منتخب‌ عکس‌های علمی هفته از نگاه زومیت؛ از کهشکان مدوسا تا تایم‌لپس دیدنی ناسا از زمین

هر هفته، جالب‌ترین و برترین عکس‌های علمی از سراسر جهان را از نگاه زومیت تقدیم شما خوانندگان گرانقدر می‌کنیم. در دنیای پر رسانه‌ی امروز، تصاویری هستند که به دلیل اهمیت رسانه‌ای خود بارها و بارها دیده می‌شوند و به اشتراک گذاشته می‌شوند. اما از سوی دیگر، برخی از این تصاویر اگرچه با اهمیت باشند، مهجورانه به دست فراموشی سپرده می‌شوند. گاهی برخی از همین تصاویر، گفتنی‌هایی بیش‌ از گزارش‌ها و مقالات پر بازدید دنیای پر خبر امروز دارند. در ادامه به بررسی برخی از تصاویر علمی منتخب هفته به‌همراه داستان نهفته در پَس هر کدام خواهیم پرداخت. با ما همراه باشد:

سازمان ملی فضایی چین، تصاویر جدیدی از ماه‌نورد یوتو ۲ را منتشر کرده که ممکن است به حل معمای ماده مرموز ژله‌مانند کمک کند. ماه‌نورد یوتو ۲ بخشی از مأموریت چانگ‌ای ۴ است که اواسط دی ماه سال گذشته در نیمه‌ی پنهان ماه فرود آمد تا به اولین کاوشگری بدل شود که در این بخش ماه فرود می‌آید. تیر ماه امسال هم بود که برای اولین‌بار عکسی از ماده‌ای عجیب روی ماه ثبت کرد که بعدا با انتشار توجهات زیادی را به خود جلب کرد. این عکس که توسط دوربین اصلی ماه‌نورد گرفته شده بود، مرکز دهانه‌ای کوچک را نشانه رفته بود که در آن ماده‌ای با رنگ روشن‌تر از محیط پیرامونش به چشم می‌خورد. عکس ماده‌ی ژله‌مانند روز ۱۳ مهر برای اولین‌بار در نشریه‌ی «فضای ما (Our Space)» منتشر شد.

با اینکه تصاویر ارسالی یوتو ۲ توجهات بسیاری را به خود جلب کرده، اما رسانه‌های چینی اعلام کردند ماده‌ای که ماه‌نورد به آن برخورد به ‌هیچ‌وجه عجیب و مرموز نیست. در حقیقت، پژوهشگران اعلام کردند، موادی که در تصاویر جدید دیده می‌شوند، شبیه مواد کریستالی هستند که در طول مأموریت آپولو ۱۷ در دهانه‌ای برخوردی کشف شده بودند. هاریسون اشمیت، آخرین فضانوردی که به ماه سفر کرد، در بخشی از مأموریت نمونه‌هایی از کانی کریستالی براق و تیره‌رنگی را از سطح ماه جمع‌آوری کرده بود. دانشمندان عقیده دارند، موادی با این فُرم و رنگ معمولا بر اثر برخورد شهاب‌سنگ‌ها در ماه به وجود می‌آیند.

باستان‌شناسان اعلام کردند که موفق به کشف یک مروارید ۸۰۰۰ ساله در حین حفاری در نزدیکی پایتخت امارات متحده عربی شدند. باستان‌شناسان با بهره بردن از روش سالیابی رادیو کربن مشخص کردند که این مروارید بین ۵۸۰۰ تا ۵۶۰۰ سال پیش از عصر حاضر به دست آمده است. به عقیده باستان‌شناسان، مروارید برای هزاران سال در منطقه‌ی خلیج فارس مبادله می‌شده است. هدف اصلی این تیم باستان‌شناسی که هم‌اکنون در جزیره مروح مشغول حفاری است، یافتن سازه‌هایی از دوران پارینه‌سنگی است. تاکنون شمار زیادی از آثار باستانی مربوط به این دوره از جمله مهره‌های ساخته شده از پولک، پوسته و سنگ کشف شدند. مقامات شهر ابوظبی اعلام کردند که به‌زودی، قدیمی‌ترین مروارید جهان را در نمایشگاهی در معرض دید عموم قرار خواهند داد.

کریستینا کُخ فضانورد ناسا، هنگام عبور ایستگاه فضایی بین‌المللی از فراز کشور نامیبیا و دریای سرخ در شمال شرقی آفریقا، این تصویر تایم‌لپس دیدنی را ثبت کرد. کخُ در خلق این تصویر ترکیبی از ۴۰۰ قاب بهره برده که در فاصله‌ای ۱۱ دقیقه‌ای به ثبت رسیدند. خطوط مدوری که در آسمان دیده می‌شوند، رد ستارگان آسمانِ شب هستند. در همین حال، خطوط نارنجی رنگی که در تصویر دیده می‌شوند، منشأ زمینی دارند و مربوط به آتش‌سوزی‌های رخ داده در کشورهای آنگولا و کنگو هستند. در شمال آفریقا توفان‌های تندری بسیار بیشتری نسبت به سایر نواحی آفریقا به وقوع می‌پیوندد که می‌توانید نورهای سفید حاصل از آن را در تصویر مشاهده کنید.

در توضیحات عکس ذکر شده، تا آنجایی که چشم کار می‌کند آ‌ذرخش دیده می‌شود که به وضوح تا لبه‌ی جو زمین نیز امتداد دارند. در امتداد افق، قوسی سبز رنگ دیده می‌شود که همان نوارهای هواتاب (شب‌تابه) جو کره زمین است. هواتاب از ارتفاع ۸۰ تا ۶۴۵ کیلومتری جو ادامه پیدا می‌کند. رد ستارگان نیز در قسمت بالای سمت چپ عکس به خوبی قابل رؤیت است. کریستینا کُخ تاکنون حدود ۸ ماه را در ایستگاه فضایی سپری کرده و هفته گذشته نیز موفق شد به همراه جسیکا مایر، اولین راهپیمایی فضایی تماما زنانه تاریخ را انجام دهد. در این مأموریت او و همکارش، باتری‌های خورشیدی ایستگاه فضایی را تعویض کردند.

وب‌سایت رسمی ناسا روز چهارشنبه با انتشار تصویری از تابلوی مشهور «شب پرستاره» اثر ونسان ون گوگ، این تابلو را از مشهورترین نمادهای آسمان شب دانست. ون گوگ این تابلوی مشهور را در سال ۱۸۸۹ در جنوب فرانسه نقاشی کرده است. در تابلو، ستارگان چرخان که با خطوطی پیچیده و ضربه‌های تند قلم‌مو روی بوم نقاشی شدند، حس پویایی آسمان را با ظرافتی بی‌نهایت هنرمندانه به تصویر کشیدند. با اینکه گفته می‌شود، ون گوگ در خلق این تابلوی مشهور از آسمان شب الهام گرفته، اما مورخان هنری در مورد دقت ستارگان و سحابی‌ها و اجرام آسمانی که ون گوگ به تصویر کشیده توافق‌نظر ندارند. 

تاکنون فرضیات و نظریات متعددی در مورد این تابلوی خیال‌انگیز ونسان ون گوگ مطرح شده. از جمله پژوهشگران قبلا دریافته بودند که ون گوگ در این تابلو، «جریان آشفته» را به تصویر کشیده است. البته پژوهشگران عقیده دارند که این خصوصیت تنها مختص تابلوی شب پرستاره نیست و ون گوگ که در اواخر عمر وضعیت روحی روانی خوبی نداشت، در تابلوهای مشهور دیگرش از این دوره‌ی پایانی زندگی از جمله «گندم ‌زار با کلاغ ‌ها» و «جاده‌ای با درخت سرو و ستاره» نیز از این تکنیک بهره برده است.

اوانجلین کامینگز در منزلش در شهر گینزویل، فلوریدا، شاهد صحنه‌ای عجیب در حیاط خانه‌اش بود که تنها می‌توان آن را در برنامه‌های مستند حیات‌وحش دید. کامینگز در ابتدا تنها در میان بوته‌های گل رُز حیاطش شی‌ای شبیه ماری مُرده را دیده بود، اما وقتی نزدیک‌تر شده بود، مار دیگری را هم دیده بود که شروع به گزیدن طعمه مرده‌اش کرده بود. اما اتفاقی که کامینگز شاهدش بود به همین‌جا ختم نشد بلکه دسته‌ای زنبور وحشی زرد هم وارد معرکه شدند. کامینگز از این اتفاقات حیرت‌انگیز فیلم‌برداری کرد که با استقبال گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد.

در ویدئویی (اسکرین‌شات بالا) که او شکار کرده بود، یک مار مرجانی قرمز و سیاه به روی مار موش‌خواری می‌پرد که قبلا مُرده. اما زنبورها هم که به گوشت علاقه‌ی وافری دارند، به مار مرجانی حمله می‌کنند و نیشش می‌زنند. مارهای مرجانی به ندرت دیده می‌شوند و معمولا در زیرزمین‌ و سوراخ‌های تاریک زندگی می‌کنند. مورد دیگر اینکه با وجودی که دانسته می‌شود، مار مرجانی از مارهای دیگر هم تغذیه می‌کند، اما توانایی بالا رفتن از بوته‌ها و درختان را ندارد. به عقیده خزنده‌شناسان، درحالی‌که مارهای مرجانی در بالا رفتن از درخت مهارت چندانی ندارند، اما غذای حاضر و آماده انگیزه‌ی خوبی برای انجام این کار غیرعادی بوده است.

پارک جانورشناسی پاریس هفته گذشته، از یکی از بهترین جاذبه‌هایش رونمایی کرد. این باغ‌وحش موجودی به نام «بلاب (Blob)»-به‌معنای حباب- را به نمایش گذاشت. جانداری که گفته می‌شود، مغز و دهان ندارد، اما چند صد جنسیت دارد و حتی اگر بریده و نصف شود زنده می‌ماند. اگرچه آنچه مقامات پارک جانورشناسی پاریس شرح دادند، شبیه داستان‌های علمی تخیلی است، اما این موجود عجیب در حقیقت، جانداری تک‌سلولی از راسته‌ی کپک مخاطی پلاسمودیومی است. برونو دیوید، مدیر موزه تاریخ طبیعی پاریس در گفت‌وگو با رویترز، بلاب را از اسرار طبیعت دانست.

اگر انسان قرار است روزی در سیاره‌ای دیگر زندگی کند باید بتواند راهی برای کاشت محصولات کشاورزی مورد نیازش پیدا کند. کاری که مت دیمون در فیلم مریخی نشان داد ممکن است و آزمایش‌های مختلفی که روی خاک شبیه به مریخ و ماه انجام گرفتند نیز موفقیت‌آمیز بودند. جالب آنکه، در آزمایش‌های انجام گرفته، کشاورزی در خاک شبیه به مریخ نسبت به ماه نتایجی بهتری داشت. پژوهشگران مرکز تحقیقاتی دانشگاهی واخنینگن در هلند در پژوهش خود از رگولیت‌های (سنگ‌پوشه) شبیه‌سازی شده مریخ و ماه استفاده کردند.

پژوهشگران دانشگاه ریچموند، ویرجینیا توانستند به موش‌ها رانندگی یاد بدهند. این سری آزمایش‌ها نشان داد که موش‌ها دارای ظرفیت یادگیری بیش از آنچه قبلا دانسته می‌شد هستند. کِلی لامبرت، متخصص علوم اعصاب و همکارانش برای پژوهش اخیر، خودروی کوچکی با ۳ میله مِسی به‌عنوان فرمان طراحی کردند. لامبرت و همکارانش توانستند با دادن پاداش‌هایی به موش‌ها یاد بدهند از هر کدام از ۳ میله برای حرکت به چپ، راست و وسط استفاده کنند.

در این آزمایش ۶ موش ماده و ۱۱ موش نر آموزش رانندگی دیدند. موش‌های مورد آزمایش به دو گروه تقسیم شدند، موش‌هایی که در محیطی پویا و پیچیده زندگی می‌کردند به‌طرز چشمگیری سریع‌تر از موش‌هایی که در محیطی ملال‌آور و کسل‌کننده زندگی می‌کردند رانندگی را آموختند. درواقع، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، شیوه زندگی پویا و چالشی می‌تواند محرک موش‌ها برای یادگیری باشد. مورد جالب دیگر اینکه موش‌ها نیز مانند انسان‌ از کسب مهارت در یک وظیفه دشوار رضایت‌ پیدا می‌کنند. پژوهشگران اعلام کردند، پژوهش اخیر نشان می‌دهد، انعطاف‌پذیری عصبی موش‌ها (همان توانایی مغزی برای انطباق و یادگیری وظایف جدید) از آنچه قبلا تصور می‌شد بسیار بیشتر است.

فسیل‌هایی که به‌تازگی در مراکش کشف شدند، حرکت دسته‌جمعی بندپایانی ماقبل تاریخی را نشان می‌دهد. تصور عمده بر این بوده که رفتار جمعی در دوره تکامل موجودات کره زمین، نسبتا متاخر است، اما درواقع این رفتار پیچیده سابقه‌ای بسیار طولانی داشته است. تریلوبیت‌ها، موجوداتی نابینا بودند، بنابراین ممکن است از بدن بندبند و پوشش سخت خارجی خود برای ارتباط با یکدیگر استفاده کرده باشند. پژوهشگران کشف اخیر را در شهر مراکش (حمرا) در منطقه‌ای انجام دادند که به دلیل وجود فسیل‌های متنوعش از دوران زمین‌شناسی اردویسین مشهور است. این دوره‌ی زمین‌شناسی که حدود ۴۸۵ میلیون سال پیش شروع شده، یکی از شش دوره‌ای است که روی هم به آن دوران دیرینه‌زیستی یا پالئوزوئیک گفته می‌شود. شهرت دوره‌ی اردویسین بیشتر به دلیل غنای موجودات دریایی آن است؛ از ماهیان اولیه گرفته تا مرجان‌ها و عقرب‌های دریایی که به اندازه یک انسان جثه داشتند!

خود تریلوبیت‌ها نیز بندپایانی بسیار جان سختی شبیه به سوسک بودند که توانستند از چندین رویداد انقراضی بزرگ جان سالم به در ببرند. این دو رویداد، یکی در انتهای اردویسین، حدود ۴۴۴ میلیون سال پیش و دیگری در انتهای دوونین حدود  ۳۶۰ میلیون سال پیش رخ دادند. تریلوبیت‌ها تا ۲۵۲ میلیون سال قبل در بستر اقیانوس‌ها و دریاها زندگی ‌کردند و سرانجام با انقراض مشهور دوره‌ی پرمین که موجب انقراض ۹۵ درصد موجودات کره زمین شد برای همیشه از صفحه‌ی روزگار محو شدند. دانشمندان اطلاعات زیادی در مورد زندگی و رفتار تریلوبیت‌ها ‌ندارند، اما فسیل‌های اخیرا کشف شده نشان می‌دهد که این بندپایان باستانی دارای نوعی رفتار جمعی به‌خصوص بوده‌اند.

روز ۲۴ اکتبر ۱۹۴۶ (۲ آبان ۱۳۲۵)، یک موشک وی ۲ اولین عکس زمین را از فضا ثبت کرد. اگرچه این عکس سیاه و سفید و بی‌کیفیت ممکن است امروز چندان جالب به نظر نرسد، اما در روزگار خودش که هیچکس زمین را از فضا ندیده بود، رویدادی مهمی بود. درست ۷۳ سال قبل، موشک وی ۲ از حوزه‌ی موشکی وایت سندز، نیومکزیکو به فضا پرتاب شد. این موشک به دوربین ۳۵ میلیمتری مجهز بود که هر یک و نیم ثانیه یک عکس می‌گرفت. وی ۲ قبل از اینکه به زمین بازگردد توانست تا ارتفاع ۱۰۵ کیلومتری سطح زمین صعود کند. اما وی ۲ که مانند اغلب موشک‌ها یک‌بار مصرف بود، با سرعت ۵۶۳ کیلومتر بر ساعت در جایی در بیابان‌های نیومکزیکو به زمین برخورد کرد و خودش و دوربین همراهش کاملا منهدم شدند. خوشبختانه، فیلم‌های دوربین که در محفظه‌ای فلزی گذاشته شده بودند سالم باقی ماندند تا اولین عکس زمین از فضا از روی همین‌ فیلم‌ها ظاهر شود.  

خط‌افتادگی که در میانه‌ی تصویر می‌بینید، سیارکی است که رگه‌های آن در عکس جدید تلسکوپ فضایی هابل از سحابی خرچنگ دیده می‌شود. تلسکوپ هابل برای تصویربرداری از سحابی‌ها برای مدت مشخصی روی بخش خاصی از آسمان شب زوم می‌کند و درست مانند عکاسی نجومی روی زمین که در آن رد ستارگان در تصویر دیده می‌شود، هابل نیز می‌تواند رد اجرام نجومی مختلفی را در آسمان شب شکار کند. به همین دلیل، منجمان آماتور اغلب در تصاویر هابل به‌دنبال شناسایی عناصر تصویر هستند.

کهکشانی که در این عکس مشاهده می‌کنید، به سبب شاخک‌هایش به مدوسا مشهور است. در کاتالوگ‌های نجومی به کهکشان مدوسا، NGC 4194 گفته می‌شود. کهشکان مدوسا در صورت فلکی دب اکبر (خرس بزرگ) و در فاصله حدود ۱۳۰ میلیون سال نوری از کره زمین قرار دارد. کهشکان مدوسا در دوران اولیه‌ی شکل‌گیری خود درواقع دو کهکشان بوده که با هم ادغام شدند و در اثر این ادغام مواد ستاره‌ای و گرد و غبار به فضا پرتاب شدند. همین جریان‌های گاز و غبار کیهانی نیز در تصاویر شبیه ماران روی سر مدوسا دیده می‌شوند. مدوسا از نسل گورگون‌ها در اساطیر یونان باستان بود که به‌جای مو روی سرش مارهای مخوفی رویده بود و هر کس به چشمانش خیره می‌شد به سنگ تبدیل می‌شد. البته حالا می‌توانید بدون ترس به مرکز کهکشان که به «چشم مدوسا» مشهور است نگاه کنید!