شکست طلسم ۱۷ ساله آیفون؛ اما نه‌ آنطور که فکر می‌کردیم

چیزی نمانده تا بالأخره طلسم پافشاری ۱۷‌ ساله‌ی اپل شکسته و بارگیری جانبی اپلیکیشن‌ها به آیفون اضافه شود؛ البته طبق گزارش اختصاصی بلومبرگ، اپل برنامه‌های ویژه‌ای برای این کار دارد و سایدلود به‌صورت عمومی فعال نمی‌شود.

پیش‌تر در خبری اعلام کردیم که اپل برای سازگاری فروشگاه بزرگ نرم‌افزاری‌اش با قانون بازارهای دیجیتال (DMA) اتحادیه‌ی اروپا، قرار است اپ استور را به دو قسمت تبدیل کند؛‌ یک نسخه‌ی ویژه از اپ استور با قابلیت سایدلود و دسترسی به فروشگاه‌های متفرقه و حتی سیستم‌های پرداخت متفرقه صرفاً در دسترس کاربران اروپایی قرار می‌گیرد. نسخه‌ی دوم اپ استور برای «ایالات متحده و تمامی مناطق دیگر» ارائه می‌شود. به‌گفته‌ی منابع آگاه، اضافه‌ شدن سایدلود به آیفون نهایتاً تا تاریخ ۷ مارس ۲۰۲۴ (۱۷ اسفند ۱۴۰۲) انجام خواهد گرفت.

شاید از نظر برخی، این خبر زلزله‌ای عظیم برای اپل به نظر برسد، اما کوپرتینونشین‌ها نخستین‌بار هنگام معرفی iOS 4 که در سال ۲۰۱۰ همراه با آیپد و آیفون ۴ منتشر شد، با قابلیت MDM (مدیریت دستگاه‌های موبایل) پشتیبانی از اپ‌استورهای متفرقه و بارگذاری جانبی برنامه‌ها را به اکوسیستم خود افزودند. این قابلیت، بستری را برای ایمن‌سازی و مدیریت از راه دور آیفون‌ و آیپد در محل کار و آموزش فراهم می‌کرد.

به‌گزارش کامپیوترورلد، یکی از ویژگی‌های پلتفرم‌های MDM، نیاز به مدیریت برنامه‌ها است. اپل در طول سالیان متمادی رویکردهای متعددی را برای تحقق این هدف تعیین و اصلاح کرده و یکی از گزینه‌ها این است که کاربران به واحد فناوری اطلاعات شرکتشان اجازه دهند برنامه‌ها را در طول راه‌اندازی اولیه یا بعد از آن به‌طور خودکار روی دستگاهشان نصب کند. گزینه‌ی دیگر، فروشگاه‌های اپلیکیشن سازمانی هستند که کارمندان می‌توانند برنامه‌های سازمانی داخلی را که به‌صورت خارجی در دسترس نیستند یا برنامه‌هایی از اپ استور را که توسط کارفرما خریداری شده یا مجوز گرفته‌اند، برای دستگاهشان دانلود کنند.

کوپرتینونشین‌ها از زمانی که برای اولین بار در سال ۲۰۰۷ آیفون را عرضه کردند، با سایدلود اپلیکیشن در گوشی هوشمند خود مخالفت کردند. نسل اول iOS که در آن زمان با نام iPhone OS شناخته می‌شد، از هیچ نوع اپلیکیشن متفرقه پشتیبانی نمی‌کرد و کاربران تنها به مجموعه‌ای از برنامه‌های سهام اپل و چند قابلیت اجرای برنامه‌های مبتنی بر وب در سافاری دسترسی داشتند. بلافاصله پس از عرضه‌ی آیفون، کاربران سعی کردند با جیلبریک گوشی‌های خود، از برنامه‌ها و قابلیت‌های اضافه‌ای همچون پشتیبانی از اپراتورهای غیر از AT&T استفاده کنند. اپل نیز از همان ابتدا با تمام قوا با جیلبریک iOS مبارزه کرد و تا به امروز نیز به این کار ادامه می‌دهد.

اهالی کوپرتینو اپ استور را طی یک سال و با استفاده از تجربه و زیربنای فروشگاه iTunes که بستری برای عرضه‌ی محتوای موسیقی و ویدیویی بود، ساختند و سپس در سال ۲۰۱۱ فروشگاه Mac App را رونمایی کردند. اگرچه جیلبریک هرگز کاملاً از بین نرفت، با آمدن هر نسخه‌ی iOS انجام این فرایند دشوارتر می‌شد؛ چرا که اپل به‌طور مداوم حفره‌های امنیتی را برطرف می‌کرد.

اپل همچنین با مفهوم فایل‌ سیستم باز و قابل دسترسی توسط کاربر، چیزی شبیه سیستم‌های مک یا رایانه‌های ویندوزی، در iOS به‌شدت مخالف بود و پس از سال‌ها کشمکش، در نهایت به عرضه‌ی برنامه Files برای مدیریت ابتدایی فایل‌ها و اشتراک‌گذاری آن‌ها بین چند برنامه و سرویس‌ ابری، راضی شد.

مایه‌ی تعجب نیست که فایل‌های تشکیل‌دهنده‌ی برنامه‌ها و خود سیستم‌عامل iOS و پیکربندی‌های آن هنوز نه‌تنها برای کاربران، بلکه حتی برای توسعه‌دهندگان برنامه‌ها نیز به‌طور کامل در دسترس نیستند، چرا که اپل برای اعطای همین چند قابلیت محدود اپلیکیشن Files هم سال‌ها با کاربران جنگید.

می‌توان در مورد انگیزه‌های اپل و اینکه آیا این محدودیت‌ها در نهایت به نفع مشتریان خواهد بود یا خیر، بحث کرد، اما واقعیت این است که اپل هرگز درهای iOS را داوطلبانه باز نخواهد کرد و زمانی هم که مجبور شود، باریک‌ترین و پرمانع‌ترین راه ممکن را پیش روی کاربران خواهد گذاشت.

بسیاری از افراد کلمه‌ی سایدلود و اپ‌ استورهای جایگزین را به‌جای یکدیگر استفاده می‌کنند، زیرا هر دو مربوط به نصب برنامه از خارج از اپ استور اپل هستند؛ اما تفاوت‌های مهمی بین این دو مفهوم وجود دارد. سایدلود نیازمند وجود فروشگاه برنامه نیست و به‌معنای نصب برنامه‌ از منبعی خارج از اپ استور مانند دانلود آن‌ها از وب یا نصب آن‌ها از طریق مک یا PC یا هر روش دیگر است. این همان روشی است که کاربران تا پیش از پدیدار شدن فروشگاه‌های اپلیکیشن انحصاری، با استفاده از آن نرم‌افزار نصب می‌کردند. البته اپل تا سطوح مختلف بسته به تنظیمات امنیتی کاربر، به پشتیبانی از این فرایند در مک‌او‌اس ادامه می‌دهد.

اپل همچنین از سایدلود در iOS در شرایط محدود، مانند مشاغل، مدارس و همچنین توسعه‌دهندگانی که از کاربران دعوت می‌کنند برنامه‌های منتشرنشده یا نسخه‌ی بتا را آزمایش کنند و باگ‌های آن را گزارش دهند، پشتیبانی می‌کند.

اما فروشگاه برنامه‌ی جایگزین، تفاوت چندانی با اپ‌ استور نخواهد داشت. این فروشگاه‌ها امکان جست‌وجو، خرید و نصب برنامه‌ها را فراهم می‌کنند. آن‌ها می‌توانند برنامه‌ها را بر اساس هر معیاری که می‌خواهند تأیید یا رد کنند، امنیت و قابلیت اطمینان برنامه‌ها را به‌ سبک اپل بسنجند و به شکایات، درخواست‌های بازپرداخت یا برنامه‌هایی که میزبان بدافزار هستند، رسیدگی کنند. فروشگاه‌های جدید می‌توانند قیمت‌گذاری، غرامت توسعه‌دهنده و الزامات قانونی را به‌دلخواه خود و با شفافیت زیاد یا کم مدیریت کنند.

در بسیاری از کشورها، کاربرانی که از آیفون یا آیپد شخصی خود در محل کار استفاده می‌کنند، به احتمال زیاد دیوایس خود را در یک پلتفرم مدیریت دستگاه‌ ثبت کرده‌اند. درواقع، یکی از اولین کارهایی که هنگام شروع شغل جدید انجام می‌دهند این است که نسخه‌ی مخصوص مشتری یک برنامه‌ی مدیریت دستگاه‌های موبایل (MDM) را از اپ استور دانلود می‌کنند. با استفاده از این برنامه، دستگاه خود را در یک سرور MDM ثبت‌ می‌کنند که به شرکت امکان می‌دهد تنظیمات مختلف دستگاه، قابلیت‌های امنیتی و حساب‌های مرتبط با کار را در آن پیکربندی کند. این کار امکان دسترسی به وای‌فای شرکت را فراهم می‌کند، حساب ایمیل کارمند را راه‌اندازی می‌کند و احتمالاً به رمز عبور پیچیده‌ای نیاز دارد.

این قابلیت ممکن است دسترسی به فروشگاه سازمانی را در برنامه‌ی MDM یا تحت عنوان یک گزینه‌ی مستقل برای کاربر فراهم کند. فروشگاه برنامه‌های سازمانی نیز معمولاً عملکردی شبیه به اپ استور اپل دارند. تفاوت اصلی این است که برای استفاده از آن‌ها نیازی به اپل آیدی شخصی خود ندارند و از هیچ روش پرداخت شخصی‌ای نیز استفاده نخواهند کرد.

در فروشگاه‌های سازمانی، شناسایی کاربر براساس حساب کاربری سازمانی انجام می‌شود؛ یعنی همان حسابی که به کاربر امکان می‌دهد وارد مک یا رایانه‌ی ویندوزی شرکت شود یا به خدماتی چون مایکروسافت ۳۶۵ دسترسی داشته باشند. کارفرما قبلاً هزینه‌ی این برنامه‌ها را پرداخته است. از دید این دسته‌ از کاربران، فروشگاه برنامه‌ی سازمانی در آیفون چیز عجیب و مهمی نیست و فقط جایی برای نصب برنامه‌ها‌ی مربوط به کار به‌شمار می‌رود.

برنامه‌هایی که از فروشگاه اپلیکشن‌های سازمانی روی گوشی نصب می‌شوند از نظر ظاهر و عملکرد کاملاً شبیه سایر برنامه‌ها هستند، اما در پشت صحنه، سندباکسی (Sandbox) در آیفون یا آیپد کاربر ایجاد شده است تا برنامه‌های شخصی او را از اپلیکیشن‌های سازمانی جدا کند. این جدایی فواید به‌دردبخوری دارد؛ مثلاً اینکه کارفرما نمی‌تواند هیچ اطلاعات شخصی‌ای را در حافظه‌ی دستگاه یا در برنامه‌های نصب‌‌شده‌ ببیند و امکان حذف اطلاعات شخصی مانند عکس‌ها یا اطلاعات سلامتی را هم ندارد. کارفرما تنها می‌تواند به برنامه‌هایی که از طریق فروشگاه برنامه‌ی سازمانی نصب شده‌اند و داده‌هایی که آنجا ایجاد می‌کند، دسترسی داشته باشد و این همان چیزی است که احتمالاً اپل به فروشگاه‌های جایگزین تحمیل کند.

با تمام‌ این بحث‌ها، نکته‌ای که درباره‌ی فروشگاه اپلیکیشن‌های سازمانی مطرح شد، بسیار مهم است. برای اینکه بتوانید از این فروشگاه استفاده کنید، ابتدا باید اپلیکیشن آن را از خود اپ استور اپل دانلود کنید. اپل همین‌جا هم خودش را وارد می‌کند، چراکه این اپلیکیشن را اپل بررسی کرده و اجازه‌ی انتشار آن را در اپ استور داده است. به احتمال زیاد، کوپرتینونشین‌ها می‌خواهند جایگزین‌های اپ استور را به همین روش تحت نظر بگیرند و از فیلترهای خود عبور دهند.

تقریباً با اطمینان می‌توان گفت که اپل فروشگاه‌های اپلیکیشن رقیب و برنامه‌هایی را که از آن‌ها قرار است روی گوشی نصب شوند، سندباکس خواهد کرد. iOS همواره سیستم‌عاملی بسیار بسته بوده و برنامه‌ها مجبور به فعالیت در فضای کاملاً محافظت‌شده‌ای هستند؛ به‌همین‌خاطر، راه‌های معدودی برای تعامل اپلیکیشن‌ها با یکدیگر یا خود iOS وجود دارد.

اپل احتمالاً روی این راه و مدل MDM خود کار می‌کند و برای ایجاد جدایی کامل یا نسبی برنامه‌های نصب‌شده از اپ استور با اپلیکیشن‌های متفرقه مصمم است. در این صورت، به‌جای جدا کردن فضای کاری و شخصی، فضای مربوط به برنامه‌های نصب‌شده از اپ استور که فرایندهای بررسی اپل را پشت سر گذاشته‌اند، از فضای مربوط به برنامه‌های فروشگاه‌های اپلیکیشن دیگر جدا می‌شود و هر فروشگاه نیز احتمالاً فضای مجزای خود را خواهد داشت.

این اقدام می‌تواند بهراحتی دست برنامه‌های فروشگاه‌های متفرقه را در استفاده از قابلیت‌های آیفون و آیپد ببندد. دقیقاً همان‌طور که اپلیکیشن سازمانی نمی‌تواند به اپلیکیشن‌های شخصی دسترسی پیدا کند، اپل احتمالاً برنامه‌های فروشگاه‌های متفرقه را از تعامل با برنامه‌های اپ استور و دسترسی به اطلاعات حساس ذخیره‌شده در دستگاه iOS بازدارد. حتی بعید نیست غول دنیای فناوری پا را از این هم فراتر بگذارد و جلوی ارتباط برنامه‌های فروشگاه‌های مختلف با یکدیگر را هم بگیرد.

اگر کاربر از چندین فروشگاه برنامه نصب کند و هرکدام به‌طور جداگانه سندباکس شوند، کار دشوار خواهد شد؛ مگر اینکه علامتی روی آیکون اپلیکیشن قرار بگیرد تا مشخص باشد که هر برنامه از کجا آمده است و با چه برنامه‌های دیگری می‌تواند تبادلِ داده کند.

اپل اگرچه از نظر فنی برنامه‌های کاری و شخصی روی دستگاه را جدا می‌کند، هنوز تصمیم ندارد هیچ نشان بصری‌ای برایشان تعیین کند تا کاربر بداند هر برنامه از کجا نصب شده است.

این اقدام اپل به‌خاطر تعهد سفت و سختش به حفظ یکپارچگی تجربه‌ی کاربری iOS است تا آیفون‌ها همچنان مانند آیفون به نظر برسند، حتی اگر توسط بخش فناوری اطلاعات کارفرمایان مدیریت شوند. این احتمال وجود دارد که به‌زودی برنامه‌های فروشگاه‌های جایگزین، نوعی نشانگر را از اپل یا فروشگاه‌ مذکور دریافت کنند یا حتی هر توسعه‌دهنده‌ی برنامه برای اپلیکیشن‌هایش نشان خاصی ایجاد کند.

اپل احتمالاً می‌خواهد فروشگاه‌های متفرقه را مجبور به پذیرش خط مشی مشابه فروشگاه‌های اپلیکیشن سازمانی کند، اما ممکن است نتیجه‌ی نهایی با چیزی که تاکنون دیده‌ایم، متفاوت باشد. ممکن است اپل شبیه آنچه امروزه در مک‌او‌اس می‌بینیم، به فروشگاه‌ها و توسعه‌دهندگان مستقل اجازه دهد اپلیکیشن‌ها را روی یک سرور وب قرار دهند تا کاربران بتوانند آن‌ها را دانلود کنند. اما با شناختی که از اپل داریم، حدس می‌زنیم این غول فناوری تن به چنین کاری ندهد، مگر آن که تحت فشار نهادهای قانونی مجبور به پذیرش شود.

کوپرتینونشین‌ها هنوز کنترل سفت و سختی بر تجربه‌ی مرور وب در iOS دارند و تمامی مرورگرهای این سیستم‌عامل باید از موتور رندر وب‌کیت اپل استفاده کنند تا اپل بتواند با استفاده از آن جلوی دانلود مستقیم اپلیکیشن‌ها از وب را بگیرد.

حتی در مک‌او‌اس نیز نصب برنامه‌ها از وب کاملاً آزادانه نیست. در واقع مک به‌طور پیش‌فرض تنها به برنامه‌های Mac App Store اجازه‌ی نصب می‌دهد و برای رهایی از آن باید در بخش امنیت و حریم خصوصی در تنظیمات سیستم، این گزینه را با گزینه‌ای دیگر تغییر دهید که به شما اجازه‌ی نصب برنامه‌های مخصوص اپ استور و محصولات توسعه‌دهندگان تأییدشده از سوی اپل را می‌دهد. البته برنامه‌های بدون تأییدیه نیز قابل‌ نصب هستند، ولی برای اجرای آن‌ها کاربر باید ابتدا اقدامات و تنظیمات خاصی را انجام دهد تا به مک اجازه‌ی باز کردن آن برنامه را در هر شرایطی بدهد.

این یعنی اپلیکیشن‌های جانبی خارج از فروشگاه‌های اپلیکیشن تأییدشده ممکن است پشتیبانی نشوند یا به امضای دیجیتال خاصی نیاز داشته باشند که به آن‌ها اجازه دهد تا سطوح خاصی به iOS دسترسی پیدا کنند. یکی از مثال‌های این روش، قابلیت Testflight خود اپل است که با آن به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا کاربران جدید را برای آزمایش نسخه‌ی بتای اپلیکیشن‌ها در سیستم ثبت کنند.

فعلاً تنها چیزی که می‌دانیم این است که اپل کمی درهای باغ محصور خود را باز خواهد کرد. غول فناوری قصد دارد به کاربران هشدار دهد که برنامه‌هایی که مراحل بررسی اپ استور را طی نکرده‌اند می‌توانند خطرناک باشند ولی اگر کاربر اصرار کند، اجازه‌ی نصب آن را خواهد داشت. هشدار اپل شاید کاربران را از انجام این کار منصرف کند، اما اگر هم ناموفق باشد، از مسئولیت‌های بعدی این شرکت می‌کاهد، چرا که کاربران آگاهانه این خطر را می‌پذیرند؛ درست مانند خرید یک بسته سیگار که هشدار بزرگ سرطان‌زا بودن روی آن نقش بسته است.

بدین‌ترتیب، همان‌گونه که مصرف‌کنندگان سیگار نمی‌توانند به‌خاطر ابتلا به سرطان ریه از شرکت‌های فروش دخانیات شکایت کنند، کاربران اپل نیز عملاً این شرکت را از هرگونه مسئولیتی در قبال اتفاقات بعدی معاف می‌کنند و در صورت رخ دادن هر نوع اتفاق ناگوار امنیتی، انتظار رسیدگی چندانی از اپل نخواهند داشت.

بعید است اپل تا آنجا پیش برود که اعلام کند هرگونه دانلود از فروشگاه‌های متفرقه یا استفاده از سایدلود باعث ابطال ضمانت دستگاه و خروج از سرویس AppleCare می‌شود؛ اما اهالی کوپرتینو ید طولایی در غافلگیری و تلخ کردن شادیِ قابلیت‌های جدید به کام کاربرانشان دارند.