بلک فرایدی یا جمعه سیاه چه روزی است
بلک فرایدی یا جمعه سیاه هرساله به یک روز پس از تاریخ جشن شکرگزاری در ایالات متحده گفته می‌شود. جشن شکرگزاری یا روز شکرگزاری خود جشن و تعطیلاتی رسمی در ایالات متحده است که در آخرین پنجشنبه‌ی ماه نوامبر برگزار می‌شود؛ درنتیجه، تاریخ بلک فرایدی یا روز شکرگزاری هرسال با سال قبل تفاوت دارد. به‌عنوان مثال، تاریخ روز شکرگزاری در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، به‌ترتیب ۲۹، ۲۷، ۲۶ و ۲۵ نوامبر است. تاریخ بلک فرایدی ۲۰۲۱ در ایران، جمعه ۵ آذر ۱۴۰۰ خواهد بود.
اولین روز پس از جشن شکرگزاری، در فرهنگ آمریکایی به‌عنوان روز شروع فصل خرید کریسمس شناخته می‌شود. این فرهنگ از سال ۱۹۵۲ شروع شد؛ اما استفاده از نام بلک فرایدی برای روز مذکور از دهه‌های اخیر به‌شهرت رسید. در روز جمعه سیاه، بسیاری از فروشگاه‌ها در سرتاسر ایالات متحده محصولات و کالاهای خود را با تخفیف‌های بسیار زیاد می‌فروشند و زودتر از روزهای عادی فروشگاه را باز می‌کنند و حتی برخی اوقات، فروشگاه‌ها از ساعت‌های پایانی روز شکرگزاری آماده‌ی خدمت‌رسانی به مشتریان هستند. همین فرایندها و تمایل شدید مردم به خرید در بلک فرایدی باعث شد برخی از ایالت‌های آمریکا همچون کالیفرنیا، روز پس از شکرگزاری را هم به فهرست تعطیلات رسمی خود اضافه کنند.
تاریخچه‌ی بلک فرایدی
سابقه‌ی جمعه سیاه یا به تعریفی بزرگ‌ترین روز حراج در دنیا، به قرن بیستم بازمی‌گردد؛ ولی اصطلاح Black Friday به قرن نوزدهم می‌رسد. کلمه‌ی «سیاه» در اغلب فرهنگ‌ها برای شرح مصیبت و بلا استفاده می‌شود. در فرهنگ آمریکایی نیز، این اصطلاح برای روزهایی استفاده می‌شود که مصیبت‌های عمومی رخ داده بودند. اولین بار در سال ۱۸۶۹، اصطلاح جمعه سیاه برای روزی به‌کار رفت که بازار طلا در ایالات متحده بهدلیل سوءاستفاده‌ی چند معامله‌گر، با نگرانی و ترس شدید سرمایه‌گذاران روبه‌رو شد.
اولین‌باری که اصطلاح بلک فرایدی برای روز پس از جشن شکرگزاری به‌کار رفت، در مقاله‌ای در سال ۱۹۵۱ و ژورنال Factpry Management and Maintenance بود. همین ژورنال مجددا اصطلاح را در نوامبر ۱۹۵۲ به‌کار برد و این‌بار هم اصطلاح جمعه سیاه ربطی به خرید و حراج نداشت. درواقع، تعداد زیادی از کارگران در آن سال‌ها، به بهانه‌ی بیماری از رفتن به کارخانه پس از یک روز تعطیل رسمی امتناع می‌کردند. آن‌ها با این کار، تعطیلی چهارروزه برای خود مهیا می‌کردند. در همان دوران، اصطلاح جمعه سیاه را پلیس فیلادلفیا و راچستر هم استفاده کرد. ترافیکی که با شروع فصل خرید کریسمس در خیابان‌ها ایجاد می‌شد، حکم مصیبت را برای نیروی پلیس داشت که به استفاده از اصطلاح جمعه سیاه و شنبه سیاه منجر شد. پس از مدتی که مدیریت ترافیک آسان‌تر شد، کارشناسان روابط‌عمومی اصطلاح‌هایی همچون Big Friday و Big Saturday را برای روزها پیشنهاد کردند که البته با استقبال چندانی مواجه نشد.
اصطلاح بلک فرایدی اولین‌بار در قرن نوزدهم در ایالات متحده آمریکا استفاده شد
در دهه‌های بعدی، به‌مرور استفاده از اصطلاح بلک فرایدی به‌عنوان شلوغ‌ترین روز فروش در ایالات متحده افزایش یافت. رسانه‌‌های باسابقه‌ای همچون نیویورک‌تایمز و فیلادلفیااینکوایر، در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ شهرت بلک فرایدی را افزایش دادند. در سال‌های ابتدایی دهه‌ی ۱۹۸۰، فروشندگان تعریف و توجیه جالبی برای جمعه سیاه ارائه کردند. آن‌ها ادعا می‌کردند در طول سال، از ژانویه تا نوامبر، در ضرر مالی فعالیت می‌کنند و گزارش آن‌ها همیشه با خسارت همراه است و اولین روز فصل خرید کریسمس، برای آن‌ها حکم شروع دوران سود را دارد. ممیزان مالیاتی و حسابرسان از رنگ قرمز برای نشان‌دادن ضرر مالی فروشنده و رنگ سیاه برای نشان‌دادن سود استفاده می‌کردند. درنتیجه، جمعه سیاه همان روزی بود که رنگ گزارش درآمدی فروشگاه‌ها از قرمز به سیاه تغییر می‌کرد.
تاریخچه‌ی جمعه سیاه در فرهنگ ایالات متحده به رژه‌ی بابانوئل (Santa Claus Paade) هم مربوط می‌شود. آمریکایی‌ها برای جشن‌گرفتن روز شکرگزاری، رژه‌هایی هم برگزار می‌کنند که بابانوئل در انتهای رژه حرکت می‌کند. این حرکت یعنی بابانوئل به‌زودی می‌آید و آماده‌شدن آمریکایی‌ها برای مهم‌ترین تعطیلات پس از روز شکرگزاری را نشان می‌دهد. در قرن‌های نوزدهم و بیستم، فروشگاه‌های بزرگی در آمریکا و کانادا از رژه‌های بابانوئل برای تبلیغات و بازاریابی استفاده می‌کردند و به‌نوعی پشتیبان مالی رژه هم بودند. به‌هرحال، این روند به‌مرور ادامه پیدا کرد تا اینکه اولین روز پس از جشن شکرگزاری، به‌عنوان اولین روز فصل خرید در آمریکای‌شمالی شهرت یافت.
فرهنگ آمریکایی همیشه مخالف تبلیغات فصل خرید کریسمس پیش از جشن شکرگزاری بود. با پدیدآمدن فرهنگ بلک فرایدی، فروشندگان مجبور بودند تبلیغات خود را زودتر شروع کنند. این اقدام‌ها حتی زمانی با مخالفت مستقیم رئیس‌جمهور آمریکا نیز همراه شد. به‌هرحال در سال‌های اخیر و با رشد نفوذ تجارت الکترونیک در فرهنگ خرید، سنت‌ها نیز به‌مرور فراموش شده‌اند. به‌عنوان مثال، آمازون در ژوییه‌ی ۲۰۱۵ روز تخفیفی به‌نام Prime Day برگزار کرد که تخفیف‌های بیشتری هم درمقایسه‌با بلک فرایدی ارائه می‌دارد. این روند در سال‌های بعد هم ادامه داشت و حتی فروشگاه‌های بیشتری با غول تجارت الکترونیک همراه شدند که به تولد روز جدیدی به‌نام «جمعه سیاه ماه جولای (Black Friday in July)» منجر شد.
فروشگاه‌های آمریکایی با گذشت سال‌ها و افزایش تمایل مردم به خرید در جمعه سیاه، تصمیم گرفتند فروشگاه‌های خود را در ساعت‌های ابتدایی روز باز کنند تا مشتریان با خیال راحت‌تری خرید کنند. این روند باعث شد حتی اصطلاح «پنجشنبه سیاه» متولد شد؛ هرچند روند مذکور آن‌چنان ادامه‌دار نبود و تقریبا شکست خورد.
جمعه سیاه در ایران و نقاط دیگر جهان
در سال‌های اخیر، تجارت الکترونیک و در صدر فعالان آن آمازون، نقش مهمی در توسعه‌ی فرهنگ جمعه سیاه ایفا کرده‌اند. تخفیف‌های باورنکردنی فروشگاه‌های آنلاین برای اجناسشان، به‌مرور خرید در جمعه سیاه را به فرهنگی بین‌المللی هم تبدیل کرد. این تأثیر و نفوذ فرهنگی به‌حدی شد که خرید در جمعه سیاه آمریکایی به ایران هم رسید و در سال‌های اخیر، شاهد برگزاری جمعه سیاه در فروشگاه‌های اینترنتی ایران نیز هستیم.
علاوه‌بر ایالات متحده، کشورهایی همچون کانادا، بریتانیا، مکزیک، رومانی، هند، فرانسه، آلمان، سوئیس، استرالیا و نیوزیلند با رویدادهای جمعه سیاه بزرگ شناخته می‌شوند. در این کشورها، مراسم ویژه‌ای برای جمعه سیاه برگزار می‌شود و خرید تخفیف‌دار به فروشگاه‌های آنلاین محدود نیست؛ هرچند بسیاری از کاربران در کشورهای مذکور نیز امروزه خرید آنلاین در سرویس‌هایی همچون آمازون و والمارت و دیگران را ترجیح می‌دهند.
غول چینی تجارت الکترونیک، علی‌بابا، رویدادی مشابه با جمعه سیاه را در پلتفرم خود راه‌اندازی کرد که در سال‌های اخیر، چندین بار رکورد فروش آمازون و رقبای آمریکایی را شکسته است. «روز مجردها (Singles' Day)» یازدهم نوامبر هرسال در چین برگزار می‌شود؛ روزی که در تقویم به‌صورت ۱۱/۱۱ دیده شده است و تکرار عدد یک در آن، نشانه‌ای از مجردبودن افراد تفسیر می‌شود. علی‌بابا با بهره‌برداری از این اصطلاح چینی، فروش ویژه‌ی پلتفرم‌های گوناگون خود را در آن پیاده‌سازی کرد که چندبار رکورد فروش آمازون و والمارت و حتی کل فروش بلک فرایدی را شکست.
استفاده از اصطلاح بلک فرایدی در فروشگاه‌های آنلاین و در میان کاربران ایرانی در سال‌های اخیر به‌حدی رسید که این سؤال را برای عموم مردم ایجاد کرد: جمعه سیاه در ایران چیست یا بلک فرایدی در ایران چه روزی است؟ بسیاری از کاربران به‌دنبال تاریخ بلک فرایدی در ایران هستند تا شاید از تخفیف‌های زیاد فروشگاه‌های آنلاین داخلی و خارجی بهره‌مند شوند.
تاریخ بلک فرایدی ۲۰۲۰ در ایران، ۷ آذر ۱۳۹۹ است
امکان خرید از فروشگاه‌های بین‌المللی همچون آمازون در ایران در سال‌های اخیر با وجود فشارها و تحریم‌ها کمی آسان‌تر شده است. به‌همین‌دلیل، کاربران در سال‌های گذشته به‌دنبال تاریخ بلک فرایدی در ایران بودند تا ازطریق همین راه‌های واسط یا دوستان و آشنایان ساکن در کشورهای دیگر، خریدهای تخفیف‌دار خود را انجام دهند. همین روند باعث شد فروشگاه‌های آنلاین ایرانی نیز به‌مرور برنامه‌هایی برای فروش تخفیف‌دار به کاربران داخلی اجرا کنند که تجربه‌هایی همراه با شکست و موفقیت به‌همراه داشت. فروشگاه اینترنتی بامیلو اولین‌بار رویدادی موسوم به «حراجمعه» را در ایران برگزار کرد تا هم‌زمان با بلک فرایدی آمریکا، محصولات خود را با تخفیف بیشتر به کاربران بفروشد. کمی بعد هم دیجی‌کالا با «جمعه به خرید» به این مسیر اضافه شد و رویکردی مشابه را در پیش گرفت. دیجی‌کالا البته نسخه‌ی داخلی دیگری از بلک فرایدی را هم با عنوان «یلدای شگفت‌انگیز» برگزار می‌کند.
استقبال فروشگاه‌های آنلاین از جمعه سیاه باعث شد در سال‌های ابتدایی دهه‌ی ۲۰۰۰، اصطلاحی به‌نام «دوشنبه سایبری» یا Cyber Monday متولد شود. خرده‌فروشان در سرتاسر آمریکا متوجه شدند بسیاری از خریداران بهدلیل شلوغی روز جمعه سیاه ترجیح می‌دهند در اولین دوشنبه پس از روز شکرگزاری، خریدهای تخفیف‌دار خود را آنلاین انجام دهند. افزایش فروش آنلاین در این روز سال‌به‌سال افزایش یافت و در سال ۲۰۱۰، رکورد فروش در دوشنبه پس از شکرگزاری به نزدیکی بلک فرایدی رسید. اصطلاح دوشنبه سایبری نیز در همان دوران به‌مرور به‌شهرت رسیده بود. در سال‌های بعدی، حتی فروش سایبر ماندی در برخی موارد بیشتر از بلک فرایدی شد.
آمار فروش و درآمد فروشگاه‌های آنلاین در سایبر ماندی، در سال‌های ابتدایی دهه‌ی ۲۰۱۰ به‌مرور در هفته‌ی پس از روز مذکور نیز با افزایش همراه شد. فروشگاه‌ها به این نتیجه رسیدند که خریداران تا یک هفته پس از سایبر ماندی، هنوز به‌دنبال پیشنهادهای تخفیف‌دار هستند؛ درنتیجه، اصطلاح دیگری موسوم به «هفته‌ی سایبری» (Cyber Week) هم در رسانه‌ها معروف شد.
نکات جالب درباره‌ی بلک فرایدی
آمار فروش جمعه سیاه در ایالات متحده در سال‌های اخیر نشان‌دهنده‌ی اوج‌گیری خرید در این روز بوده است. جمعه سیاه از چند سال پیش به‌عنوان پرفروش‌ترین روز برای خرده‌فروشان آفلاین و آنلاین آمریکایی شناخته می‌شود. به‌عنوان مثال، آمار سال ۲۰۱۷ بلک فرایدی مجموع خرید کاربران را ۵۸/۳ میلیارد دلار بیان می‌کند که به‌معنای ۳۳۵/۴۷ دلار خرید برای هر کاربر است.
آمارهایی که هرساله از خرید آمریکایی‌ها در بلک فرایدی منتشر می‌شود، آن را با عوامل جالبی مقایسه می‌کند. به‌عنوان مثال، تعداد مشتریان والمارت در بلک فرایدی از تعداد کل بازدیدکنندگان از دیزنی‌لند در یک روز بیشتر می‌شود. فروش آنلاین نیز هرساله رکوردشکنی می‌کند و سیستم مدیریت زیرساخت فروشگاه‌های آنلاین هرسال برای پاسخ به نیاز شدید به بهینه‌سازی مجبور می‌شود. تعداد افرادی که در بلک فرایدی زخمی می‌شوند یا فوت می‌کنند، آمار جالبی دارد و برخی آمارها تعداد آن‌ها را از افرادی بیشتر گزارش می‌کنند که هرساله براثر حمله‌ی کوسه در آمریکا جان خود را از دست می‌دهند.
یکی از نکات جالب درباره‌ی جمعه سیاه که از استقبال بی‌نظیر مردم نشئت می‌گیرد، نارضایتی کارمندان در خرده‌فروشی‌ها است. فروشگاه‌های کوچک‌و‌بزرگ به‌منظور آماده‌شدن برای فروش عظیم جمعه سیاه نیاز دارند کارمندانشان یک روز قبل یعنی در روز شکرگزاری در محل فروشگاه حضور داشته باشند. آمریکایی‌ها روز شکرگزاری را روزی بسیار مهم در فرهنگ خود می‌دانند و هیچ‌کس از کارکردن در روز شکرگزاری رضایت ندارد. به‌هرحال، الزام کارگران و کارمندان برای کارکردن در آن روز باعث شد در رخدادهای گوناگون، آن‌ها اعتراض‌های گسترده‌ای را ازطریق اتحادیه‌های کارگری مطرح کنند. دراین‌میان، بسیاری از فروشگاه‌ها نیز از خسارت‌های واردشده به‌خاطر هجوم مردم در روز جمعه سیاه شکایت می‌کنند و حتی در این روز تعطیل هستند.
شاید در نگاه اول تصور کنیم فروش کالاهای سرگرمی در جمعه سیاه بیش از تمامی دسته‌های دیگر باشد. اگرچه سهم عمده‌ای از کاربران در این روز به‌دنبال تخفیف بیشتر برای خرید تجهیزات الکترونیک و سرگرمی مانند تلویزیون و کنسول بازی هستند، فروش کالاهای ارزان‌قیمت و ملزومات منزل، هرساله در این روز رکوردشکنی می‌کند. حتی والمارت در یکی از آمارهای خود پیژامه و انواع لباس راحتی را پرفروش‌ترین دسته‌ی کالایی در جمعه سیاه بیان کرده بود.
جمعه سیاه یا بلک فرایدی یا هر نام دیگری که برای آن انتخاب کنید، متعلق به فرهنگ ایالات متحده است و ابزارهای جهانیسازی و رشد فناوری باعث شد این فرهنگ به‌مرور به کل جهان صادر شود. امروزه، اکثر مردم در سرتاسر جهان منتظر روز حمعه سیاه می‌مانند و حتی بدون هم‌ذات‌پنداری با فرهنگ تعطیلات شکرگزاری و کریسمس، تنها به‌دنبال تخفیف بیشتر برای خریدهای خود هستند؛ روندی که باردیگر تأثیر مصرف‌گرایی را بر جهت‌گیری فرهنگ مردم نشان می‌دهد.