دانشمندان به دنبال ساخت ژنوم‌ های مصنوعی انسان هستند

این ماموریت بلندپروازانه، به نام پروژه‌ی نوشتن ژنوم انسان شناخته می‌شود و می‌تواند به عنوان کلیدی برای درک بهتر بیماری‌های انسانی باشد و همچنین می‌تواند تا حد زیادی در کاهش هزینه‌های تعیین ترتیب‌دهی ژنتیکی تاثیرگذار باشد. این یک پروژه‌ی فوق العاده هیجان‌انگیز برای دنیای علم است. اما آنچه که در این میان برای برخی افراد نگران‌کننده به نظر می‌رسد، این واقعیت است که پروژه‌ی مذکور بدون مشورت مناسب با افرادی که نگرانی‌های اخلاقی و رفتاری پیرامون این موضوع دارند، شروع شده است.

شایعات در مورد پروژه‌ی جدید در ماه گذشته آغاز شد. هنگامی که ۱۵۰ دانشمند در جلسه‌ای پشت درهای بسته در دانشکده‌ی پزشکی هاروارد با همدیگر ملاقات کردند تا در مورد ساخت یک ژنوم انسانی به طور کاملا مصنوعی با هم به صحبت و بحث بپردازند.

اجازه‌ نداشتن روزنامه‌نگاران برای حضور در نشست با انتقادهایی مواجه شد و اکنون ۲۵ نفر از محققان حاضر در آن جلسه، پیشنهاد کاری (پروپوزال) خود را در ژورنال ساینس تشریح کرده‌اند. هر چند که این کار نیز برای از بین بردن نگرانی‌های موجود کارکرد چندانی نداشته است.

این نشست به عنوان یک پیگیری غیررسمی برای رویداد بسیار مهم «پروژه‌ی ژنوم انسان» یا HGP به شمار می‌رود که در سال ۲۰۰۴ به پایان رسید و منجر به نقشه‌برداری کامل از کد ژنتیکی انسان شد. هدف از HGP تنها نوشتن این کد بود. اما اکنون دانشمندان یک گام فراتر گذاشته‌اند و نه تنها می‌خواهند ژنوم‌های ما را مورد خوانش و بررسی قرار دهند، بلکه در ادامه نیز قصد ساخت آنها را دارند.

 انتظار می رود که این تحقیق اگر هم هیچ دستاورد دیگری نداشته باشد، اما بتواند باعث کاهش هزینه‌های مهندسی ژنتیک و آزمایش‌های پیرامون آن را طی ۱۰ سال آینده تا مقدار ۱۰۰۰ برابر باشد. این اتفاق بسیار باور نکردنی خواهد بود. به عنوان مثال باید بگوییم که ما در حال حاضر توانایی ترتیب‌دهی کل ژنوم را با هزینه‌ی زیر ۱۰۰۰ دلار داریم. محققان در یک پیش‌نویس به دست آمده از واشنگتن پست درباره‌ی این پروژه چنین نوشته‌اند:

هدف از HGP-write کاهش هزینه‌های مهندسی و تست ژنوم‌های بزرگ، شامل ژنوم انسان، در رده‌های سلولی، به مقدار بیش از ۱۰۰۰ برابر در عرض ۱۰ سال آینده است؛ در حالی که برای توسعه‌ی فناوری‌های جدید و یک چارچوب اخلاقی برای مهندسی در مقیاس ژنومی و همچنین برنامه‌های پزشکی قابل تبدیل تلاش می‌کنند.

دانشمندان اعلام کرده‌اند که تلاش برای بالا بردن بودجه‌های دولتی و خصوصی آمریکا به میزان ۱۰۰ میلیون دلار در دهه‌ی آینده و همچنین همکاری با گروه‌های بین‌المللی را به منظور تحقق این اهداف در برنامه‌ی خود دارند.

این چالش با اینکه بسیار جالب و شگفت‌انگیز است، اما به همان اندازه نیز دشوار است. اما به نظر می‌رسد که دانشمندان خود را برای انجام این پروژه‌ی عظیم آماده کرده باشند. اگرچه دانشمندان در گذشته موفق به ایجاد ژنوم‌های مصنوعی برای باکتری‌ها شده‌اند، اما به هر حال نوشتن یک کد کامل DNA انسان به مقدار چشمگیری سخت تر است. ما در گزارش Bec Crew در ماه مه درباره‌ی ایجاد یک ژنوم مصنوعی انسان چنین می‌خوانیم:

ایجاد ژنوم مصنوعی انسان بدین معنی است که مواد شیمیایی مورد نیاز برای ایجاد ۳ میلیارد پایگاه DNA که در داخل ۲۳ جفت کروموزوم یافت شده در داخل هر هسته‌ی سلول‌های بدن ما جاگذاری می‌شوند.سپس آنها باید روی این موضوع کار کنند که تمامی آن مواد شیمیایی چه روندی را طی می‌کنند. در ادامه نیز آنها را با هم در آزمایشگاه در مسیر درست گردآوری کنند و سپس آنها را به طوری ترتیب‌بندی کنند که یک سلول بتواند به طور مستقیم  زنده بماند.

نکته‌ی مثبت این است که پروژه‌ی اخیر به شکل دیوانه‌واری بلندپروازانه است و می‌تواند ما را به دانش زیادی در مورد زیست‌شناسی و بیماری‌ها برساند. اما، شاید دستاوردهای بیشتر از این هم در پی داشته باشد که از این دست می‌توان به امکان به دنیا آمدن «کودکان طراحی شده» اشاره کرد.

 موضوع نگران‌کننده این است که این نوع از پژوهش‌ها می‌تواند ما را با دانش بیشتری در مورد چگونگی مهندسی بدن انسان‌ها به نحوی که در برابر بیماری‌ها مقاوم یا فوق العاده قوی یا هوشمند باشند، در اختیارمان بگذارد. در حالی که این کار به سادگی یک برنامه‌نویسی معمولی برای داشتن صفات مورد انتظارمان نیست، اما مسلما پس از انجام این پروژه ما یک گام دیگر نیز به تحقق این ایده نزدیک تر خواهیم شد.

 اگر بخواهیم واضح‌تر صحبت کنیم، باید بگوییم که موضوع اخیر از اهداف نزدیک این پروژه نیست. محققان به وضوح بیان کرده‌اند که پروژه‌ی آنها در پتری دیش به پایان خواهد رسید، و آنها به هیچ وجه قصد زنده نگه داشتن هیچ یک از خطوط سلولی ژنوم انسانی را ندارند. اما منتقدان باور دارند، مشکل این است که پیشنهاد ارایه شده در ساینس، هنوز هم واقعا با نگرانی‌های اخلاقی بر آمده از آن را مورد بررسی و مواجهه قرار نداده است. این تیم در بخش دیگری از گزارش خود نوشته‌اند:

ما زمینه‌ی گفتمان عمومی گسترده‌ای در HGP-write فراهم خواهیم کرد. داشتن چنین مکالمات خوبی پیش از اجرای پروژه، باعث بروز قابلیت‌های علمی شده و به تصمیم‌گیری اجتماعی در این حوزه کمک خواهد کرد.

 هر چند که آنها به طور دقیق در مورد اینکه آن پرسش‌ها و گفتمان‌ها در چه زمینه‌هایی خواهد بود، صحبت نکرده‌اند. دستورالعمل‌های تحقیقات سلول‌های بنیادی در حال حاضر موجود است و در تحقیقات این گروه اعمال خواهد شد، اما از آنجایی که چنین ماموریتی کاملا جدید است، بنابراین محققان باید مسئولیت ایجاد بسیاری از قوانین جدید را بپذیرند.

مهندس زیستی دانشگاه استنفورد درو اندی (Drew Endy) می‌گوید:

قبل از راه اندازی چنین پروژه‌ی مهمی، باید به سوالات موجود پاسخ داده شود؛ از جمله اینکه آیا اصلا این اتفاق باید رخ دهد یا خیر. نویسندگان در پاسخگویی به این پرسش ضروری ناکام بودند. در واقع، آنها در پروپوزال خود از طرح هرگونه پرسشی پیرامون این موضوع ناتوان مانده‌اند. اما حقیقت غیر قابل انکار برای همه کسانی که نگرانی‌هایی پیرامون بعد اخلاقی این پروژه دارند، وجود دارد و آن اینکه پروژه‌ی اخیر احتمالا به نفع همه‌ی ما و فرزندانمان به صورت‌های مختلفی سودمند خواهد بود که شاید برخی از آنها را حتی نتوانیم هم اکنون تصور کنیم.

زیست‌شناس سنتزی جان وارد (John Ward)، از دانشگاه کالج لندن‌، از طریق ایمیلی به سرویس خبری کارشناسی ژنتیک، نظر خود را چنین بیان کرده است:

 هدف این پروژه به اندازه‌ی هدف پروژه‌ی اصلی ژنوم انسان جسورانه است و نویسندگان این مقاله در ساینس هم اذعان کرده‌اند که هدف جدیدشان مسلما همانند پروژه‌ی اصلی ژنوم انسان جنجال‌انگیز خواهد بود.اما در حال حاضر به خوبی پذیرفته شده است که HGP اصلی، زمینه را برای درمان‌های جدید پزشکی در بیماری‌های ژنتیکی انسان و سرطان فراهم کرد و ما از مزایای آن در دهه‌های آینده نیز بهره‌مند خواهیم شد.

 صحبت دوباره در مورد چنین برنامه‌ی بلندپروازانه‌ای باید فوق‌العاده هیجان‌انگیز باشد، اما به همان اندازه که ما شیفته‌ی پیشرفت علم و گسترش مرزهای دانش هستیم، به همان اندازه هم نیاز است که پروژه‌های شبیه به این، با سطح مناسبی از بحث‌های اخلاقی همراه باشند. برای این واقعیت که بدون وجود بحث‌های شفاف، مردم هرگز به چنین رویدادهایی واکنش جالبی نشان نخواهند داد.

 در جهانی سرشار از اطلاعات نادرست، جنبش‌های ضد واکسیناسیون و انکار تغییرات آب‌وهوایی، مسلما آخرین چیزی که ما تمایل به روبرو شدن داریم این است که با برخی از فعالیت‌هایمان باعث ترس و واهمه‌ی مردم از علم و دانش شویم. مسلما انجام این پروژه یکی از بزرگترین چالش‌های پیش رویمان است؛ اما مسلما بهتر است که این پروژه را با راهکارهای صحیح انجام دهیم.