واکسن ویروس کرونا شاید به شکل اسپری بینی عرضه شود

یکی از بیش از ۱۵۰ واکسن ویروس کرونا که در سرتاسر جهان درحال توسعه است، به شکل اسپری بینی طراحی می‌شود. در طول تاریخ، بیشتر واکسن‌ها اغلب ازطریق تزریق در بازوی بالایی وارد بدن شده‌اند و موفقیت قابل‌توجهی داشته‌اند. اما برخی متخصصان می‌گویند هنگام محافظت از افراد دربرابر پاتوژن‌هایی مانند ویروس کرونا که به مجاری هوایی حمله می‌کنند، لزوما تزریق داخل عضلانی بهترین استراتژی نیست. اوری آگوست، ایمونولوژیست دانشگاه کرنل گفت: «وقتی ما پاتوژن‌ها را مجزا و به گونه‌ای وارد بدن می‌کنیم که مطابق با روشی نیست که سیستم ایمنی به‌طور طبیعی با آن‌ها برخورد می‌کند، ایده‌آل نیست. این روش با این خطر همراه است که پاسخ ایمنی مناسبی تولید نشود.»

بسیاری از میکروب‌ها ازجمله ویروس کرونا ازطریق مخاط وارد بدن می‌شوند (بافت‌های نرم و مرطوب که بینی، دهان، ریه‌ها و مجرای گوارشی را می‌پوشانند) و موجب آغاز یک پاسخ ایمنی منحصربه‌فرد از جانب سلول‌ها و مولکول‌های موجود در این بافت می‌شود. واکسن‌های داخل عضلانی عموما در ایجاد پاسخ مخاطی خوب عمل نمی‌کنند و به جای آن باید متکی‌بر بسیج سلول‌های ایمنی از مناطق دیگر به محل عفونت باشند. با توجه به قدرت و گسترش سریع ویروس کرونا، برخی می‌گویند علاوه‌بر واکسن‌های استاندارد، توسعه‌ی واکسن‌هایی برای مجاری هوایی نیز منطقی به‌نظر می‌رسد. آکیکو ایوازاکی ایمونولوژیست دانشگاه ییل گفت: «با دانستن میزان قدرت پاسخ‌های مخاطی دربرابر یک پاتوژن ویروسی، فکر کردن درمورد واکسن‌های مخاطی ایده‌آل خواهد بود.»

چندین گروه پژوهشی ازجمله تیم‌هایی در کشورهای آمریکا، کانادا و هلند درحال کار روی واکسن‌هایی علیه ویروس کرونا هستند که به شکل اسپری بینی استعمال می‌شوند. چندین شرکت نیز ازجمله شرکت بیوتکنولوژی آمریکایی واکسارت درحال تهیه‌ی فرمولاسیون‌های خوراکی است که محتوای خود را به سطح غنی از مخاط دیگری یعنی پوشش اسفنجی روده تحویل می‌دهند.

به‌گفته‌ی دیپتا باهاتچاریا، ایمونولوژیست دانشگاه آریزونا، انتظار می‌رود که واکسن‌های مخاطی همه‌ی قابلیت‌های رقبای داخل عضلانی خود را داشته باشند و علاوه‌بر‌این، به محض رسیدن به بدن حمله‌ی چندجانبه‌ای را علیه ویروس کرونا آغاز کنند.

به‌نظر می‌رسد این پاسخ‌های ایمنی مخاطی اساس موفقیت واکسن فلج اطفال خوراکی باشد که حاوی فرم ضعیف‌شده‌ای از ویروس فلج اطفال است که به بیشتر کشورهای جهان در ریشه‌کن کردن فلج اطفال کمک کرده است. وقتی این واکسن در دهه‌ی ۱۹۶۰ مورد استفاده قرار گرفت، از بسیاری جهات پیشرفت قابل‌توجهی نسبت‌به نوع تزریقی آن به شمار می‌رفت زیرا موجب آغاز پاسخ ایمنی در روده می‌شد، یعنی همان جایی که ویروس در آن رشد می‌کند. به‌نظر می‌رسید میکروب در بدن کسانی که واکسن خوراکی را دریافت می‌کردند، حتی پیش از اینکه نشانه‌های آن را احساس کرده یا میکروب را به دیگران منتقل کنند، از بین برود. دکتر آنا دوربین، متخصص واکسن در دانشگاه جانز هاپکینز گفت: «این واکسنی شگفت‌انگیز بود که انتقال فلج اطفال را متوقف کرد.» او با اشاره به آستانه‌ی جمیعتی که برای پیشگیری از گسترش یک پاتوژن لازم است، گفت: «این واکسن به ایجاد ایمنی جمعی کمک کرد.»

واکسن‌هایی که ازطریق عضلات به بدن تحویل داده می‌شوند، ازنظر واداشتن بدن به تولید آنتی‌بادی‌هایی مانند IgG در جریان خون عالی هستند. اگر پاتوژنی ظاهر شود، گروهی از این مولکول‌های آماده‌باش برای رسیدن به آن به حرکت درمی‌آیند. برای بسیاری از عفونت‌های تنفسی این به اندازه‌ی کافی خوب است. دکتر ایوازاکی گفت: «اکثر واکسن‌های تنفسی مانند واکسن سرخک به‌صورت داخل عضلانی داده می‌شوند و این نوع واکسن اثر دارد. اگر آنتی‌بادی‌های کافی به سطح مخاطی مناسب برسند، نحوه‌ی القای آن‌ها واقعا اهمیتی ندارد.»

با‌این‌حال، تکیه‌بر این استراتژی به تنهایی می‌تواند خطرناک باشد و کمی شبیه محافظت از امنیت یک بانک در هر ورودی به جز یکی است که سارق به احتمال بیشتر ازطریق آن نفوذ خواهد کرد. نگهبانان پس از زنگ هشدار می‌توانند مداخله کرده و او را بگیرند اما تا آن زمان احتمالا خساراتی نیز وارد شده است. دکتر باهاتچاریا گفت: «این عمدتا مسئله‌ی زمان‌بندی است. اگر شما سلول‌ها و مولکول‌های در گردش داشته باشید، آن‌ها نهایتا عفونت را پیدا می‌کنند. اما ترجیح می‌دهید پاسخ فوری‌تری داشته باشید.»

دکتر دوربین گفت بدون یک پاسخ مخاطی قوی، واکسن‌های تزریقی با احتمال کمتری ممکن است ایمنی استریل‌کننده فراهم کنند. ایمنی استریل‌کننده اشاره به پدیده‌ای دارد که در آن پاتوژن قبل از اینکه بتواند سلول‌ها را عفونی کند، از بدن پاکسازی شود. افراد واکسینه‌شده ممکن است دربرابر ابتلا به بیماری شدید محافظت شوند اما هنوز می‌توانند آلوده بوده، نشانه‌های خفیف بیماری را نشان داده و گاهی مقادیر کمی از میکروب را به دیگران منتقل کنند.

واکسن اسپری بینی علیه آنفلوانزای خوکی در مدرسه‌ی ابتدایی در میامی در سال ۲۰۰۹

البته به کار انداختن قابل اطمینان ایمنی مخاطی ساده نیست و واکسن‌هایی که به‌طور خاص آن‌ها را مورد هدف قرار می‌دهند، با معایبی همراه هستند. اگرچه نشان داده شده است واکسن FluMist که نوعی واکسن آنفولانزا است که به شکل اسپری بینی استعمال می‌شود، نسبت‌به واکسن های تزریقی آنفولانزا در کودکان کم سن و سال بهتر عمل می‌کند، عملکرد آن در افراد بزرگسال کم‌رنگ‌تر است. همچنین واکسن فلج اطفال خوراکی با تعداد بسیار کمی از موارد فلج اطفال همراه بوده است، به‌خاطر آن که ویروس ضعیف‌شده‌ی موجود در محصول جهش پیدا کرده است.

طراحی واکسن مخاطی با مواد کم‌خطرتر مانند ویروس‌های غیرفعال شده یا مواد ژنتیکی می‌تواند بر این مشکل غلبه کند. اما این فرمولاسیون‌ها می‌توانند آنقدر ضعیف باشند که پاسخ ایمنی ماندگاری را سبب نشوند. دکتر دوربین گفت: «شما می‌خواهید واکسن به اندازه‌ی کافی قوی باشد تا وارد بدن شده و کارهای لازم را انجام دهد اما موجب نشانه‌های زیادی نشود. این واقعا توازنی دشوار است.»

همچنین پژوهشگران دانش کاملی درمورد ایمنی مخاطی ندارند. از طرف دیگر، درمقایسه‌با واکسن‌های تزریقی، فناوری‌های ثابت‌شده‌ی کمتری برای توسعه‌ی واکسن‌های بینی و خوراکی وجود دارد. دکتر آگوست گفت همه‌ی این عوامل می‌توانند زمان توسعه‌ی واکسن را طولانی کنند. این بدان معنا است که دستورالعمل‌های مخاطی ممکن است جزء اولین نسل واکسن‌های کرونا نباشند. اما به‌گفته‌ی او، شاید دلیل بیشتری برای سرمایه‌گذاری زودتر روی آن‌ها باشد.