۹ ماده‌ مرگبار در کانی‌ها و مواد معدنی

  آب آشامیدنی شهر "فلینت" در ایالت میشیگان، مدتی‌ است که در اثر بی‌توجهی به سرب آلوده شده است. همان‌طور که انسان‌ها در ارتباط با گیاهان کشنده یا حیوانات خطرناک آگاهی‌های نسبتا لازم را دارند، باید عناصر و مواد معدنی سمی دنیای پیرامون خود را بهتر بشناسند.

وقتی می‌بینیم که مواجهه با یک ماده‌ی اشتباهی می‌تواند به راحتی انسان را به کام مرگ فرو برد، می‌توان دیگر عوامل کشنده در جهان را به راحتی فراموش کرد! در اغلب موارد، مواد سمی با دیگر مواد مصرفی روزمره‌ی ما مانند رایانه‌ها و مواد آرایشی ترکیب شده‌اند. با دو چشم باز و یک درک درست، می‌توانید مواد سمی اطراف خود را شناسایی کنید.

کالکانتیت، سولفات مس محلول در آب است که رنگ آبی درخشانی دارد. این ماده باید در محیط خشک نگهداری شود. چرا که در محیط مرطوب به راحتی حل می‌شود. حلالیت کالکانتیت در آب می‌تواند منجر به سمی شدن مس شود و برای انسان ایجاد خطر کند.

استیب نیت در واقع همان سولفید آنتیموان است که یک ماده‌ی معدنی سمی است. این ماده با شبکه کریستالی ارتومبیک خود به عنوان منبعی از فلز آنتیموان شناخته شده است. زمانی از استیب نیت به عنوان یک ماده‌ی آرایشی برای تیره‌تر کردن مژه‌ها و ابروها استفاده می‌شد! این ماده‌ی معدنی در ساخت ظروف غذایی هم کاربرد داشت که آنتیموان موجود در آن ایجاد مسمویت می‌کرد.

شاید نام آزبست را همراه با سرطان ریه شنیده‌ باشید. این ماده‌ی سیلیکاتی به شکل فیبرهای نازک کریستالی رشد می‌کند و به آسانی به شکل ذرات گرد و غبار خرد می‌شود. با وجود مفید بودن آزبست در بعضی موارد نظیر عایق بودن، مقاوم بودن در برابر آتش و جاذب صدا بودن، گرد این ماده در صورت تنفس کشنده است. الیاف آزبست می‌توانند منجر به بیماری‌هایی نظیر سرطان ریه، مزوتلیوما و آزبستوز شوند.

آرسنوپیریت نوعی کانی با رنگ متالیک و براق است که از عناصر آهن، آرسنیک و گوگرد تشکیل شده است. این ماده در روزنه‌ی چشمه‌های آب گرم و سنگ‌های آذرین پگماتیت وجود دارد. آرسنیک عنصر معلوم‌الحالی‌ است که پرونده‌ی سنگینی در خسارت‌های انسانی و محیطی داشته است و گاهی اوقات در رسوب‌های طلا هم دیده می‌شود.

سینابار در واقع همان سولفید جیوه است که رنگ قرمز غلیظی دارد و غنی‌ترین منبع جیوه در جهان محسوب می‌شود. در زمان‌های قدیم از این ماده در رنگ‌سازی استفاده می‌کردند و نمی‌دانستند که بر خلاف رنگ فریبنده‌اش، ماده‌ای بسیار کشنده است. جیوه با انسان‌ها اصلا شوخی ندارد و یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر در معادن دنیا بوده است.

گالن سنگ معدن سولفید سرب است و اصلی‌ترین منبع سرب در دنیا محسوب می‌شود. ساختار کریستالی گالن به شکل شبکه مکعبی بوده و منبع نقره نیز به شمار می‌آید. سرب موجود در گالن سمی بوده و چنانچه گردهای آن وارد سیستم تنفس یا دستگاه گوارش شوند ایجاد خطر می‌کنند. اما در حالت سنگ معدن یا کانی نسبتا بی‌خطر است.

هوت چینسونایت ساختاری از آرسنیک وسولفید است که با تالیوم و سرب در روزنه‌ی چشمه‌های آب گرم یافت می‌شود. نمک تالیوم تقریبا بی‌مزه بوده و به شدت سمی‌ است. قبلا از تالیوم در ساخت مرگ موش و حشره کش‌ها استفاده می‌شد. حالا فرض کنید که این تالیوم سمی در کنار سولفید آرسنیک قرار بگیرد. طبیعتا ترکیب این دو عنصر، به شدت خطرناک و کشنده خواهد بود. تنها کافی‌ است یک بار (برای اولین و آخرین بار!) در معرض این ترکیب قرار گرفت و مرگ را تجربه کرد.

زرنیخ با نام لاتین Orpiment یکی دیگر از اعضای خانواده سولفید آرسنیک است که رنگ زرد پرتقالی درخشانی دارد. این ماده‌ی معدنی به طور طبیعی در منافذ خروجی چشمه‌های آب گرم، چشمه‌های آب گرم و شکاف آتشفشان‌ها پیدا می‌شود. جالب است بدانید که این ماده، باوجود سمی بودنش، زمانی در چین استفاده‌ی دارویی داشته است. ضمن این که کیمیاگران قدیم از آن به عنوان ابزاری برای ساخت طلا استفاده می‌کردند. آرسنیک حتی اگر اکسید هم شود باز هم سمی و خطرناک است.

توربرنیت یک ماده‌ی معدنی خطرناک است که از هیدراته سبز رنگ مس، فسفات و اورانیل تشکیل شده است. این ماده اغلب در گرانیت یافت می‌شود که شامل اورانیوم است. خود اورانیوم به علت تشعشع امواج رادیواکتیو، در دسته عناصر خطرناک قرار می‌گیرد. توربرنیت به طور طبیعی ماده‌ی رادیواکتیو رادون را آزاد می‌کند که در بلند مدت می‌تواند باعث سرطان ریه شود.

سنگ‌ها و کانی‌های بالا همه سمی و خطرناک هستند اما برخی از آن‌ها گونه‌های نادری بوده و در طبیعت به وفور یافت نمی‌شوند. در بسیاری از موارد فروریختن معدن یا سقوط تجهیزات مرگ‌بارتر از خطر سمی بودن سنگ معدن‌ها بوده است. به هر حال، در هر حالت باید تمهیدات ایمنی رعایت شود و خطر را تا حد ممکن کاهش داد.