فراموشی عمدی خاطرات امکان پذیر است

چه دانش آموزی در حال تلاش برای بخاطر سپردن مباحث درسی باشید و چه کارمندی که بتازگی به استخدام یک شرکت درآمده‌اید و در حال یادگیری اصول پایه‌ی شغل خود هستید، در هر وضعیتی، در عین حال که سعی در فراموش نکردن اطلاعات مهم قبلی که می‌دانیم بعدها به آن‌ها نیاز پیدا خواهیم کرد، هستیم، به طور پیوسته نیز در تلاش هستیم تا بر اطلاعات جدید دیگری نیز تسلط یابیم.

اما وضعیت در مورد حالت مخالف چگونه است؛ آیا می‌توانیم با طی یک روند معکوس، عمدا اطلاعاتی را فراموش کنیم؟ با توجه به مطالعات جدید، این حالت نیز امکان‌پذیر است، به گفته‌ی گروهی از دانشمندان آمریکایی، بررسی اسکن مغزی گروهی از مردم که به آن‌ها گفته شده بود تا نسبت به اطلاعات به‌خصوصی بی‌اعتنا باشند، نشانه‌هایی از "آثار عصبی" فراموشی عمدی را آشکار ساخته است.

گروهی از محققان کالج دارتموث و دانشگاه پرینستون با استفاده از روش تصویرسازی رزونانسی مغناطیسی کارکردی (fMRI) اسکن مغزی یک گروه ۲۵ نفره‌ی حاضر در یک آزمایش حافظه، تهیه کردند.

برای این گروه در حین اینکه در حال مطالعه‌ی دو لیست از کلمات تصادفی هستند، عکس‌هایی از محیط بیرون شامل تصاویری از جنگل‌ها، کوه‌ها و سواحل، نمایش داده شد.

جرمی منینگ از محققان کالج دارتموث می‌گوید:

ما امیدوار بودیم که تصاویر نمایش داده شده، پس زمینه‌ی فکری شرکت‌ کنندگان را در حین مطالعه‌ی کلمات منحرف سازد تا به ترتیب افکار آن‌ها را درگیر تصاویر نیز سازیم، ما از متد fMRI برای پیگیری اینکه فکر شرکت کنندگان در هر لحظه از آزمایش تا چه حد درگیر تصاویر نمایش داده شده است، کمک گرفتیم، این موضوع به ما اجازه می‌داد تا بصورت لحظه‌ای نحوه‌ی درگیر شدن ذهن افراد را با تصاویر و کلمات در طول زمان پیگیری کنیم.

پس از مطالعه‌ی لیست کلمات آمیخته با تصاویر به نمایش در آمده، از شرکت کنندگان خواسته شد تا کلماتی را که مطالعه کرده بودند فراموش کنند یا بخاطر بیاورند. زمانی که از آن‌ها خواسته شد تا کلمات موجود در لیست را فراموش کنند، اسکن fMRI نشان داد که فعالیت مغز مرتبط با کلماتی که به همراه تصاویر به نمایش درآمده، مطالعه شده بودند، از بین رفتند.

منینگ در این رابطه می‌گوید:

مانند این است که عمدا افکار و خاطرات مرتبط با آشپزی مادر بزرگ خود را زمانی که نمی‌خواهید به او فکر کنید، بطور کامل از ذهن خود خارج کنید. ما قادر به سنجش کمی این روند با استفاده از داده‌های مغزی بودیم.

هنگامی که از شرکت کنندگان خواسته شده تاکلمات موجود در آن لیست را  بخاطر بیاورند، فرآیند از بین رفتن افکار مرتبط با تصاویر، در اسکن fMRI مشاهده نشد. اما زمانی که از آنها خواسته شد تا کلمات را فراموش کنند، گستردگی افکار از بین رفته، نشان می‌داد که شرکت کنندگان تا چه حد کلمات مطالعه شده را بخاطر می‌آورند.

محققان می‌گویند که تصویرسازی بصری تنها نوع از زمینه‌ی عملکردی ذهنی در مغز نیست، اما با توجه به محدودیتهایی که در بررسی اسکن فعالیت مغز وجود دارد، این تنها راهی است که به کمک آن می‌توان روند فراموشی را پایش کرد.

در مقاله‌ی منتشر شده توسط این محققان آمده است:

نوع رانش آرام افکار هر یک از شرکت کنندگان متفاوت و منحصربفرد است. ما در پژوهش خود، بر سطح فعالیت‌های بصری و تصویری به عنوان شاخصی از تغییرات زمینه‌ای تمرکز داشتیم چرا که ما بصورت هدفمند فعالیت‌های تصویری را به ذهن شرکت کنندگان وارد کردیم ... و ما ابزارهای حساس و دقیقی برای سنجش فعالیت‌های تصویری با fMRI در اختیار داشتیم.اگر ما راهکار دیگری برای شناسایی و ردیابی سایر زمینه‌های فکری حاضر در طول فرآیند بخاطرسپاری کلمات در اختیار داشتیم، احتمالا شاهد روند کاهشی مشابهی در این نوع از فعالیت‌ها نیز در واکنش به فرمان فراموشی بودیم.

این تیم در حال حاضر ادعایی مبنی بر یافتن مکانیزم اصلی مغز برای فراموشی عمدی ندارد، اما آن‌ها در این رابطه ایده‌هایی دارند. به گفته‌ی آن‌ها این امکان وجود دارد، پس از دریافت فرمان فراموشی چیزی، مردم با فکر به افکار جدید و نامربوطی که اطلاعات ذهنی قبلی را کنار می‌زند، زمینه‌ی ذهنی خود را تغییر می‌دهند. این امکان نیز وجود دارد که افراد به نحوی بدون یادآوری خاطرات دیگر، افکار فعلی خود را سرکوب می‌کنند.

اگرچه این پژوهش بسیار جزئی بوده و بر اساس یک مفهوم نسبتا گنگ پی‌ریزی شده است، اما یافته‌های جدید می‌تواند زمینه‌ساز پژوهش‌های بیشتر در زمینه‌ی فراموشی عمدی باشد، به‌خصوص همانطور که می‌دانیم، گاهی اوقات بخاطر نیاوردن چیزی می‌تواند پیامد مثبتی در بر داشته باشد.

منینگ می‌گوید:

مطالعات انجام شده در زمینه‌ی حافظه اغلب در رابطه با چگونگی بخاطر آوردن است و نه فراموش کردن. و از فراموشی معمولا به عنوان یک شکست یاد می‌شود، اما گاهی اوقات فراموشی می‌تواند مفید نیز باشد، برای مثال، ممکن است بخواهیم یک حادثه‌ی ناگوار را فراموش کنیم، مانند سربازان مبتلا به PTSD. یا ممکن است بخواهیم به منظور تمرکز روی یادگیری اطلاعات جدید، اطلاعات قدیمی را از حافظه‌‌ی خود پاک کنیم. ما در پژوهش خود به مکانیزمی دست یافتیم که از این فرایند پشتیبانی می‌کند.

در حال حاضر مطالعات بسیاری در خصوص نحوه‌ی فراموش کردن خاطرات، در حال انجام است. اوایل سال، محققان در انگلستان گزارشی را در خصوص اینکه چگونه اتصالات بازدارنده (ضد خاطراتی که در جهت ساکت کردن خاطرات ما عمل می‌کنند) می‌توانند در پایدار کردن پردازش‌های مغزی مفید باشند.

همچنین مطالعات زیادی در رابطه با بکارگیری مواد شیمیایی برای بلوکه کردن خاطرات در حال انجام است، از جمله‌ی این پژوهش‌ها می‌توان به تحقیقی در خصوص یک دارو اشاره کرد که قادر است خاطرات مرتبط با استفاده از مت آمفتامین را مختل کند، این دارو می‌تواند در فرایند ترک اعتیاد افراد بسیار مفید باشد.