آیا حیوانات هم گریه می‌کنند؟

دسامبر گذشته ریل اینستاگرامی از یک گاومیش کوهان‌دار گریان که توسط عکاسی به‌نام کریس هنری ساخته شده بود، در فضای مجازی منتشر شد. این ویدیو بیش‌از ۸ میلیون بازدید داشت و هزاران نفر درباره‌ی آن اظهارنظر کردند؛ اما آیا گاومیش‌های کوهان‌دار واقعا ممکن است غمگین باشند؟ آیا به‌جز انسان سایر حیوانات نیز از غم گریه می‌کنند؟

اشک برای چشمان ما مفید است و این موضوع درمورد دیگر حیوانات هم صدق می‌کند. بسیاری از پستانداران، خزندگان و پرندگان دارای غدد اشکی هستند که مایعات رقیق ترشح می‌کنند. غلظت دقیق مولفه‌های بیوشیمیایی اشک بین گونه‌ها، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد و در قالب سازگاری با محیط‌های مختلف تکامل یافته‌ است.

اشک در سه نوع شناخته‌شده از چشم جاری می‌شود. اشک‌های بنیادی، نگهداری اولیه را فراهم می‌آورند. این اشک‌ها به‌صورت خودکار توسط غدد اشکی رها می‌شوند تا یک لایه‌ی مغذی محافظ روی قرنیه قرار دهند.

نوع دوم، اشک‌های بازتابی هستند که در پاسخ به محرک‌های خارجی مانند تحریک یا آسیب به چشم تولید می‌شوند. اشک‌های بازتابی پس از قرارگرفتن در معرض سرما یا مواد خاص هم ظاهر می‌شوند؛ مانند مواد شیمیایی آزادشده از پیازی که به‌تازگی خرد شده است. این اشک‌ها با تمیزکردن چشم‌ها می‌توانند به بهبود آسیب کمک کنند.

اگرچه عملکرد دقیق گریه هنوز هم نامشخص است، فرضیه‌های متعددی برای دلایل گریه‌کردن ما وجود دارند. این احتمال وجود دارد که گریه‌ی خوب به ما کمک کند تا با نشان‌دادن درد عاطفی، پریشانی یا آسیب‌پذیری خود با چالش‌ها کنار بیاییم. اشک‌های ما ممکن است روی اطرافیان تاثیر بگذارند، روابط اجتماعی را تقویت و رفتار مشارکتی را تشویق کنند و علاوه‌بر مهار پرخاشگری، مراقبت، کمک یا محافظت را نیز برانگیزند.

امروزه اجماع علمی بر این است که اشک‌های عاطفی درواقع منحصربه‌فرد هستند؛ اما شواهد اندکی به برخی از اتفاقات مشابه در حیوانات دیگر اشاره می‌کنند و توجه محققان را به‌خود جلب کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال با وجود مفید‌نبودن نشان‌دادن ضعف برای بسیاری از حیوانات بالغ، تعداد زیادی از حیوانات جوان برای علامت‌دادن به مادر خود، بدون اشک گریه می‌کنند.

آهوهای جوان هنگام استرس و گرسنگی ترشحاتی را از غده‌ای که درست زیر چشم آن‌ها قرار دارد جاری می‌کنند که مادرشان به آن‌ها پاسخ می‌دهد. گوزن بالغ از همان غده برای انتشار بو در محیط استفاده می‌کند.

حکایت‌هایی درمورد حیواناتی وجود دارد که به‌نظر می‌رسیده از غم و اندوه گریه می‌کردند؛ ازجمله داستان‌هایی در مورد فیل‌ها، گوریل‌های غمگین و گرگ‌هایی که خسته شده و از گله عقب مانده بودند؛ البته علم این داستان‌ها را تایید نکرده است. به‌عنوان مثال می‌توان به نظرسنجی نظام‌مندی که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد، اشاره کرد. افراد حاضر در این نظرسنجی از میان اشخاصی مانند دام‌پزشکان و نگهبانان که به‌طور حرفه‌ای با حیوانات کار می‌کردند انتخاب شدند. این افراد هیچ گزارشی از گریه‌ی احساسی حیوانات ارائه ندادند.

تحقیقات اخیر تفاوت‌های بیشتری را میان گریه‌ی انسان‌ها و سایر گونه‌های حیوانات ارائه می‌دهند. محققان در مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۲ منتشر شد، چشم‌های مرطوب یا اشک‌آلود سگ‌ها را بررسی کردند. این پدیده برای تمام افرادی که تاکنون تجربه‌ی نگهداری از سگ‌ها را داشته‌اند، کاملا آشنا است. آن‌ها دریافتند که سگ‌سانان در موقعیت‌های احساسی به‌ظاهر مثبت مانند دیدار مجدد صاحب خود اشک ترشح می‌کنند.

پاسخ احساسی سگ‌ها توسط هورمون اکسی‌توسین که از صمیمیت و ارتباط پشتیبانی می‌کند، برانگیخته می‌شود. مطالعات بیشتر نشان داد که این واکنش احساسی سگ‌ها چیزی است که انسان‌ها متوجه آن می‌شوند و از آن قدردانی می‌کنند. زمانی‌که محققان عکس‌های گرفته‌شده از چند سگ را به مردم نشان دادند، آن‌ها گزارش کردند که مراقبت از سگ‌هایی با چشمان خیس را به مراقبت از سگ‌هایی با چشمان خشک ترجیح می‌دهند. این درحالی بود که محققان برای خیس‌کردن چشمان سگ‌ها از قطره‌های نمکی چشمی استفاده کرده بودند.

سگ‌ها درطول نسل‌های مختلف بدین شکل تکامل یافته‌اند تا از راه تماس چشمی با ما ارتباط برقرار کنند. این امکان وجود دارد که چشم‌های سگ‌ها ناگهان اشک‌آلود شود؛ چراکه این‌کار باعث گرفتن محبت و محافظت ازسوی انسان‌ها می‌شود و حتی ممکن است پیوند ما و سگ‌ها را تقویت کند.

ترشحات غده‌ی هاردین براثر استرس ایجاد می‌شود. خوک‌ها زمانی‌که تغییرات ضربان قلب کمتر (یکی دیگر از نشانگرهای فیزیولوژیکی استرس) و علائم کاهش سلامتی مانند گازگرفته‌شدن دُم یا نشان‌دادن ترس هنگام نزدیک‌شدن انسان‌ها را داشته باشند، قرمزی زیر چشم بیشتری نشان می‌دهند.

موش‌ها هم گاهی پدیده قرمزی در چشم و اطراف آن را از خود نشان می‌دهند که به آن «اشک خون» گفته می‌شود؛ چراکه در گوشه‌ی داخلی چشم و زیر آن ردی به رنگ زنگ‌زدگی آهن برجای می‌گذارد. میزان پاسخ فیزیکی موش‌ها، با افزایش استرس محیطی افزایش می‌یابد. این واکنش به سن و سلامتی موش‌ها نیز بستگی دارد؛ البته برای درک دقیق‌تر این پیوندها به مطالعات بیشتری نیاز است.

باتوجه‌به مطالب عنوان‌شده این سؤال مطرح می‌شود که از ویدیوی اشک‌ریختن گاومیش کوهان‌دار چه برداشتی باید بکنیم؟ اگرچه نمی‌توانیم بگوییم که گاومیش‌ کوهان‌دار غمگین نیست، این احتمال وجود دارد که مردم درحال انسان‌انگاری‌کردن این ستاره‌ی ناآگاه اینستاگرام هستند. به‌عبارت بهتر مردم رفتارها و ویژگی‌های انسانی را به حیوانی غیرانسانی نسبت می‌دهند.

در مطالعه‌ای که پرتره‌هایی از پنج گونه‌ی مختلف حیوانی (گربه، سگ، اسب، شامپانزه و همستر) به افراد ارائه شد، شرکت‌کنندگان به تصاویری توجه می‌کردند که در آن‌ها اشک‌ها به‌عنوان نشان‌دهنده‌ی غم با فتوشاپ اضافه شده بودند. این اتفاق دقیقا همان چیزی است که در مورد انسان‌ها هم اتفاق می‌افتد. درواقع اشک‌های فتوشاپی باعث شدند تا این حیوانات برای مردم کمتر تهاجمی و مهربان‌تر به‌نظر برسند. شرکت‌کنندگان این نکته را اضافه کردند که حیوانات گریان، شدت عاطفی بالاتری را نیز نشان می‌دادند.

به‌نظر ما فوق‌العاده است که حیوانی غیر از انسان بتواند تاحدودی اشک بریزد؛ چراکه انتظار داریم اشک‌ریختن عملی انسانی باشد و در پاسخ تمایل داریم که به‌صورت انسانی به آن موجود پاسخ دهیم. در مورد گاومیش کوهان‌دار نر موجود در ویدیوی اینستاگرام، کپشن ویدیو نشان می‌دهد که این حیوان آزادانه در دشت‌های یوتا زندگی می‌کند. به‌نظر می‌سد که این گاومیش در سلامتی کامل به‌سر می‌برد، به‌آرامی نفس می‌کشد، هیچ نشانه‌ی دیگری از استرس نشان نمی‌دهد، ساکت ایستاده و اطراف را تماشا می‌کند. احتمالا مقداری غبار وارد چشم حیوان شده یا باد چشمان او را اذیت کرده است.

تابه‌امروز هیچ مدرکی به‌دست نیامده که نشان دهد اشک‌های گاومیش کوهان‌دار آمریکایی، گریه‌ی عاطفی بوده است. بااین‌حال، بیش‌از ۲۰ هزار سال پیش، شخصی در دیواره‌ی غار شووه در فرانسه، تصویر گاومیش کوهان‌داری را نقاشی کرد که براساس ادعای برخی، اشک از چشم‌هایش سرازیر شده و احتمالا همین مسئله، زمینه‌ساز شکل‌گیری جنجال اینترنتی اخیر بوده است.