جهان بدون شغل چیست و به چه شکلی خواهد بود؟

هفته‌ی گذشته در گردهمایی سالانه‌ی مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در داووس، گزارشی از ارزیابی تاثیر تکنولوژی بر روی اشتغال با نام "آینده‌ی مشاغل" منتشر شد (می‌توانید گزارش کامل را از اینجا و خلاصه‌ی آن را از اینجا بخوانید). بر اساس این گزارش "علاوه بر مدل کسب و کار، بازار کار نیز ظرف ۵ سال آینده دستخوش تغییرات گسترده‌ای خواهد شد و مهارت‌های متفاوتی برای رشد در چشم‌انداز جدید نیاز است".

عبارات رسمی و سنگین بالا به زبان ساده یعنی "اگر کار شما به گونه‌ای است که یک سری سنسور و دستگاه‌های اتوماتیک قادر به انجام آن هستند، بهتر است به فکر یادگیری مهارت‌های جدیدی باشید". حقیقت این است که وقتی صحبت از تولید، مونتاژ، راندن وسایل نقلیه، وظایف مکانیکی، ساخت و سازهای عمرانی و بسیاری فعالیت‌های دیگر به میان می‌آید، روبات‌ها آن‌ها را بسیار ارزان‌تر و بهینه‌تر انجام می‌دهند؛ در حالی که نه خسته می‌شوند، و نه حوصله‌شان سر رفته و حواسشان پرت می‌شود.

برای مثال رانندگی را در نظر بگیرید. حمل و نقل خودکار نه تنها ارزان‌تر، بلکه ایمن‌تر نیز هست. اتوموبیل‌های بدون راننده می‌توانند بسیار سریع‌تر عکس العمل نشان دهند، دارای دید ۳۶۰  درجه دارند و آن سوی اجسام جامد را هم می‌بینند. نه از رانندگی خسته می‌شوند و نه حواسشان پرت نمی‌شود. نوشیدنی الکلی مصرف نمی‌کنند و با دیگر راننده‌ها درگیر نمی‌شوند. اما بعضی‌ها هنوز نمی‌توانند با این قضیه کنار بیایند و تصور شهری پر از ماشین‌های بدون راننده در کنار خودروهای دارای راننده برایشان سخت است. باید در نظر داشته باشیم که در نهایت ماشین‌های خودران رانندگی بهتری از انسان‌ها خواهند داشت. به بیان دیگر ماشین‌های بدون راننده بالاخره به هنجار تبدیل خواهند شد.

پس با اشغال بیشتر مشاغل توسط روبات‌ها، آیا ما آنطور که مجمع جهانی اقتصاد می‌گوید در آستانه‌ی انقلاب صنعتی چهارم هستیم؟ انقلابی که مانند پیشینیان خود در نهایت مشاغل جدید زیادی ایجاد خواهد کرد و در عین حال بهره‌وری و تولید ثروت را به صورت اساسی بهبود خواهد بخشید؟ و یا آیا به سمت جهانی پیش می‌رویم که در آن هیچ کار مفیدی برای انسان‌ها باقی نمانده است؟

به عقیده‌ی اریک برینیالسون و اندرو مک‌آفی نویسندگان کتاب "مسابقه با ماشین"، می‌توان با اطمینان گفت افزایش بهره‌وری به قدری بالا خواهد بود که بسیاری از مشاغل به سادگی ناپدید خواهند شد و بسیاری از مردم شغل خود را از دست خواهند داد. این فرآیند مختص جهان غرب نخواهد بود. به عنوان مثال شرکت چانگینگ در شهر دانگوان چین را در نظر بگیرید که ۹۰ درصد نیروی کار ۶۵۰ نفری آن توسط روبات‌ها جایگزین شده‌اند. این کار منجر به افزایش شدید بهره‌وری و کاهش محصولات معیوب بوده است. ۶۰  نفری که هنوز در کارخانه کار می‌کنند وظیفه‌ی نگه‌داری و روغن‌کاری روبات‌ها را بر عهده دارند. در واقع آن‌ها برده‌ی روبات‌ها هستند. وقتی که ساخت روبات‌هایی که بتوانند به تعمیر و نگه‌داری از دیگر روبات‌ها بپردازند ارزان و به صرفه شود، این نیروی کار به ۲۰  نفر کاهش پیدا خواهد کرد. این مثال لبه‌ی تیز فناوری را نشان می‌دهد!

اما آیا آنچه گفته شد خوب است یا بد؟ از افزایش بهره‌وری در کارخانه‌ها که بگذریم، به نجات جان افرادی فکر کنید که هرساله در جاده‌ها و هنگام ساخت و ساز ساختمان‌ها کشته می‌شوند. علاوه بر این، نمی‌توان جلوی تکنولوژی را گرفت و منع استفاده از تکنولوژی همیشه با شکست همراه بوده است. چرا وقتی یک روبات به راحتی و با قیمت کمتر و کیفیت مناسب‌تر می‌تواند با آجر دیوارچینی کند از یک کارگر انسان استفاده کنیم؟ اگر فکر می‌کنید دیوارچینی کار ساده‌ای است، نظرتان راجع به کار پیچیده و تخصصی حل مکعب روبیک چیست؟ درست است که روبات‌ها تنها ۴ ثانیه سریع‌تر از انسان‌ها این کار را انجام می‌دهند، اما این کار را هر بار به نحو احسن انجام می‌دهد؛ بدون استرس، عجله، اشتباه و با نهایت دقت کار خود را هر بار پس از بار قبل انجام می‌دهد.

اما اگر قرار است کاری به ما انسان‌ها نرسد، چطور قرار است زندگی کنیم؟ با جایگزین شدن روبات‌ها در بسیاری از مشاغل در سال‌های گذشته و ادامه‌ی این روند در سال‌های آینده، یک درآمد جهانی به عنوان راه حل مشکل بیکاری عمومی پیشنهاد می‌شود. با این درآمد، اکثر افراد جامعه پول کافی برای زندگی و آموزش فعالیت‌های دیگر خواهند داشت.

اگر افراد دارای شغل را به دو دسته‌ی "افرادی که بنا به نیاز اقتصادی کار می‌کند" و "کسانی که فقط برای سرگرمی و داشتن مشغله کار می‌کنند" تقسیم کنیم، مشخص است که در آینده دسته‌ی اول دیگر وجود نخواهد داشت. به بیان دیگر کسانی که برای تفریح به دنبال کار هستند همیشه کاری برایشان هست، درحالی که کسانی که برای امرار معاش کار می‌کنند (کاری که دوست ندارند را برای به دست آوردن پول انجام می‌دهند) خودشان را ظرف چند سال آینده بیکار خواهند یافت. در نتیجه توصیه می‌شود به صورت جدی به این فکر کنید که برای دوران پس از انقلاب چهارم صنعتی چه برنامه‌ای دارید. وقتی با سود کلان ناشی از افزایش‌ بهره‌وری حقوق بیکاری دریافت کنیم، بسیاری از ما وقت خود را صرف انجام فعالیت‌های مفیدتری مانند کارهای داوطلبانه می‌کنیم و یا درگیر فعالیت‌های سرگرم کننده و خلاقانه می‌شویم و سعی می‌کنیم چیز جدیدی اختراع کنیم. درحالی که بعضی‌ها صرفاً از اوقات فراغت خود لذت خواهند برد.