واکسن ایدز در سال ۲۰۱۷ مرحله دوم آزمایش‌ های بالینی را طی می کند

مبارزه با بیماری ایدز و ویروس HIV با گسترش تحقیقات در این زمینه، پیشرفت‌های قابل‌ملاحظه‌ای داشته است و اکنون رسیدن به درمان این بیماری چندان دور از دسترس به نظر نمی‌رسد و روش‌های پیشگیرانه‌ای که از آن‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین روش مبارزه با ایدز یاد می‌شود، به بلوغ خوبی رسیده‌اند.

بر اساس اطلاعات برنامه‌ی مشترک ملل متحد در زمینه‌ی ایدز (UNAIDS)، نزدیک به ۱۸.۲ میلیون نفر از مبتلایان به ویروس اچ‌آی‌وی که ۹۱۰ هزار نفر از آنان کودکان هستند، به دارو‌های مورد نیاز برای کنترل سطح ویروس در بدن دسترسی دارند. اگرچه تمامی این آمارها نشان از آینده‌ای روشن‌تر برای مبتلایان به HIV دارد؛ اما رسیدن به درمان قطعی هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

با این حال هفته‌ی گذشته محققان کانادایی اعلام کردند که تلاش‌ها در مرحله‌ی اولِ یک نوع واکسن ایدز با نام SAV001 موفقیت‌آمیز بوده است و در سال ۲۰۱۷ این آزمایش‌ها وارد مرحله‌ی دوم از تست‌های بالینی خواهند شد. در مرحله‌ی دوم، این واکسن روی ۶۰۰ نفر در آمریکای شمالی آزمایش می‌شود.

هدف مرحله‌ی اول، بررسی تأثیر واکسن بر بدن و عوارض جانبی آن بود و در این مرحله تأثیر واکسن بر ویروس اندازه‌گیری نشد؛ با این حال، با آزمایش این واکسن روی مبتلایان به اچ‌آی‌وی، واکنش مثبت سیستم ایمنی بدن به آن مشاهده شد و این موضوع برای محققان بسیار هیجان‌انگیز به نظر می‌رسد.

دکتر چیل-یونگ کنگ، محقق ارشد تیم تحقیقاتی از دانشگاه وسترن انتاریوی کانادا می‌گوید:

در مرحله‌ی اول؛ یکی از نکات مثبت واکسن تولیدی، تاثیر آن بر آنتی‌بادی‌های موثر و خنثی‌سازی طیف مختلفی از زیرمجموعه‌های HIV بود. این واکسن بر سویه‌های (Strain) مختلف ویروس تاثیرگذار است.

نتایج امیدبخش مرحله‌ی اول باعث شده است محققان مجوز‌های لازم برای انجام مرحله‌ی دوم از آزمایش‌های بالینی را در سپتامبر سال آینده‌ی میلادی به دست آورند. نتایج این آزمایش در نشریه‌ی Retrovirology به چاپ رسیده است.

در سال ۲۰۰۶ دکتر کنگ با همکاری یک شرکت داروسازی از کره‌ی جنوبی تحقیقات خود را در مورد واکسن SAV001 شروع کردند. مرحله‌ی اول این آزمایش با ۳۳ بیمار اچ‌آی‌وی مثبت شروع شد؛ هدف این مرحله سنجش میزان تأثیر واکسن بر شرایط جسمانی بیمار بود. در جریان مرحله‌ی اول مشخص شد واکسن تأثیر مثبتی بر پادتن‌های خنثی‌کننده در بدن دارد و می‌تواند بر زیرمجموعه‌های گوناگون ویروس HIV تأثیر بگذارد.

در مرحله‌ی دوم، واکسن روی جامعه‌ی بزرگ‌تری مورد آزمایش قرار می‌گیرد؛ نیمی از این افراد به‌صورت داوطلبانه و نیمی دیگر افراد ریسک بالا ولی HIV منفی خواهند بود. اگر واکسن این مرحله‌ را با موفقیت به اتمام برساند، در مرحله‌ی سوم و آخر روی ۶ هزار نفر آزمایش خواهد شد.

این واکسن با روشی متفاوت‌ از دیگر واکسن‌های ایدز تولید شده است. در این واکسن از ویروس غیرفعال اچ‌آی‌وی با دست‌کاری ژنتیکی استفاده شده است تا به سلول‌های بدن آسیبی نرسد. این روش که با نام واکسن‌های Inactivated شناخته می‌شود، در تولید واکسن‌هایی نظیر هپاتیت آ، فلج اطفال، هاری و آنفولانزا به کار گرفته شده است.

بنابراین با تزریق نمونه‌های مرده‌ی ویروس به بدن و آماده‌سازی سیستم ایمنی نسبت به آن، می‌توان آمادگی بدن را در مقابل نمونه‌های زنده‌ی ویروس بالا برد. SAV001 اولین نمونه‌ از واکسن غیرفعال HIV است که توانست تأییدیه‌ی سازمان غذا و داروی ایالت متحده‌ برای انجام آزمایش‌های بالینی را کسب کند.

یکی از دلایلی که استفاده از ویروس غیرفعال اچ‌آی‌وی به مرحله‌ی تولید واکسن نرسیده بود، به نگرانی‌ها در مورد نبود امکان غیرفعال سازی ویروس برمی‌گردد؛ با این حال محققان کانادایی با ترکیب ژن‌هایی از ویروس اچ‌آی‌وی و زنبور عسل از کارایی این روش اطمینان حاصل کرده‌اند.

در این بین واکسن‌های دیگری هستند که از نوع غیرفعال ویروس استفاده نمی‌کنند؛ اما توانسته‌اند به مرحله‌ی نهایی آزمایش‌های خود نزدیک شوند. واکسن RV_144 مهم‌ترین واکسن در این دسته است که در سال ۲۰۰۹ مراحل اولیه‌ی خود را در تایلند سپری کرد و بعد از تغییرات مجدد، در آفریقای جنوبی مرحله‌ی بعدی از آزمایش‌های بالینی را طی می‌کند.

با تائید FDA باید منتظر انجام مرحله‌ی دوم آزمایش‌های بالینی در سال ۲۰۱۷ بود. این واکسن جنبه‌ی پیشگیرانه دارد؛ به این معنا که با تزریق آن، بدن نسبت به ورود ویروس HIV مقاوم خواهد شد. با این حال تیم دکتر کنگ برای رسیدن به دارو‌های پس از انتقال بیماری هم در تلاش هستند؛ بدین ترتیب افراد مبتلا به ویروس هم می‌توانند از درمان‌های مؤثر برخوردار شوند. در این روش با ساخت واکسن‌های درمانی می‌توان گلبول‌های سفید را مقاوم کرد تا از تخریب‌ سلول‌هایی نظیر سلول‌های تی (لنفوسیت تی) جلوگیری کنند. اگر روش ابداعی دکتر کنگ جواب دهد، می‌توان نزدیک به ۳۷ میلیون مبتلا به اچ‌آی‌وی را به‌طور کامل درمان کرد. این روش فعلا روی حیوانات کوچک در حال آزمایش است و در ماه‌های آینده حیوانات دیگری به جامعه‌ی مورد آزمایش اضافه می‌شوند.