشان به‌راحتی در دسترس کانال‌های شبکه‌ی اجتماعی، خرده‌فروشان آنلاین و سرویس‌های سرگرمی قرار دارند. سازمان‌های بزرگی مثل گوگل، فیسبوک، توییتر و آمازون امروزه از داده‌های هویتی کاربران، داده‌های موتورهای جستجو، عادت‌های مرور و اطلاعات خرید برای تأثیر بر رفتار آنلاین و آفلاین کاربران استفاده می‌کنند.

با وجود وب ۳ دیگر شرکت‌هایی مثل گوگل و فیسبوک نمی‌توانند اطلاعات کاربران را به سود خود برداشت کنند

برای درک بهتر عملکرد وب سه و مزایای آن فهرستی از ویژگی‌ها و مزایای آن ارائه می‌دهیم:

در وب ۳ هیچ مقام مرکزی قادر به کنترل اینترنت نیست و دولت‌ها یا دیگر سازمان‌های سیاسی نمی‌‌توانند مانع از دسترسی به شبکه‌ی جهانی وب شوند. این مدل شبکه بر پایه‌ی بلاک چین اتریوم است که به‌صورت سیستمی با رمزنگاری غیر قابل نفوذ عمل می‌کند.

وقتی وب ۳ به واقعیت تبدیل شود، شرکت‌های بزرگی مثل آمازون، فیسبوک و گوگل نمی‌توانند از سرورهای عظیم خود برای ذخیره‌سازی داده‌های کاربران استفاده کنند. در عوض کاربران اینترنت کنترل کاملی روی اطلاعات خود از جمله جزئیات مالی، جزئیات لاگین و دیگر داده‌ها خواهند داشت.

یکی از مهم‌ترین اجزای وب ۳، متادیتای معنایی است. با این مکانیزم وب قادر به درک نمادها، کلمات کلیدی، متن‌ها و معنای آن‌ها است. برای مثال شبکه می‌تواند ایموجی «خندان» قدیمی را که با دو نقطه و یک پرانتز ساخته می‌شود درک کند و آن را به عنوان لبخند انسان، علامت خوشحالی یا تأیید تفسیر کند. این مثال تنها نمونه‌ی کوچکی بود و وب معنایی به‌طور کلی ارتباطات، تراکنش‌ها و تبادل اطلاعات آسان بین موجودیت‌ها را آسان‌ می‌سازد. طرح وب معنایی به ایده‌ی اصلی برنرز لی (دانشمند کامپیوتر که به عنوان مخترع شبکه‌ی جهانی وب شناخته می‌شود) از اینترنت بازمی‌گردد. او آینده را به شکل دنیایی رها از بوروکراسی تصور می‌کرد که در آن ماشین‌های هوشمند به‌صورت خودکار عملیات زمان‌بر را انجام می‌دهند.

هوش مصنوعی (AI) طرحی نیست که برای اولین بار در وب ۳ به آن پرداخته شده باشد. می‌دانیم هوش مصنوعی در اپلیکیشن‌های وب ۲ هم وجود دارد؛ اما هوش مصنوعی در وب ۳ دارای مکانیزم یادگیری سریعی‌ است. هوش مصنوعی بین داده‌های خوب و بد بین افراد واقعی و ربات و مهم‌تر از هر چیز بین اخبار جعلی از گزارش‌های واقعی تمایز قائل می‌شود.

تمام داده‌ها در وب ۳ غیر متمرکز هستند و از طریق شبکه توزیع می‌شوند؛ یعنی ارائه‌دهندگان اینترنت دیگر نمی‌توانند داده‌های کاربران را با کشورهای میزبان فعالیت خود به اشتراک بگذارند. هکرها هم باید کل شبکه را برای یک حمله خاموش کنند. داده‌های کاربران رمزنگاری و با پروتکل‌های فوق ایمن محافظت می‌شوند. این طرح ریشه در بلاک چین‌های رمزارز دارد که در آن معامله‌گرها می‌توانند با کنترل کامل روی داده‌های خود وارد تراکنش‌های مالی شوند.

در حال حاضر اغلب اپلیکیشن‌ها مبتنی بر سیستم عامل هستند. برخی اپلیکیشن‌ها تنها روی اندروید کار می‌کنند؛ درحالی‌که برخی دیگر تنها روی دستگاه‌های اپل اجرا می‌شوند. همین روند برای برنامه‌های مایکروسافت ویندوز، نرم‌افزار مک و موارد دیگر صدق می‌کند.

در وب ۳، اپلیکیشن‌ها درمورد سیستم‌های عامل و دستگاه‌ها حالتی بی‌طرفانه دارند. برای مثال می‌توان اپلیکیشن یکسانی را روی آیفون، تلویزیون هوشمند و کامپیوترهای خودرو نصب کرد.

امروزه اینترنت وب ۲ در بسیاری از نقاط نسبتا آزاد و قابل دسترس است؛ اما در برخی نقاط سیاره‌ی زمین به دلایل سیاسی و معیارهای دیگری مثل درآمد، جنسیت و حتی نژاد محدود است. وب ۳ به لطف بلاک چین‌های بدون مجوز در هر نقطه‌ای و برای تمام افراد در دسترس قرار خواهد گرفت. تراکنش‌های بین مرزی و نقل و انتقال پول هم صرف‌ نظر از موقعیت جغرافیایی افراد درگیر تجارت امکان‌پذیر خواهد بود.

داده‌ها در وب ۳ روی گره‌های متعدد توزیع‌شده ذخیره می‌شوند. این سیستم تضمین می‌کند که همیشه گره‌های پشتیبان کافی برای تأمین زنجیره و پیشگیری از خرابی سرور وجود دارد. به بیان ساده، اینترنت هرگز به دلیل خرابی سرور غیر فعال نخواهد شد.

وب ۳ دریچه‌ای به سمت روش‌های جدید ارتباطی و تعامل مجازی باز خواهد کرد. چت کردن، ارسال ایمیل و تماس‌ ویدئویی همچنان امکان‌پذیر خواهند بود؛ اما کاربرها می‌توانند به هویت‌ مجازی دسترسی پیدا کنند که روی وب ارائه می‌شود. این آواتارهای مجازی نمایندگان افراد در تراکنش‌های کسب‌وکار، همکاری‌های شغلی و اپلیکیشن‌های قرار ملاقات مثل کاراکترهای گیم آنلاین هستند.

وقتی وب ۱ منتشر شد، تنها می‌توانستید از نقاط ریموت مثل کامپیوتر خانگی یا دستگاهی در یک کافی‌نت به اینترنت دسترسی پیدا کنید. با وب ۲ اینترنت به‌سرعت به گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و دیگر دستگاه‌های هوشمند قابل حمل منتقل شد.

اما وب ۳ همه جا در دسترس خواهد بود و پیاده‌سازی آن تمام ابعاد زندگی روزمره را در بر خواهد گرفت. وب ۳ روی دستگاه‌های بیشتری قابل پیاده‌سازی است؛ شبکه‌ای نامرئی از اطلاعات، پروتکل‌های ارتباطی و مکانیزم‌های تراکنشی که در تمام نقاط سیاره‌ی زمین در دسترس خواهد بود.

پیاده‌سازی وب ۳ مانند هر فناوری جدیدی حداقل در ابتدای کار آسان نیست. برخی از چالش‌ها و معایب وب ۳ عبارت‌اند از:

وب ۳ گامی انقلابی در تکامل فناوری است و انتشار آن می‌تواند روابط ما در اینترنت را به قبل و بعد از وب ۳ تقسیم کند؛ اما نباید فراموش کرد افرادی با مقاصد شوم همیشه وجود دارند. کاربرانی با نیت‌های بدخواهانه می‌توانند اطلاعات غلط و گمراه‌کننده را در وب ۳ منتشر و زمینه را برای جرائم آنلاین فراهم کنند. از طرفی مکانیزم‌های یادگیری هوش مصنوعی و رمزنگاری به‌سرعت و برای کاهش تعداد حملات هک به تکامل می‌رسند و به‌روزرسانی می‌شوند.

تحقق بخشیدن به وعده‌ی وب کاملا معنایی، ممکن است کمی طول بکشد. در شرایط فعلی وب ۲ میزبان بیش از ۱٫۵ میلیارد وب‌سایت است؛ در نتیجه کاوش هوش مصنوعی در تمام این اطلاعات و ارتباط با مفهوم مرتبط با مقاصد، تعامل‌ها و رفتارهای کاربری به طول خواهد انجامید.

وب ۳ یک‌شبه پیاده‌سازی نخواهد شد. برخی کاربران اینترنت یک دهه قبل از فراگیر شدن وب ۱ با آن آشنا بودند. وب ۲ با فراهم کردن فناوری هوشمند و شبکه‌های اجتماعی در دسترس قرار گرفت؛ اما در همین حین بسیاری از کاربران با چت‌روم‌ها و نحوه‌ی کارکرد ایمیل دست‌وپنجه نرم می‌کردند.

بسیاری از شرکت‌ها به زمان زیادی برای گذار از شبکه‌ی متمرکز به زنجیره‌ی وب ۳ نیاز دارند. بسیاری از دستگاه‌ها منسوخ خواهند شد؛ اما کاربران آن‌ها نمی‌توانند بلافاصله به وب ۳ کوچک کنند. در نتیجه وب ۲ و وب ۳ مدتی با یکدیگر همزیستی خواهند داشت.

بشر در آستانه‌ی انقلابی اینترنتی قرار دارند. چالش‌های زیادی بر سر پیاده‌سازی وب ۳ قرار دارد؛ اما تحولات این فناوری می‌توانند بسیار چشمگیر باشند. البته نیاز به نمونه‌های کاربردی بیشتری برای وب ۳ و درک تغییرات مثبتی که برایمان به ارمغان خواهد آورد وجود دارد.

همان‌طور که وب ۲ توانست از طریق مجموعه‌ای از نوآوری‌ها وب ۱ را مغلوب کند، وب ۳ در طی فرآیندی تدریجی بر قلمروی اینترنت حکمرانی خواهد کرد. هنوز تاریخ دقیقی برای انتشار وب ۳ مشخص نشده است. گذار به وب ۳ در حال حاضر با ظهور بیت‌کوین و فناوری بلاک چین، شبکه‌های P2P، اپلیکیشن‌های غیر متمرکز، فناوری هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط آغاز شده است. وب ۳ تحولی در حال تکامل است.