تکامل اضطراب: چرا احساس نگرانی می‌کنیم و راهکار مقابله با آن چیست؟

برای یک لحظه تصور کنید که شما زرافه‌ای هستید که شاد و خوشحال در چمنزار دشت‌های آفریقا زندگی می‌کنید و گردنی به اندازه‌ی ۷ فوت (معادل ۲.۱ متر) دارید. در حال حاضر و پس از آن، گروهی از انسان‌ها را می‌بینید که برای تفریح به آفریقا سفر کرده‌اند و از شما و دوستان‌تان عکس می‌گیرند.

با این حال تفاوت شما با انسان‌ها فقط به داشتن یک گردن دراز یا دوربین عکس‌برداری ختم نمی‌شود. شاید بزرگ‌ترین تفاوت شما با انسان‌ها در سرعت پاسخ‌دهی به نیازهایتان باشد.

• وقتی شما گرسنه هستید، به سمت نزدیک‌ترین درخت حرکت کرده و برگ‌های آن را می‌خورید.
• وقتی طوفانی در دشت به پا شود، پناه می‌گیرید.
• وقتی که یک شیر قصد شکار شما و دوستان‌تان را دارد، فرار می‌کنید.

هر روز به عنوان یک زرافه انتخاب‌هایی در زندگی دارید. این انتخاب‌ها شامل مواردی چون غذا، محل خواب و جلوگیری از شکار شدن هستند و تاثیری فوری بر زندگی شما می‌گذارند. محققان به سبک زندگی شما "پاسخ برگشتی آنی محیط" می‌گویند. چون که بلافاصله از مزایای عملکرد خود بهره‌مند می‌شوید. زندگی شما به شدت در زمان حال قرار دارد.

حالا بیاید سناریو را عوض کنیم و شما به جای زرافه یکی از همان انسان‌هایی باشید که برای تعطیلات به آفریقا سفر کرده‌اند. بر خلاف زرافه، انسان‌ها در وضعیتی زندگی می‌کنند که دانشمندان به آن " پاسخ برگشتی تاخیری محیط" می‌گویند.

شما بر خلاف زرافه بلافاصله از منافع عملکرد خود برخوردار نمی‌شوید. اگر شما وظیفه‌ی شغلی خود را به خوبی انجام دهید، چند هفته بعد چک حقوق خود را دریافت می‌کنید. اگر پول خود را از حالا پس‌انداز کنید، سرمایه‌ی کافی در دوران بازنشتگی خواهید داشت. خیلی از مصادیقی که در جامعه‌ی مدرن ظهور کرده‌اند، بر اساس همین تاخیر در پاسخ محیط طراحی شده‌اند.

.ما پاداش خود را در آینده دریافت می‌کنیم و مشکل از همین جا شروع می‌شود. یک زرافه نگرانی بابت آینده ندارد اما بسیاری از نگرانی‌های افراد، مربوط به مشکلات آینده است.

به عنوان مثال، وقتی که در یک جیپ سواری مشغول تماشای دشت‌های آفریقا هستید، ممکن است به این فکر کنید: "سفر به آفریقا خیلی خوش می‌گذرد. خوش به حال افرادی که در پارک‌های جنگلی کار می‌کنند و هر روز می‌توانند زرافه‌ها را ببینند. آیا واقعا می‌خواهم شغلم را عوض کنم؟ بهتر نیست این کار را انجام دهم؟"

متاسفانه، زندگی در وضعیت تاخیر در پاسخ محیط، منجر به استرس مزمن و نگرانی برای انسان می‌شود. چرا؟ چون ساختار مغز شما برای حل مشکلات با این شیوه‌ی تاخیری سازگاری ندارد.

مغز انسان از زمانی که پاسخ آنی از محیط دریافت می‌کرد تا به امروز دست‌خوش توسعه و تکامل بوده است.

آخرین بقایای به جا مانده از انسان خردمند دوران قدیم که به او "هومو ساپینس" می‌گویند به بیش از ۲۰۰ هزار سال قبل برمی‌گردد.این گونه‌ی انسانی اولین نسلی از انسان است که مغزی مشابه مغزشما دارد. در این برهه از زمان است که نئو کورتکس به عنوان یک بخش جدید به مغز اضافه شده و مسئولیت امور مهم‌تری را مانند زبان صحبت کردن را به عهده می‌گیرد.

پس جامعه‌ی مدرن امروزی در مقایسه با سن ۲۰۰ هزار ساله‌ی مغز به شدت جوان به حساب می‌آید. ضمن این که سیستم تاخیر در پاسخ محیط تنها ۵۰۰ سال است که بر زندگی ما حاکم شده است. ما در دوره‌ای از زمان زندگی می‌کنیم که سرعت تغییر و تحولات نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و یک روند رشد نمایی را طی می‌کند. در ۱۰۰ سال اخیر شاهد ظهور ماشین، هواپیما، تلویزیون، رایانه، اینترنت و فناوری‌های زیادی بوده‌ایم.

از منظر تکامل،، ۱۰۰سال مدت زمان بسیار کوتاهی است. مغز انسان مدرن، چند صد هزار سال در حال تکامل بود (وضعیت پاسخ آنی محیط) و در یک چشم به هم زدن ۱۰۰ ساله دنیای او عوض شد. (وضعیت تاخیر در پاسخ) پس طبیعی است که مغز شما هنوز انتظار پاسخ آنی از محیط را داشته باشد.

عدم تطابق بین مغز قدیمی ما و محیط زیست جدید، تاثیر قابل توجهی درمیزان استرس مزمن و اضطراب‌های ما گذاشته است.

هزاران سال پیش، اضطراب برای انسان مفید محسوب می‌شد. چرا که مغزش همان ساختار دریافت پاسخ آنی را داشت و استرس و نگرانی به او کمک می‌کردند که در مواجهه با خطرها و مشکلات عکس‌العمل مناسب نشان دهد.

برای مثال:

• یک شیر درنده در دشت مشغول گشت و گذار است > استرس به شما وارد می‌شود> شما فرار می‌کنید> استرس شما را از مرگ نجات داده است.
• طوفانی غرنده از راه می‌رسد> نگرانی باعث می‌شود که به دنبال پناهگاه بروید> پناهگاه را پیدا می‌کنید> اضطراب شما را نجات داده است.
• شما امروز اصلا آب ننوشیده اید> شما مضطرب و تشنه هستید> به دنبال آب می‌روید و تشنگی خود را برطرف می‌کنید> اضطراب شما را نجات داده است.

در واقع، نگرانی و اضطراب یادگارهای دوران تکامل مغز هستند. دوران گذشته استرس به شکل مزمن امروزی نبود چرا که خود زمان هم مفهوم چندانی برای بشر نداشت.

حیوانات وحشی به ندرت استرس مزمن را تجربه می‌کنند. پرفسور "مارک لری" که استاد دانشگاه دوک است، عنوان می‌کند: "یک گوزن ممکن است با شنیدن صدای یک غرش در جنگل، متوجه خطر شده و خود را پنهان کند. اما بلافاصله که خطر رفع شد آرام می‌شود و به گشت خود ادامه می‌دهد. در حالی که در مورد بسیاری از انسان‌ها، این نوع واکنش دیده نمی‌شود و اضطراب او به راحتی از بین نخواهد رفت." وقتی شما در شرایط پاسخ آنی محیط زندگی می‌کنید، فقط در مواقع خطر احساس نگرانی دارید و به محض این که خطر رفع شود، ترس و اضطراب هم فروکش می‌کند.

در زندگی امروز با مشکلات متنوعی روبرو هستیم. آیا برای قبض‌های ماه آینده پول کافی دارم؟ آیا ترفیع شغلی می‌گیرم یا در موقعیت فعلی‌ام باقی می‌مانم؟ آیا مشکل رابطه‌ی عاطفی‌ام حل خواهد شد؟ طبیعی است که در شرایط پاسخ تاخیری محیط، به ندرت صورت مسئله‌ای در آن واحد حل خواهد شد.

یکی از بزرگ‌ترین منابع اضطراب در وضعیت پاسخ تاخیری محیط، عدم قطعیت است. هیچ تضمینی وجود ندارد که بعد از به پایان رساندن دوران تحصیل، شغلی پیدا کنید. هیچ وعده‌ای نمی‌توان داد که سرمایه‌ی شما در آینده رشد کند. هیچ اطمینانی نیست که رابطه‌ی عاطفی شما سرانجام خوب و خوشی داشته باشد. زندگی در وضعیت پاسخ تاخیری محیط به معنای این است که شما در لابه لای انبوهی از عدم قطعیت‌ها زندگی می‌کنید.

در چنین محیطی چطور می‌توانید رشد کنید؟

اولین کاری که می‌توانید انجام دهید "اندازه گیری" است. شما نمی‌توانید پس‌انداز دوران بازنشستگی خود را برآورد کنید اما می‌توانید بعضی از عدم قطعیت‌های زندگی خود را حذف کنید. برای مثال شما می‌توانید میزان پس‌انداز ماهانه‌ی خود را مشخص کنید. شما نمی‌توانید مطمئن شوید که بعد از فارغ‌التحصیلی حتما صاحب شغل خواهید شد، اما می‌توانید به عنوان کارآموز درشرکتی مشغول به کار شوید.

اندازه گیری کمک می‌کند که ابهام مسائل برطرف شود. وقتی شرایط را سبک سنگین می‌کنید، به قطعیت‌های بیشتری خواهید رسید. قرار نیست که اندازه‌گیری، مشکلات شما را به شیوه‌ی جادویی حل کند اما شما را از بلاتکیفی نجات خواهد داد.

دومین موردی که می‌تواند استرس و نگرانی شما را برطرف کند، "تغییر دادن نگرانی‌ها" از حالت نگرانی‌های بلند مدت به نگرانی‌های روزمره است.

• به جای این که نگران طول عمر زندگی خود باشید، نگران پیاده‌روی روزانه شوید.
• به جای این که نگران این باشید که آیا فرزندتان دانشگاه قبول می‌شود، نگران مدت زمان درس خواندنش در طول روز باشید.
• به جای نگرانی از چاق شدن، نگران میزان چربی وعده‌ی شام امشب خود باشید.

این نوع نگرش باعث می‌شود که هم پاداش کارهای خود را سریع‌تر دریافت کنید (پاسخ آنی محیط) و هم مشکلات آینده (پاسخ تاخیری محیط) رفع شوند .