آیفون چقدر دوستدار محیط‌زیست است؟ نگاهی به قابلیت‌های ربات بازیافت اپل

آیفون هم مانند بسیاری از ابزارهای الکترونیکی مشابه عمر مشخصی دارد و پس از سپری‌شدن مدت زمان معینی دیگر کاربردی نخواهد بود. سرنوشت آیفون از‌نفس‌افتاده پس از بازنشستگی چیست؟ آیا می‌توان بخش‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن را کاملا جدا کرد و از وجود آن‌ها در ساخت آیفون جدید بهره گرفت؟ پاسخ این پرسش باتوجه‌به افزایش روازفزون تلاش‌های‌ اپل برای بازیافت محصولات خود مثبت است. نمونه‌ی شاخصی از این تلاش را می‌توان در ربات بازیافت اپل مشاهده کرد؛ ربات بزرگ و توانمندی که قامتش حدود ۱۰ متر است و با نام دیزی (Daisy) شناخته می‌شود. ربات بازیافت اپل از پنج بازوی مجزا برای جداسازی اجزای مختلف آیفون بهره می‌برد و سرعت سریعی برای انجام این کار دارد.

به‌جز ربات بازیافت اپل، سایر تجهیزات آزمایشگاه بازیافت آستین همان تجهیزات مرسوم و استانداردی است که در سایر مراکز بازیافت لوازم الکترونیکی استفاده می‌شود. بدین‌ترتیب، مهندسان اپل می‌توانند با بررسی روش‌های نوین بازیافت راه‌های تازه‌ای برای بهبود روش‌های قدیمی و سنتی این پدیده بیابند.

ربات بازیافت اپل بخشی از برنامه‌ی این شرکت برای دستیابی به دید تازه و گسترده‌‌ای از اقتصاد دَوَرانی است؛ اقتصادی که در آن بخش درخورتوجهی از مواد اولیه‌ تولید از راه بازیافت محصولات قدیمی و ازرده‌خارج به‌دست می‌آید. درواقع، این اقتصاد تمرکز ویژه‌ای بر کاهش ضایعات تولید می‌کند.

لیزا جکسون در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما ریاست سازمان حفاظت از محیط‌زیست آمریکا را برعهده داشت و اکنون یکی از مدیران ارشد اپل در بخش اجتماعی و محیط‌زیست به‌شمار می‌رود. جکسون هدف از برنامه‌های اپل برای توسعه‌ی اقتصاد دَوَرانی را تولید محصولاتی می‌داند که از مواد بازیافت‌شده حاصل می‌شوند. به‌عنوان مثال، مواد به‌کاررفته در نسخه‌های قدیمی آیفون‌ می‌توانند در ساخت گوشی‌های جدید و آتی آیفون استفاده شود.

فرایند پرزحمت ساخت آیفون

درحال‌حاضر، اکثر گوشی‌های هوشمند موجود در بازار به‌کمک مواد اولیه گوناگون و گاه کمیابی مانند طلا، نقره، فسفر، تیتانیم و امثال آن ساخته می‌شوند. بسیاری از این مواد به‌کمک فرایندهای بسیار پرزحمت از معادن استخراج می‌شوند؛ فرایندهایی که گاه تأثیرات بسیار مخربی بر محیط‌زیست و حتی جامعه می‌گذارد. با‌این‌حال، می‌توان تمام این مواد اولیه را ازطریق بازیافت ابزارهای الکترونیکی قدیمی به‌دست آورد و تأثیرات مخرب مذکور را کاهش داد.

بنابر ادعای جکسون، اپل به‌کمک تعداد فراوانی از سازمان‌هایی که به‌صورت حرفه‌ای درزمینه‌ی بازیافت محصولات الکترونیک فعال هستند، آزمایش‌های مختلفی انجام داده است؛ آزمایش‌هایی که هدف از انجام آن‌ها بازیافت صدها عنصر جدول تناوبی از محصولات قدیمی و خارج از رده‌ی اپل است.

تلاش‌های اپل برای بازیافت عناصر مهم جدول تناوبی از محصولاتی مانند آیفون نتایج مثبتی به‌همراه داشته است. به‌عنوان مثال، این شرکت سال گذشته برای نخستین‌بار موفق شد کبالت را از باتری نسخه‌های اخیر آیفون بازیافت کند. در این فرایند که ازطریق جداسازی اجزای تشکیل‌دهنده‌ی نمونه‌های استفاده‌‌نشدنی آیفون انجام گرفت، ربات بازیافت اپل، دیزی، نقش مهمی برعهده داشت و این اجزا را با سرعت زیاد جدا کرد. اگر این پروژه در سطح گسترده‌‌تری انجام شود، نیاز به استخراج کبالت از معادن تا حد فراوانی کاهش خواهد یافت.

درحال‌حاضر، بخش گسترده‌ای از کبالت موردنیاز صنایع جهان از معادن جمهوری دموکراتیک کنگو استخراج می‌شود. فرایند انجام این کار معمولا بسیار ناسالم است و معدنچیان محلی با دست خالی و در حفره‌های خطرناک آن را استخراج می‌کنند. این در حالی است که کبالت ماده‌ای سمی محسوب می‌شود و کنش طولانی‌مدت و غیرایمن آن با دست یا بدن انسان ممکن است مشکلات فراوانی ایجاد کند. فرایند استخراج کبالت علاوه‌بر معدنچیان می‌تواند برای محیط‌زیست هم بسیار خطرناک باشد؛ چراکه ضایعات ناشی از استخراج آن در اغلب موارد منابع آب را آلوده و سمی می‌کند.

توجه به ارزش‌های اخلاقی موجب شده است اپل هم مانند بسیاری از شرکت‌های مشابه، برای تأمین مواد اولیه محصولات خود دقت و حساسیت بیشتری به‌خرج دهد و تنها با آن دسته از شرکت‌هایی همکاری کند که تا حد زیادی مسائل ایمنی و انسانی را هنگام تأمین مواد اولیه رعایت می‌کنند. با‌این‌حال، هیچ شرکتی نمی‌تواند کامل و دقیق از این موضوع مطمئن شود که آیا تأمین‌کنندگان مواد اولیه تمام شرایط انسانی و اخلاقی را رعایت می‌کنند یا خیر.

حتی اگر در تأمین مواد اولیه تخلفاتی مانند سوءاستفاده از کودکان کار یا بهره‌کشی از کارگران انجام نشود، معمولا فرایند مربوط به آن با انجام اعمالی مانند استفاده از ماشین‌آلات سنگین و انفجار همراه است؛ عملیاتی که تأثیر مخربی بر محیط‌زیست می‌گذارد. ازاین‌رو، تأمین مواد اولیه ازطریق بازیافت محصولات قدیمی بهترین و منطقی‌ترین روش برای پرهیز از آسیب‌های یادشده خواهد بود.   

مواردی که به آن اشاره شد، جزو مهم‌ترین دلایل طراحی ربات بازیافت اپل یا همان دیزی و استفاده از آن برای جداسازی کامل قطعات به‌کاررفته در نسخه‌های استفاده‌‌نشدنی آیفون است. این ربات اکنون در قالب پروژه‌ای آزمایشی استفاده می‌شود تا بتوان ازطریق بهبود کارایی آن، شیوه‌های بازیافت آیفون را تکامل داد.

قابلیت‌های دیزی برای بازیافت آیفون

درحال‌حاضر، بسیاری از مراکز بازیافت لوازم الکترونیک از ابزارهای بزرگ مکانیکی برای انجام این کار استفاده می‌کنند. ابزارهایی که لوازم الکترونیک استفاده‌ناپذیر را پیش از آنکه مواد به‌کاررفته در آن‌ها طبقه‌بندی و برای فروش در بازار هدف مناسب دسته‌بندی شوند، کامل و همه‌جانبه اسقاط می‌کنند. این امر سبب می‌شود در بسیاری از موارد، بازیافت کامل مواد به‌کاررفته در این لوازم ناممکن شود.

اگر آیفون را ابزارهای مکانیکی مرسوم اسقاط کند، امکان دستیابی به برخی از مواد اولیه مهم به‌کاررفته در آن وجود نخواهد داشت. به‌عنوان مثال، بسیاری از مواد ارزشمند معدنی استفاده‌شده در آیفون که به‌عنوان آهن‌ربا در بلندگوهای گوشی به‌کار برده می‌شود، درصورت اسقاط سنتی ممکن است با سایر فلزات تلفیق شود و کاملا از دست برود؛ اما ربات بازیافت اپل با دقت و وسواس بسیار هنگام بازیافت آیفون از بروز چنین آسیبی جلوگیری می‌کند. با وجود این دقت، دیزی از سرعت زیادی برخوردار است و می‌تواند در مدت یک ساعت بیش از دویست دستگاه آیفون را اوراق کند. به‌کمک دقت فراوان ربات بازیافت اپل می‌توان کبالت را به‌صورت جداگانه از نسخه‌های قدیمی آیفون بازیافت کرد و از وجود آن در ساخت مجدد باتری‌های جدید آیفون بهره گرفت.      

البته دیزی نخستین ربات بازیافت اپل به‌شمار نمی‌رود و این شرکت پیش از دیزی، ربات بازیافت دیگری به‌نام لیام (Liam) را در سال ۲۰۱۶ آزمایش کرده بود. درواقع، بسیاری از فناوری‌های به‌کاررفته در دیزی مدتی قبل در لیام بررسی شده است. اگرچه هدف اصلی از طراحی ربات بازیافت اپل آشنایی با روش‌های نوین بازیافت لوازم الکترونیک و ایجاد تکامل در آ‌ن‌ها و درکل نگاه به آینده است، اگر اپل قصد دارد در زمان حال بر بازیافت آیفون تمرکز کند، باید از روش‌های رایج بازیافت هم بهره گیرد که اکنون برای اسقاط لوازم الکترونیک استفاده می‌شود. البته لیزا جکسون معتقد است این روش‌ها درحال‌حاضر آن‌چنان که باید پیشرفت نکرده‌اند.

ایرادهای استفاده از دیزی برای بازیافت آیفون

کایل وینز، مدیرعامل مجموعه‌ی iFixit که درزمینه‌ی تعمیر لوازم الکترونیکی فعالیت می‌کند، ربات بازیافت اپل را ابزار مناسبی برای جداسازی اجزای آیفون می‌داند. او معتقد است ایده‌ی ساخت رباتی اختصاصی که تنها بر بازیافت محصول خاصی تمرکز می‌کند و می‌تواند اجزای آن محصول را کامل و دقیق از هم جدا کند، بسیار خوب و مبتکرانه جلوه می‌کند. به‌کمک این ایده می‌توان ازنظر مالی هم توفیق چشمگیری درمقایسه‌با شیوه‌های سنتی بازیافت ابزارهای الکترونیکی به‌دست آورد.

با‌این‌حال، وینز استفاده از ربات بازیافت اپل را تعمیم‌دادنی به کل صنعت بازیافت نمی‌داند و معتقد است این ایده چندان اقتصادی نخواهد بود که برای بازیافت هر محصول خاص ناگزیر باشید رباتی پیشرفته و چند‌میلیون‌دلاری اختصاصی مانند دیزی طراحی کنید. وینز برای فهم بهتر این موضوع به تجربیات شخصی خود هنگام حضور در مراکز بازیافت ابزارهای الکترونیکی اشاره می‌کند.

او هنگامی‌که از یکی از مراکز بزرگ بازیافت در شهر فرسنو کالیفرنیا بازدید می‌کرد، تصمیم گرفت بازی جالبی انجام دهد. بدین‌ترتیب که پس از یافتن نخستین لپ‌تاپ در مرکز بازیافت مذکور، سعی کرد مدل مشابه آن را در میان لوازم اسقاطی بیابد. وینز مدعی است که انجام چنین کاری تقریبا محال است و نمی‌توانید در یکی از مراکز بازیافت لوازم الکترونیک دو مدل مشابه از یک لپ‌‌تاپ را بیابید. به‌همین‌دلیل، او ایده‌ی استفاده از ربات‌های تخصصی بازیافت دارای خصوصیات مشابه با دیزی را در چنین مراکزی غیراقتصادی می‌داند.

در شرایطی که ابزارهای بازیافت به‌کاررفته در مراکز فعلی و مرسوم می‌توانند تمام ابزارهای الکترونیک موجود را اوراق کنند، دیزی فقط می‌تواند اجزای آیفون را از یکدیگر جدا کند. نکته‌ی مهم درباره‌ی ربات بازیافت اپل آن است که این ربات نمی‌تواند نسخه‌های قدیمی‌تر آیفون مانند آیفون ۴ را بازیافت کند و تنها می‌تواند اجزای نسخه‌های جدیدتر آیفون را از هم جدا کند. این در حالی است که نسخه‌های جدید آیفون معمولا به اوراق‌شدن نیاز ندارند. اکنون نسخه‌های قدیمی آیفون هستند که به پایان عمر خود نزدیک شده‌اند و باید بازیافت شوند.

نکته‌ی دیگری که امکان استفاده از دیزی برای بازیافت آیفون را دشوار می‌کند، پراکندگی گوشی‌های اپل در سطح جهان است. به‌طور حتم، گوشی‌های از‌رده‌خارج آیفون فقط در نقطه‌ی خاصی از جهان جمع نشده‌اند و در کشورهای مختلف پراکنده هستند. بنابراین، اگر برای بازیافت آن‌ها روش‌های سنتی به‌کار نرود و به استفاده از ربات‌های مشابه با دیزی نیاز باشد، باید تمام این گوشی‌ها از کشورهای مختلف جمع‌آوری و به مراکز بازیافت اختصاصی اپل منتقل شود. امری که نیازمند برنامه‌ریزی و هزینه‌های هنگفتی خواهد بود. بنابراین، تا ربات بازیافت اپل به تولید انبوه نرسد و روش‌های سنتی بازیافت به‌طور کامل پیشرفت نکند، نمی‌توان الگوی بازیافت آیفون را برای تمام محصولات الکترونیک در تمام نقاط جهان به‌کار برد.

تلاش اپل برای تکامل الگوی بازیافت آیفون

اپل به همان میزان که در پی بهبود فناوری‌‌های مربوط به بازیافت محصولات خود است، می‌کوشد میزان تقاضا برای مواد بازیافتی را هم افزایش دهد. لیزا جکسون امیدوار است تلاش‌های اپل دراین‌زمینه بتواند مشوقی برای سایر شرکت‌ها و تولیدکنندگان و مهندسان باشد تا به‌شکل جدی‌تری تصمیم بگیرند روش‌های جدید برای بهره‌مندی از اقتصاد دَوَرانی و مبتنی بر بازیافت را بیابند. او تلاش‌های اپل دراین‌زمینه را به دو بخش کلی تقسیم می‌کند: ۱. نوآوری‌هایی که بتواند اقتصاد دَوَرانی را ازمنظر فناوری کاربردی کند؛ ۲. نوآوری‌هایی که بتواند همین استراتژی را در بخش بازار مدنظر قرار دهد.

باتوجه‌به اهداف یادشده، اپل اکنون مدتی است که برخی مواد معدنی کمیاب مانند کبالت را از نسخه‌های جدید آیفون بازیافت می‌کند و درکنار آن می‌توان بازیافت قلع از برد برخی تولیداتش را شاهد بود. بازیافت آلومینیوم از نسخه‌های جدید مک بوک ایر و مک مینی هم جزو اهدافی به‌شمار می‌رود که اپل درحال‌حاضر، به آن دست یافته است. تمام این اقدامات موجب می‌شود اپل بتواند نقش منفی خود در آزادسازی بیش‌از‌اندازه‌ی کربن در محیط‌زیست را کاهش دهد و آن را به نصف برساند.

به‌طور حتم، این تنها شروع ماجرا است و همچنان فهرست بلندبالایی از مواد اولیه مختلف وجود دارد که اپل می‌تواند آن‌ها را از بازیافت آیفون و دیگر محصولات خود به‌دست آورد. با‌این‌حال، هنوز مشخص نیست چه زمانی اپل می‌تواند یک دستگاه آیفون یا آیپد کهنه و از‌کار‌افتاده را به‌صورت کامل بازیافت کند. این نکته‌ای است که لیزا جکسون هم به آن اشاره می‌کند. با‌این‌حال او معتقد است آموخته‌های اپل دراین‌زمینه می‌تواند در دو سال آینده تغییرات مهمی در بازار ایجاد کند. جکسون امیدوار است سایر شرکت‌ها هم به اپل بپیوندند و با اجرای الگوهایی مانند بازیافت آیفون گام مهمی در تأثیرگذاری بر بازار مواد بازیافتی بردارند.

یکی از برنامه‌های اپل برای رونق‌گرفتن اقتصاد دَوَرانی تولید محصولاتی است که از مقاومت و دوام بیشتری برخوردار هستند. حال شاید این پرسش مطرح شود که در اقتصاد مبتنی‌بر بازار و در شرایطی که میزان فروش بیشتر محصولات یک شرکت تضمین‌کننده‌ی بقای آن است، چگونه می‌توان با تولید محصولات بادوام از ورشکستگی شرکت یا مواجه‌شدن آن با ضرر و زیان جلوگیری کرد؟ آیا ساخت محصولات بادوام در تناقض با هدف اصلی شرکت‌ها، یعنی افزایش میزان فروش محصولاتشان نیست؟

اپل برای برطرف‌کردن این تناقض به‌سراغ طرح اجاره‌دادن آیفون رفته است. در این طرح که مبتنی‌بر پرداخت حق اشتراک ماهانه است، مشتریان می‌توانند به‌صورت سالانه گوشی‌های قدیمی آیفون خود را به اپل تحویل دهند و آیفون نو تحویل بگیرند. در سطور پیشین این مطلب، به استخراج کبالت از آیفون به‌وسیله‌ی ربات بازیافت اپل، دیزی، اشاره کردیم. این پروژه بخشی از طرح اجاره‌دادن آیفون محسوب می‌شود و کبالت استخراج‌شده‌ی دیزی از نسخه‌های ازرده‌خارج آیفون مشتریان بازیافت شده است.

استفاده از طرح‌هایی مشابه با طرح اجاره‌ی آیفون موجب می‌شود شرکت‌های مختلف به تولید محصولاتی تشویق شوند که از خاصیت تعمیر چشمگیری برخوردار هستند یا می‌توان آن‌ها را به‌تدریج و در طول زمان ارتقا داد. درحال‌حاضر، شرکت IKEA که در فروش مبلمان و لوازم منزل فعال است از طرح مشابهی برای عرضه‌ی محصولات خود به مشتریان یا به‌عبارت بهتر، اجاره‌دادن آن‌ها استفاده می‌کند.

کایل وینز به‌عنوان سرپرست مجموعه‌ای که درزمینه‌ی تعمیر لوازم الکترونیکی فعال است، از رواج چنین طرح‌هایی استقبال می‌کند و معتقد است اپل باید محصولات خود را به‌گونه‌ای طراحی کند که تعمیر قطعات مختلف آن راحت‌تر از نمونه‌های فعلی باشد. از دید او، بسیاری از مشتریان آیفون هنوز نمی‌دانند باتری گوشی آن‌ها پس از مدتی استفاده تعویض‌کردنی است؛ به‌همین‌دلیل، به‌محض پایان عمر باتری آیفون خود به‌دنبال خرید آیفون جدید می‌روند.

اپل هم مانند بسیاری از شرکت‌های مشابه، در سال‌های گذشته روی خوش چندانی به تعمیر محصولات خود نشان نمی‌داد. با‌این‌حال در سال‌های اخیر، به برخی مراکز تعمیر لوازم الکترونیکی غیروابسته به اپل اجازه‌ی تعمیر محصولات خود را داده است. وینز معتقد است اپل باید حتی از این هم فراتر برود و محصولاتش را به‌گونه‌ای طراحی کند که خود مشتریان بتوانند برخی قطعات آن‌ها را تعمیر یا تعویض کنند. به‌عنوان مثال، حتی افراد کم‌تجربه هم بتوانند باتری آیفون خود را به‌راحتی و بدون مراجعه به تعمیرگاه تعویض کنند.

بنابر ادعای وینز، تعویض‌پذیربودن باتری محصولاتی مانند آیفون حتی به‌نفع مراکز بازیافت است و به آن‌ها اجازه می‌دهد با خارج‌کردن باتری محصولات اپل، ایمنی فرایند بازیافت را تأمین کنند. درحال‌حاضر، برخی محصولات اپل مانند ایرپاد چندان بازیافتی نیستند؛ زیرا باتری آن‌ها خارج‌کردنی نیست و این موضوع می‌تواند خطر آتش‌سوزی را هنگام انجام فرایند بازیافت افزایش دهد.

دشواربودن فرایند بازیافت لپ‌تاپ‌های اختصاصی اپل یا تعمیر آن‌ها حتی از تعمیر آیفون و سایر محصولات این شرکت هم بیشتر است؛ به‌گونه‌ای که وب‌سایت iFixit به مک‌بوک پرو ۲۰۱۸ مدل MR9Q2 اپل ازنظر قابلیت تعمیر نمره یک از ده را داده است. این در حالی است که آیفون X اپل توانسته است نمره شش از ده را از این وب‌سایت دریافت کند.

درمجموع& وینز معتقد است اپل با پس گرفتن محصولات قدیمی خود از مشتریان، می‌تواند آن‌ها را تعمیر و برای فروش مجدد به بازار عرضه کند. بدین‌ترتیب، کوپرتینویی‌ها می‌توانند علاوه‌بر کنترل بیشتر محصولات خود، بهره‌وری زیست‌محیطی آن‌ها را هم افزایش دهد.

شما نیز به این موضوع اهمیت می‌دهید که گوشی هوشمند، تبلت، کامپیوتر و... بازیافت‌کردنی باشند‌؟ دیدگاه‌های خود را با زومیت و خوانندگان آن در میان بگذارید.