چرا ویندوزفون شکست خورد؟

اکتبر ۲۰۱۰: سیستم‌عاملی متفاوت

یازدهم اکتبر سال ۲۰۱۰ استفن فرای، جوان عاشق فناوری به طرز غرورآفرینی در مقابل تماشاگران ایستاد و با هیجان عرضه‌ی نسخه‌ی جدید سیستم‌عامل موبایل را تأیید کرد. فرای دلایل خوبی برای اشتیاق داشت؛ چرا که ویندوزفون اصلی آن‌روزها متفاوت بود و از بسیاری جهات از زمان خود جلوتر بود. رابط بی‌نظیر WP7 و کاشی‌های زنده‌ای که اطلاعات زنده ارائه می‌داد؛ این در حالی بود که آن‌زمان گوشی آیفون آیکون‌های ایستا داشت. تقویم برای تنظیم و مدیریت قرارها، برنامه‌ی پیام‌رسانی بسیار روان و برنامه‌ی تلفن در این کاشی‌های زنده موجود بود. چنین قابلیتی نه در اندروید موجود بود و نه در iOS. از طرفی برخی از الهامات طراحی برنامه‌هایی مانند HTC BlinkFeed یا کارت‌های /tag/google-now/ همراه‌با اطلاعات و اخبار متنی از ویندوزفون مایکروسافت الهام گرفته شده بود؛ حداقل مایکروسافت این‌گونه تصور می‌کرد.

شاید بزرگ‌ترین اشتباه مایکروسافت عدم موفقیت در پیروی از دیدگاه جسورانه‌ی خود نسبت به حساسیت در طراحی جدید خود بود. درواقع ویندوزفون وقتی به خطر افتاد که مایکروسافت از طریق دریافت بازخورد نتیجه گرفت که طراحی و سیستم‌عامل جدید برای کاربران بسیار بیگانه است.

سرعت و پاسخ سریع ویندوزفون نسبت به وظایف بسیار برتر از اندروید بود. صفحه‌کلید فیزیکی گوشی‌های ویندوزفونی بسیار کاربردی و برتر بود. راهکارهای مایکروسافت در زمینه‌ی نوتیفیکیشن در صفحه قفل بسیار ظریف و کارآمد بود. در بسیاری از مهم‌ترین وظایف ویندوزفون با iOS برابری می‌کرد؛ درواقع مایکروسافت رویکردی مانند اپل در پیش گرفته بود. در نظر داشت که سخت‌افزار و نرم‌افزار خودش را داشته باشد و آن‌ها کنترل کند. با این تفاوت که سخت‌افزار گوشی‌های ویندوزفونی توسط مایکروسافت ساخته نمی‌شد. فروشگاه نرم‌افزاری مایکروسافت بسته‌تر از این بود که بتوان تحمل کرد. شاید اگر مایکروسافت رویکرد گوگل با اندروید را پیش گرفته بود، اکنون ویندوزفون حرفی برای گفتن داشت.

نوامبر ۲۰۱۱: انقلاب در طراحی صنعتی

سهم اکوسیستم ویندوزفون در زمینه‌ی طراحی گوشی‌های هوشمند هرگز به درستی تشخیص داده نشده است. این پلتفرم با معرفی گوشی‌هایی زیبا مانند Samsung Omnia 7 با نمایشگر ۴ اینچی OLED، گوشی Dell Venue Pro با صفحه‌کلید کشویی و HTC 7 Surround با اسپیکری بزرگ و یکپارچه شروعی طوفانی داشت. سال بعد وقتی اچ‌تی سی گوشی‌های Windows Phone 8X و 8S و نوکیا گوشی Lumia 800 را معرفی کرد، شاهد وقوع انقلابی در طراحی صنعتی توسط ویندوزفون بودیم.

گوشی‌های هوشمند مذکور از خوش‌فرم‌ترین و خلاقانه‌ترین طراحی‌های زمان خود بهره می‌بردند. نوکیا با اقتباس از طراحی زیبای N9 به شکل و شمایل بالشت به نوعی سرقت ادبی را برای ویندوزفون رقم زد! اما اهمیتی نداشت؛ واقعیت چیز دیگری بود؛ اینکه در اواخر سال ۲۰۱۱ برای چند صباحی گوشی‌های ویندوزفون بهترین سخت‌افزارها را در اختیار داشتند. در آن زمان آیفون 4S خوب به‌نظر می‌آمد. اما از طراحی تکراری سال گذشته رنج می‌برد و صفحه‌نمایش کوچکتری نیز داشت.

مایکروسافت توانست ویندوزفون ۷ را  با طرح‌های متمایز و متفاوت از سازنده‌های جهانی گوشی‌ها عرضه کند و یک سال بعد نیز با بهترین طرح‌ها از Nokia و HTC ادامه دهد. نوکیا تمام آینده‌ی خود را در ویندوزفون قمار کرد؛ از طرفی HTC نیز با سرمایه‌گذاری زیادی در ساخت دستگاه‌های ویندوزفونی همچون 8X و 8S  (با این شرط که امضای ویندوزفون روی آن‌ها باشد) شرکت خود را به همان اندازه به خطر انداخت. این موقعیتی محوری برای کل یک سیستم‌عامل موبایل بود؛ چون‌که شکست ویندوزفون در نفوذ به بازار آیفون و اندروید، همان‌چیزی بود که منجر به از دست دادن اعتماد شرکت‌ها و شرکای سخت‌افزاری مایکروسافت و در نهایت باعث انحلال نوکیا به‌عنوان یک سازنده‌ی تلفن همراه شد.

ژوئیه ۲۰۱۳: یک قدم جلوتر در دوربین‌های تلفن همراه

هنگام عرضه ویندوزفون تصورات کاربران درباره‌ی رابط‌ کاربری، تغییر کرد. از طرفی سخت‌افزاری بسیار خوبی ارائه می‌شد. این سیستم‌عامل همچنین قبل از مرگش توانست با ارائه‌ی فناوری‌های توانمند دوربین به تمام دوربین‌های موجود در دنیای گوشی‌های هوشمند طعنه زند. می‌توان در این خصوص از Lumia 1020 نام برد. لومیا ۱۰۲۰ نسخه‌ی ویندوزی از Nokia PureView 808 بود که به سیستم‌عامل سیمبین مجهز بود. هر دو گوشی نام‌برده از حسگر ۴۱ مگاپیکسلی بهر می‌بردند و هر دو پیشرفت قابل توجهی در تصویربرداری موبایل داشتند. نوکیا PureView 808 هنوز هم با استانداردهای حال حاضر دنیای موبایل دوربین بسیر خوبی دارد. 

ویندوزفون دارای ضعف‌های مختلفی بود که شانس موفقیت‌ آن را به‌شدت کاسته بود؛ اما در جنبه‌های سخت‌افزاری توانمند، طراحی عالی، دوربین‌های حرفه‌ای و عمر باتری قابل‌اعتماد هیچوقت زیرسوال نمی‌رفت.

اوت ۲۰۱۳: انسداد یوتیوب

اگر نمی‌دانید در نهایت چرا هیچ یک از تلاش‌های زیاد مایکروسافت برای پیشبرد ویندوزفون به ثمر ننشت، جواب اصلی به شکست سخت این سیستم‌عامل در جذب برنامه‌نویسان شخص ثالث برمی‌گردد. هر بار که نوکیا دستگاه جدیدی با پلتفرم ویندوزفون عرضه می‌کرد، مجبور بود از این سؤال که چه‌زمانی اپلیکیشن اینستاگرام برای این سیستم‌عامل عرضه خواهد داشت، طفره برود. حتی وقتی مایکروسافت کمپانی گوگل را به خاطر ارائه‌ی نرم‌افزارهای شخص ثالث سرزنش می‌کرد، گوگل همراه‌با اکوسیستم علاقمند شخص‌ثالث در دستیابی به اپلیکیشن‌های ضروری به‌راحتی پیروزی را از آن خود کرد.

در جهانی دیگر، جایی که بینگ مایکروسافت از موتور جستجوی گوگل برتر بود، Hotmail هنوز در میان کاربران محبوبیت داشت و اینترنت‌اکسپلورر همچنان مرورگر غالب بود، این شانس وجود داشت که درباره سقوط اندروید صحبت کنیم.

شاید بزرگ‌ترین برنامه‌ی گمشده‌ی مایکروسافت یوتیوب بود و این تصادفی نبود. سابقه‌ی طولانی دشمنی بین گوگل و مایکروسافت برای حضور یوتیوب در ویندوزفون وجود دارد؛ اما در نهایت می‌توان این‌گونه پنداشت که گوگل نمی‌خواست این شانس را برای تبدیل شدن به رقیب سرسخت اندروید، به ویندوزفون بدهد. بیشترین آمار استفاده از اینترنت توسط موبایل‌ها ثبت می‌شود و حضور یوتیوب و استفاده از آن در تلفن‌های همراه بخش بزرگی از زمان کاربر را به‌خود اختصاص می‌دهد. بنابراین هر پلتفرمی که برنامه‌ی قدرتمندی چون یوتیوب را از دست داده باشد، دارای نقطه‌ضعف است. شاید این تحلیل به‌نظر خواننده ساده‌پندارانه باشد. اما دلایل مشابهی پشت تصمیم گوگل برای عدم پشتیبانی از یوتیوب در Amazon Echo Show وجود دارد. این می‌تواند نمونه‌ای دیگری از تلاش برای حذف رقیبی دیگر (این بار برای Google Home) با حذف یوتیوب باشد.

آوریل ۲۰۱۴: تصاحب نوکیا

تا سال ۲۰۱۴، ویندوزفون هرچه از اخبار خوب در چنته داشت رو کرد و برای مایکروسافت و صنعت گسترده موبایل تبدیل به درس عبرتی می‌شد. مایکروسافت با کنارگذاشتن دو غول تلفن همراه یعنی HTC و Samsung سازنده‌ی تلفن‌همراه فنلاندی را خریداری کرد. آنچه مایکروسافت به‌دنبال آن بود تغییر برند و تغییر موقعیت خود بود. به همین دلیل در اولین حرکت لوگوی مایکروسافت روی تلفن‌های هوشمند مدرن نقش بست. اما ردموندی‌ها نتوانستند مسیری را که به واسطه‌ی کمبود اپلیکیشن‌ها در آن افتاده بود، تغییر دهد. تنها سعی داشت به‌واسطه‌ی دوربین و نقاط قوت سنتی نوکیا کار خود را پیش ببرد. آنچه که اتفاق افتاد این بود که تولیدکنندگان و فروشندگانی مانند سامسونگ به اهمیت این فاکتورها پی بردند و در نهایت در این بازی ساده از نوکیای سابق پیشی گرفتند.

یکی از موارد مهم که قبل از خرید نوکیا، مایکروسافت باید به آن توجه می‌کرد، تناقص در اولویت‌ها بود. مایکروسافت آیفون را جلوی راه خود می‌دید. درحالی‌که نوکیا قصد داشت ویندوزفون رو بهینه‌تر و آن را با قیمت کمتری به مشتری عرضه کند. همچنین قصد نوکیا در ابتدای حضور خود تصاحب بازارها و سرمایه‌گذاری در مناطق در حال توسعه‌ی هند و قسمتی از شبه‌قاره‌ی‌آسیا بود. درحالی‌که تمام فکر و ذکر مایکروسافت قرارگرفتن در مقابل قدیمی‌ترین رقیب خود بود. سرخوردگی هر دو طرف در پیشرفت و باتوجه به اینکه اهداف متفاوتی در نظر داشتند، شکست‌شان قابل پیش‌بینی می‌کرد.

 درس مایکروسافت برای شرکت‌هایی مانند گوگل که به‌تازگی تیم طراحی گوشی‌های HTC را به دست آورده بود، دارای چند بعد مختلف است. اول اینکه اتخاذ رویکردی شبیه اپل مانند کنترل رابط کاربری، باعث شد که ویندوزفون به سیستم‌عاملی روان و منسجم تبدیل شود. دوم اینکه در صورت ناامید کردن شرکای سخت‌افزاری توسط غول‌های توسعه‌دهنده‌ی نرم‌افزار، ممکن است به یک‌باره مسیر سقوط را پیش بگیرند. هدف مایکروسافت این بود که نوکیا را به‌عنوان طراح و سازنده سخت‌افزار ویندوزفون در اختیار داشته باشد؛ از طرفی هم همچنان می‌خواست Samsung و HTC برای عرضه گوشی‌های ویندوزفون پول پرداخت کنند. این حرکتی حریصانه بود.

اوت ۲۰۱۵: سهم ۲.۵ درصدی

پس از اینکه سه‌سال از خرید نوکیا توسط مایکروسافت گذشت، چه اتفاقی افتاد؟ در سال ۲۰۱۵، بازار گوشی‌های هوشمند به ثبات کلی رسید و مابین آیفون و اندروید تقسیم شد. طبق آمار گارتنر ۹۵.۸ درصد از کل موبایل‌های فروخته شده از اندروید و iOS بهره می‌بردند. در آن زمان مایکروسافت تنها ۲.۵ درصد از بازار را به خود اختصاص داده بود و به‌طور مداوم هم در حال سقوط بود. واقعیت امر این بود که مایکروسافت به لطف منابع کافی توانست تا مدتی بعد هم، ویندوزفون را زامبی‌گونه‌ زنده نگه دارد.

دلایل مرگ ویندوزفون از زبان مهندس سابق نوکیا

تری میرسون (Terry Myerson) که در بخش ویندوز و ویندوزفون فعالیت می‌کرد، قبل از ادغام نیز در بخش موبایل نوکیا در دفتر مرکزی فنلاند در حال فعالیت بود. به‌گفته‌ی خودش پس از ادغام در دفتر بوستون مستقر بود. ناگفته نماند که او یکی از کاربران سایت Reddit است و دلایل خود را در پستی در همین سایت منتشر کرد. او دلایل قابل توجهی در باب شکست ویندوزفون ارائه می‌دهد.

آقای Terry Myerson می‌‌نویسد:

عوامل شناخته شده‌ی بسیاری وجود دارد که باعث از بین‌رفتن ویندوزفون شده است؛ هیچ یک از آن‌ها به‌تنهایی این پلتفرم را ازبین نبردند؛ اما مواردی وجود دارند که بیشتر از همه برای من برجسته بودند.

درحالی‌که عدم موفقیت مایکروسافت در ایجاد اندروید به بزرگ‌ترین پشیمانی بیل‌گیتس، بنیانگذار مایکروسافت تبدیل شد، تری میرسون معتقد است که مایکروسافت، گوگل و ارزش سرویس‌هایی همچون جیمیل، جست‌وجو و نقشه‌ها را در گوشی‌های موبایل دست کم گرفته بود. از طرفی گوگل در سال ۲۰۱۲ بودجه‌ی ساخت برنامه‌های خود برای ویندوزفون ۸ و ویندوز را متوقف کرد.

بدیهی است در آن زمان اپل به اصطلاح «پرحرارت» بود! اما اندروید گوگل به‌عنوان سیستم‌عاملی جدید به اندازه‌ی کافی جدی گرفته نمی‌شد. اندروید خشک و خشن بود؛ در حالی‌که ارزش واقعی آن در خدمات گوگل بود؛ وقتی گوگل سرویس یوتیوب، جیمیل، نقشه‌ها و ... را برای مایکروسافت مسدود کرد، باعث شد که ویندوزفون کم‌ارزش به‌نظر برسد.

اشتباه دوم سرهم‌بندی و بهم‌ریختگی ویندوز ۸ بود. رابط کاربری مترو (Metro) یکی از دلایل مهم شکست ویندوز ۸ بود. Metro با دستگاه‌های لمسی و گوشی‌های دارای ویندوزفون به خوبی کار می‌کرد. مشکل زمانی شروع شد که مایکروسافت این رابط را روی ویندوز ۸ دسکتاپ گذاشت. میرسون گفت: «قبل از ویندوز ۸ بسیاری از کاربران نسبت به WP کنجکاوی نشان می‌دادند. پس از ویندوز ۸، کاربران این دو محصول را با هم مرتبط دانستند و هر دو را محصولاتی بد خواندند؛ حتی باوجودی که می‌دانستند تیم‌های این دو محصول مستقل هستند و تجربه‌ی کاربری با ویندوز ۸، بازتاب چگونگی تجربه‌ی کاربری با ویندوزفون نبود. حتی با عرضه‌ی ویندوز ۱۰ داغی که مترو بر دل کاربران گذاشت هرگز بهبود نیافت!

این مهندس استدلال می‌کند که مایکروسافت از شهرت خوبی برخوردار بود و به‌خاطر اقدامات خود طی یک دهه به‌عنوان شرکت برتر فناوری‌های پیشرفته شناخته می‌شد. اما اتفاق وحشتناک زمانی رخ داد که کسانی که از مایکروسافت متنفر بودند، بیشتر به سمت سایر سیستم‌های عامل‌ موبایل راغب شدند. در نهایت در سال ۲۰۱۴ بیشتر کاربران موبایل خود را با دو سیستم‌عامل iOS و اندروید هماهنگ کردند. حالا حتی اگر ویندوزفون برنامه‌های منحصربه‌فردی داشته باشد، دلیل قانع‌کننده‌ای برای تغییر وجود نداشت. همین الان نیز تغییر بین iOS و اندروید توسط کاربران یا برعکس به ندرت رخ می‌دهد.

میرسون می‌نویسد: «سرانجام ما به بازار عرضه رسیدیم. فعالیت من روی فروشگاه اپلیکیشن X بود و این اولین کاری بود که برای اندروید انجام می‌دادم. اندروید استودیو در روزهای ابتدایی خود به سر می‌برد. بنابراین هنوز در Eclipse بودیم که نسبت Visual Studio کمبود زیادی داشت و جنبه‌های منفی بسیاری برای مصرف‌کننده داشت. برنامه‌نویسی برای ویندوزفون همیشه بهتر از اندروید بود».

جهان با نوستالژی زیبایی وداع کرد!

آنچه در بالا ذکر شد، دلایلی برای شکست و مرگ ویندوزفون بود. بسته به اینکه چه موضعی درباره مایکروسافت و محصولاتش داشته باشید، شاید دلایلی را بپذیرید و شاید مخالف آن باشید. پس بیایید با جمع‌بندی تکه‌های پازل شکست یک سیستم‌عامل را در کنار هم بچینیم.

۱- ویندوزفون اوپن منبع (Open Source) یا متن‌باز نیست. اگر مایکروسافت سطح طمع خود را کاهش می‌داد، می‌توانست خواب را از چشم اندروید و iOS برباید. همان‌طور که میرسون می‌گوید کدنویسی ویندوزفون بسیار برتر از اندروید است؛ همین مزیت می‌توانست توسعه‌دهندگان را به طرف ویندوزفون ترغیب کند. البته این باید زمانی رخ می‌داد که هنوز اندروید و iOS اول راه بودند و ویندوز با وجود گوشی‌هایی چون HTC HD2 سلطان بازار گوشی‌های هوشمند بود.

۲- هنگامی که اپل اولین آیفون را تولید و عرضه کرد، به نکته‌‌ای بسیار حیاتی و در عین حال پیش‌پا افتاده توجه کرده بود. جدای از دوستی بیل گیتس و استیو جابز فقید، مدیرعامل اپل تمام اعمال مایکروسافت را زیر نظر داشت. استیوجابز می‌گوید زمانی‌که مایکروسافت راه‌حل نوک انگشت برای تعامل با دستگاه‌های لمسی را رد کرد و به طورقاطع احتیاج به قلم برای کار با دستگاه‌های لمسی را برای کاربران ضروری دانست، لحظه‌ای بود که آن‌ها گم شدند!

دستگاه‌های Pocket PC را به یاد بیاورید. مانند دسکتاپ‌ها همگی دارای منوی استارت بودند. با این تفاوت که فضای کاربری Pocket PC بسیار کوچک‌تر بود و کاربر باید یا از قلم استفاده کند یا به زحمت بتواند با نوک انگشتانش صفحه را لمس کند. این‌ عمل کاربر را زده کرد. هنگام ساخت اولین آیفون، استیوجابز به خوبی از این نکته به نفع اپل استفاده کرد. آیفون با آیکون‌هایی درشت، زیبا و خلاقانه که راحتی کار با آن‌ها کاربر را بیش‌ازپیش ترغیب می‌کرد، عرض‌اندامی قدرتمند داشت.

۳- اندروید محصولی مهم برای گوگل به‌شمار می‌رود و همین امر باعث شده است تا گوگل تمام و کمال منابعش را صرف توسعه‌ی اندروید کند. اما برعکس گوگل، مایکروسافت نسخه‌های مختلفی از سیستم‌عامل را عرضه کرد و بیشترین منابع خود را نیز در اختیار نسخه‌های دسکتاپ قرار داد. به حاشیه رفتن ویندوزفون یکی دیگر از دلایل شکست آن بود.

۴- شاید یکی از برجسته‌ترین دللیل شکست و مرگ ویندوزفون کمبود اپلیکیشن و توسعه‌دهنده بود. درواقع مایکروسافت در جذب توسعه‌دهندگان، برنامه‌نویسان و ارائه‌ی نرم‌افزارهای شخص ثالث بسیار ضعیف عمل کرد. همان‌طور که در بالا اشاره شد، یکی از دلایل عدم موفقیت جذب توسعه‌دهنده‌گان و برنامه‌نویسان، محدودیت ان‌ها و عدم صدور مجوز برای دسترسی به بخش‌های مختلف ویندوز بود. مایکروسافت به‌شدت از کدهای ویندوز در مقابل کاربران و توسعه‌دهندگان محافظت می‌کرد. همین عمل باعث بی‌علاقگی کاربر و توسعه‌دهنده می‌شد. اگر به یاد داشته باشید اپلیکیشن مدیریت فایل ویندوزفون، بالاخره و در اواخر عمر این سیستم‌عامل عرضه شد!

در نهایت

چندی پیش مایکروسافت به‌صورت رسمی اعلام کرد که دیگر از ویندوز ۱۰ موبایل پشتیبانی نخواهد کرد و هیچ به‌روزرسانی برای آن منتشر نخواهد شد. از طرفی طی مراسمی کاملاْ غیرمنتظره مایکروسافت از گوشی هوشمند تاشو مبتنی بر اندروید به‌ نام سرفیس دوئو رونمایی کرد. این اقدام شاید به این معنی باشد که مایکروسافت برای همیشه کار روی ویندوز موبایل را کنار گذاشته است.