بررسی استانداردهای ابعادی مادربردها و کاربردهای مختلف آن

استانداردسازی سخت‌افزار یکی از بزرگ‌ترین قوت‌ها در کامپیوترهای رومیزی یا دسکتاپ به‌شمار می‌رود؛ زیرا می‌توان قطعات دلخواه را به‌راحتی باهم ترکیب و سرهم کرد. با‌این‌حال، مادربردها اندازه‌ی یکسانی ندارند و انواع مختلفی از آن‌ها برای استفاده در کامپیوترها موجود است.

همچون دیگر اجزای کامپیوتر، مادربردها نیز فرم‌فاکتورهای استانداردی دارند و از فروشگاه‌های محلی تا فروشگاه‌های بزرگ آنلاین، همگی مادربرد را با یکی از سه استاندارد اصلی ATX و MicroATX و Mini-ITX عرضه می‌کنند. به همین دلیل، می‌توان قطعات موردنیازی همچون RAM و پاور و هارددیسک را به‌راحتی خرید و به آن‌ها متصل کرد. البته وقتی نوبت به انتخاب کیس کامپیوتر می‌رسد، انتخاب‌های بیشتری دراختیار خریداران قرار دارد؛ زیرا کیس‌های امروزی معمولا از هر سه اندازه‌ی اصلی مادربرد پشتیبانی می‌کنند. کیس کامپیوتر درون خود سوراخ‌های از پیش تعبیه‌شده‌ای دارد که درواقع، محل نصب انواع مادربرد است. در بخش پشتی کیس نیز، معمولا فضای کافی برای پورت‌های ورودی‌وخروجی به‌همراه کاوری برای پوشاندن آن‌ها وجود دارد.

تا اینجای کار همه‌چیز خیلی خوب به‌نظر می‌رسد؛ اما براساس اندازه و تجربه‌ی قبلی در سرهم‌کردن کامپیوتر و البته سطح عملکرد موردنیاز، بهتر است بدانید چه نوع مادربردی مناسب شما است.

نخستین‌بار در سال ۱۹۹۵، اینتل فرم‌فاکتور ATX را معرفی کرد که هنوز پس از گذشت تقریبا ۲۵ سال، فرم استاندارد و غالب کاربردهای دفتری و خانگی است. ATX با ابعاد ۳۰۵ در ۲۴۴ میلی‌متر بزرگ‌ترین و پرکاربردترین اندازه‌ای است که در این مقاله به آن می‌پردازیم. این ابعاد درواقع محل نصب مادربرد روی سینی کیس (محل پیچ‌شدن به کیس)، پنل I/O  (ورودی‌و‌خروجی‌)، اتصالات پاور و دیگر رابط‌های ارتباطی را مشخص می‌کند. این مشخصات برای هر مادربردی بسیار مهم است؛ زیرا برای مثال سوراخ‌های مخصوص موجود روی مادربرد که برای اتصال آن به کیس کامپیوتر استفاده می‌شود، از اتصالی‌ با بدنه‌ی فلزی کیس جلوگیری می‌کند. پنل پشتی I/O همراه‌ با کاور مرتبط نیز باید پیش‌بینی‌های لازم برای دسترسی به پورت‌های صدا و تصویر، USB، منبع تغذیه و تمامی اتصالات دیگر را میسر کند.

بااین‌حال، افرادی نیز خواهان ابعاد جمع‌و‌جورتری از ATX بودند؛ ازاین‌رو، برد مربعی Micro ATX با حداکثر ابعاد ۲۴۴ در ۲۴۴ میلی‌متر در سال ۱۹۹۷ وارد صحنه شد که حدود ۲۵ درصد کوچک‌تر از  ATX بود و همچون نسخه‌ی بزرگ‌تر این استاندارد، تعیین‌کننده‌ی نقاط نصب و اتصالات پنل پشتی مربوط به آن بود. سرانجام کوچک‌ترین برد با نام Mini-ITX نیز در سال ۲۰۰۱ توسط شرکت Via معرفی شد که ابعادی معادل ۱۷۰ در ۱۷۰ میلی‌متر داشت.

PCIe: طبیعتا در میان سه استاندارد یادشده، مادربرد ATX بیشترین امکان توسعه و نصب لوازم جانبی را برای کاربر مهیا می‌کند که می‌تواند تا ۶ عدد اسلات توسعه‌ی PCIe را برای اتصال کارت‌هایی همچون کارت گرافیک و صدا و شبکه فراهم کند. البته برای کاربردهایی خاص مثل سرورها و کاربران حرفه‌ای، نسخه‌ی خاصی به نام EATX با هفت عدد اسلات PCIe وجود دارد که به‌نوعی استاندارد فرعی محسوب می‌شود. در استاندارد MicroATX، این تعداد تا سقف چهار اسلات PCIe و در نسخه‌ی Mini ITX این تعداد فقط به یک عدد محدود است تا نهایتا بتوان از یک کارت گرافیک اکسترنال نیز استفاده کرد.

RAM: تعداد اسلات حافظه موجود در بردهای Mini-ITX محدود به دو عدد است؛ درحالی‌که دو استاندارد دیگر از چهار سوکت برای افزودن ماژول حافظه بهره می‌برند. البته محدودیت تعداد اسلات حافظه در مادربردهای مینی به‌معنای محدودیت در ظرفیت رم قابل‌استفاده نیست؛ بلکه برای مثال، اگر خواهان ۳۲ گیگابایت حافظه‌ی RAM هستید، باید حتما از دو عدد ماژول رم ۱۶ گیگابایتی استفاده کنید؛ درحالی‌که در مادربردهایی با فرم‌فاکتور بزرگ‌تر، می‌توان از چهار عدد رم ۸ گیگابایتی هم استفاده کرد.

هر سه نوع مادربرد با استاندارد ابعادی متفاوت، در مصارف خانگی، از کاربردهای دفتری گرفته تا گیمینگ و سیستم‌های چندرسانه‌ای معمول کاربردی هستند؛ با‌این‌حال براساس کاربرد مدنظر، باید دقت بیشتری در انتخاب نوع مادربرد کرد. اگر نخستین‌بار است که می‌خواهید سیستمی برای گیمینگ جمع کنید، ATX بهترین انتخاب و MicroATX انتخاب بعدی خواهد بود. مادربرد ATX فضای بیشتری برای نصب راحت‌تر لوازم جانبی و قطعات کامپیوتری دراختیارتان قرار می‌دهد؛ اما اگر خیلی هم حرفه‌ای نیستید یا ابعاد و اندازه‌ی جمع‌و‌جور برایتان اهمیت بیشتری دارد، سوارکردن قطعات جانبی در مادربردهای MicroATX با فضایی فشرده‌تر نیز اجرایی است.

البته اگر MicroATX را انتخاب کردید، حتما از کیس‌های کوچک‌تر هم استفاده کنید؛ وگرنه عملا کار بیهوده‌ای انجام داده‌اید؛ به‌ویژه اینکه برخی از کیس‌های MicroATX گاهی ابعادی به بزرگی کیس‌های مید-تاور ATX دارند. بنابراین، در انتخاب کیس مناسب دقت لازم را به‌خرج دهید. طبیعتا مادربرد Mini-ITX با ابعاد کوچکؤ، آخرین و سخت‌ترین انتخاب برای گیمینگ خواهد بود و با اینکه برخلاف تصور می‌توانید با این مادربرد هم کامپیوتر گیمینگ جمع کنید، باید به فضای موردنیاز کارت گرافیک و گردش هوا و سیستم خنک‌کننده بسیار توجه کنید؛ زیرا با محدودیت فضای بسیاری رو‌به‌رو خواهید شد.

برخی مواقع، ابعاد و اندازه به دغدغه‌ی اصلی ما تبدیل می‌شود؛ به‌ویژه مواقعی که بخواهیم دیوایس دیگری به فضای لبریز از لوازم نشیمن خانه‌مان اضافه کنیم. اینجا است که مادربردهای Mini-ITX با ابعاد مناسبشان به‌خوبی می‌درخشند. باوجوداین، اگر بخواهیم کامپیوترمان را روی یکی از قفسه‌ها یا فضای محدود میز تلویزیون قرار دهیم، به چیزی حتی فشرده‌تر از  Mini-ITX نیاز خواهیم داشت.

اینتل در سال ۲۰۱۲، اولین نسل از مینی‌کامپیوترهای خود را با نام NUC معرفی کرد که درواقع، نه‌فقط مادربرد، بلکه کامپیوتری با ابعاد تقریبی ۱۰ در ۱۰ در ۵ سانتی‌متر (طول و عرض و ارتفاع) بود. در مینی‌کامپیوترها، پردازنده به‌صورت پیش‌فرض به مادربرد لحیم شده است و امکان نصب کارت گرافیک مستقل هم روی مادربرد ممکن نیست؛ بنابراین، باید به گرافیک مجتمع بسنده کرد. در نسل‌های اخیر (آخرین نسل در حال حاضر نسل هشتم است)، می‌توان تا سقف ۳۲ گیگابایت حافظه RAM به‌همراه پردازنده‌های سری هشتم Corei7 سری U و گرافیک مجتمع AMD 540X 2GB GDDR5 یا Intel HD Graphics 500 را دراختیار داشت؛ بنابراین، NUC علاوه‌بر اینکه کامپیوتری بسیار ایده‌آل به‌عنوان سینمای خانگی و سرگرمی است، می‌تواند برای بازی‌های عادی و آنلاین نیز استفاده شود. 

پرایم اتوپیا مادربردی دوطرفه است با ماژول‌های تنظیم‌کننده‌ی ولتاژ (VRMs) در پشت آن به‌منظور بهتر خنک‌شدن و افزایش کارایی کلی سیستم. حتی کارت گرافیک نیز در سمت پشت و در محفظه‌ای اختصاصی و هم‌راستا با مادربرد قرار گرفته است که باعث خنک‌ترماندن و ثبات بیشتر آن می‌شود. ایسوس بخش I/O را نیز ماژولار کرده است که اجازه می‌دهد براساس نیاز، پورت و اتصالات را کم و زیاد کرد؛ مثل اضافه‌کردن پورت شبکه‌ی اضافی با تعداد زیادی پورت USB و حذف پورت‌های میکروفون و صدا. ازآنجاکه کارت گرافیک در پشت مادربرد قرار گرفته است، علاوه‌بر آزادکردن فضای بسیار، برخی از نگرانی‌های گرمایشی را نیز کاهش می‌دهد. پرایم اتوپیا چهار اسلات M.2 برای قطعاتی همچون SSD نیز دارد.

هرچند نمونه‌هایی همچون پرایم اتوپیا و مک پرو اپل بسیار فوق‌العاده هستند، به‌نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها از فرمت ATX و استانداردهای مربوط به آن جدا شویم؛ زیرا برای چندین دهه به‌خوبی نیازهای علاقه‌مندان حرفه‌ای کامپیوترهای شخصی را برطرف کرده و همگان به آن و راه‌های ساخت، نگه‌داری، خنک‌سازی آن کاملا خو گرفته‌اند. هر سه مادربرد اشاره‌شده در این مقاله بنابر نوع نیاز، تجربه، آینده‌نگری و ابعاد مدنظرتان، به‌خوبی این امکان را دراختیارتان می‌گذارند تا از پس هر کاری بربیایید.