برنامه عجیب ناسا برای یافتن حیات در قمر اروپا

اگر قرار است که ما در سامانه‌ی خورشیدی به دنبال حیات فرازمینی باشیم، باید حتماً به اروپا، قمر یخی سیاره‌ی مشتری، نگاهی بیندازیم. اروپا یکی از بحث‌برانگیزترین قمرهای موجود در سامانه‌ی خورشیدی است و دانشمندان قصد دارند در دهه‌های پیش رو، کاوشگری به این قمر ارسال کنند تا آن را بررسی کند. ناسا به‌تازگی گزارشی منتشر کرده و در آن اعلام کرده است که قصد دارد مأموریت ویژه‌ای برای بررسی اروپا در نظر بگیرد و حداکثر تا سال ۲۰۳۱ یک کاوشگر را روی سطح آن فرود بیاورد.

ناسا هنوز رسماً این پروژه را کلید نزده است؛ اما کنگره‌ی ایالات متحده آمریکا به این سازمان فضایی فشار می‌آورد تا حتماً این مأموریت را انجام دهد. گزارش منتشرشده از سوی ناسا، هنوز در مراحل مقدماتی و فرضی است و این یعنی اهداف مأموریت و همچنین تجهیزات لازم برای انجام آن ممکن است تغییر کنند. اما اگر ناسا برنامه‌ریزی‌های خود را بر پایه‌ی گزارش منتشرشده انجام دهد، هدف اصلی این مأموریت، یافتن نشانه‌های حیات روی سطح اروپا خواهد بود.

اگر این مأموریت انجام شود، یک گام بزرگ روبه‌جلو برای بشریت خواهد بود؛ زیرا تا به امروز تنها چند مأموریت به‌طور مستقیم به دنبال یافتن حیات بوده‌اند. معمولاً ناسا پروژه‌هایی برای یافتن حیات در سیارات فراخورشیدی یا بررسی امکان میزبانی حیات در سیارات دیگر کلید زده است؛ اما موفقیت چشمگیری حاصل نشده است. ناسا آخرین ‌باری که سعی کرد به‌صورت مستقیم به جستجوی حیات بپردازد، سیاره‌ی مریخ را به‌عنوان هدف برگزید که البته توفیقی حاصل نشد.

در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی، کاوشگرهای وایکینگ روی سطح مریخ فرود آمدند و به جستجوی حیات مشغول شدند و داده‌های مربوط را به زمین ارسال کردند که تا به این لحظه داده‌ها همگی نگهداری شده‌اند. یکی از کاوشگرها در حالی که به بررسی خاک مریخ مشغول بود، متوجه شد که در این سیاره مواد آلی وجود دارند؛ اما متأسفانه ناسا اعلام کرد که ابزارهای این کاوشگر اشتباه کرده بودند و دو کاوشگر دیگر نتوانستند در همان نقطه مواد آلی بیابند. بدون وجود مواد آلی، پدید آمدن حیات (به شکلی که ما می‌شناسیم) غیرممکن است. ناسا ۲۰ سال در مریخ به جستجوی حیات یا نشانه‌هایی از آن پرداخت؛ اما متأسفانه نتایج جستجوها منفی بودند.

اخیراً، دانشمندان متوجه شده‌اند که ترکیبات پرکلرات موجود در سطح مریخ، می‌توانند هرگونه مولکول آلی را از بین ببرند؛ از این‌رو ممکن است کاوشگر وایکینگ ۱ واقعاً در آن زمان مواد آلی را یافته باشد. اکنون دانشمندان بر این باورند که شانس میزبانی حیات در سیاره‌ی سرخ پایین است؛ اما جستجوهای مکرر روی سطح این سیاره، درس‌های بسیاری به اختر زیست‌شناسان آموخته است.

کِرت نیبر، دانشمند پروژه‌ی کاوشگر قمر اروپا می‌گوید:

کاوشگر وایکنیگ به ما آموخت یافتن حیات به این سادگی نیست که روی یک سیاره فرود بیایید و بلافاصله نشانه‌های حیات را مشاهده کنید؛ شما باید ابتدا یک درک درست از محیطی که می‌خواهید در آن به جستجو بپردازید، داشته باشید؛ زیرا در یک سیاره‌ی بیگانه ممکن است همه چیز پیچیده‌تر باشد.

اروپا یک قمر یخی است؛ اما در زیر سطح یخی آن یک اقیانوس وسیع قرار گرفته و اعماق این اقیانوس با بستر آن در تماس مستقیم است؛ از این‌رو احتمال داده می‌شود که از طریق بستر اقیانوس، مواد معدنی و مغذی که برای پدید آمدن حیات لازم هستند، به این اقیانوس انتقال داده شوند. اگر در اعماق اقیانوس که محیطی تاریک است، حیات وجود داشته باشد، به‌احتمال زیاد به میکروب‌هایی که در بستر دریاها و دریاچه‌های زمین به‌صورت مارپیچ حرکت می‌کنند، شباهت دارند. متأسفانه سطح اروپا توسط پرتوهای مضر کیهانی بمباران می‌شود؛ به همین دلیل نباید به دنبال یافتن ترکیبات آلی در سطح این قمر باشیم.

کِرت نیبر در این خصوص می‌گوید:

برای یافتن حیات روی سطح اروپا، هیچ شانسی وجود ندارد. باید در اعماق اقیانوس زیرین به دنبال یافتن حیات باشیم.

کاوشگری که قرار است ناسا روی اروپا فرود بیاورد، قادر است یخ را تا عمق ۱۰ سانتیمتری سوراخ و از آن نمونه‌برداری کند و سپس محتوای این نمونه‌ها را به شیوه‌های مختلفی بررسی کند. یک میکروسکوپ که روی کاوشگر نصب می‌شود، ابتدا به بررسی نشانه‌هایی از میکروب‌های مرده خواهد پرداخت. دیگر تجهیزات موجود در کاوشگر، به دنبال مواد آلی همچون آمینو اسیدها و لیپیدها می‌گردند؛ این ترکیبات باعث شکل‌گیری حیاتی که ما می‌شناسیم می‌شوند. این کاوشگر،  چگونگی توزیع مواد معدنی را نیز بررسی می‌کند تا ببیند آیا اصلاً حیات وجود دارد یا خیر.

کِرت نیبر می‌گوید:

همان‌طوری که در گزارش ارائه‌شده اعلام کردیم، تنها یک اندازه‌گیری ساده و منحصربه‌فرد، نمی‌تواند سندی محکم بر وجود حیات در اروپا باشد. برای آن‌که بتوانیم با قاطعیت بگوییم که در اروپا و یا هر جای دیگری حیات وجود دارد، باید شواهد و مدارک بسیاری را که توسط تجهیزات مختلف جمع‌آوری می‌شوند، در اختیار داشته باشیم.

دانشمندان در نظر دارند از ۹ منبع داده‌ی مختلف برای این پروژه استفاده کنند و خود کاوشگر نیز از ۵ نوع یخ متفاوت، نمونه‌برداری خواهد کرد. انجام آزمایش‌های مختلف، این سؤال را که آیا در اروپا حیات وجود دارد یا خیر، به‌طور قاطعانه پاسخ خواهد داد.

از زمان مأموریت وایکینگ تا به امروز، دانشمندان معنی یافتن حیات را درک کرده‌اند؛ البته هنوز هم جای کار هست؛ اما اکنون می‌دانیم که وقتی می‌گوییم حیات، دقیقاً باید به دنبال چه چیزی باشیم. جامعه‌ی علمی هنوز نتوانسته است تعریف دقیق و جامعی از حیات ارائه دهد. همان‌طوری که ناسا نیز در گزارش خود اشاره کرده است، یافتن حیات فرازمینی به ما کمک می‌کند تا تعریف دقیقی برای حیات ارائه دهیم. حیات و تعریف ناقص ما از آن، یکی از چالش‌هایی است که پیش روی این مأموریت قرار دارد.

جامعه‌ی علمی در ماه‌های آوریل و مارس دو گردهمایی بزرگ خواهند داشت و در این گردهمایی‌ها، به بحث و تبادل نظر در خصوص گزارش ارائه‌شده از سوی ناسا می‌پردازند. کِرت نیبر امیدوار است که در این جلسات، دانشمندان بتوانند در مورد این موضوع که چه چیزی نشانه‌ی حیات محسوب می‌شود، به یک نتیجه جامع برسند.

وی در ادامه سخنان خود گفت:

یافتن حیات در مریخ، مانند یافتن تکه‌های یک سیارک نیست. حیات گاهی اوقات از چشم بیننده مخفی می‌ماند و نمی‌توان آن را دید. ما باید ابتدا مطمئن شویم روشی که می‌خواهیم برای یافتن حیات از آن استفاده کنیم، کاملاً درست باشد و ما را به یک نتیجه قابل قبول برساند.

گروه علمی ناسا که این گزارش را به نگارش درآورده است، بر این موضوع تأکید می‌کند که مأموریت مورد بحث تنها برای یافتن حیات نیست. حتی اگر کاوشگر موفق به یافتن نشانه‌هایی از میکروب‌ها نشود، چیزی از ارزش‌های علمی مأموریت کم نخواهد شد؛ زیرا ناسا برنامه‌های بلندپروازانه‌ی دیگری نیز در سر می‌پروراند.

هدف دوم ناسا از ارسال این کاوشگر، بررسی امکان میزبانی از حیات است. در این مأموریت، کاوشگر به بررسی شرایط اقیانوس موجود در زیر سطح اروپا می‌پردازد؛ همچنین ویژگی‌های سطحی و کلی این قمر را نیز بررسی خواهد کرد تا ببیند اروپا می‌تواند میزبان حیات باشد یا خیر. نتایج این تحقیقات، امکان تکامل حیات در اقیانوس‌های دیگر سیارات مانند انسالادوس و گانیمد (از قمرهای زحل و مشتری) را بررسی می‌کند. همچنین این مأموریت به ما ویژگی‌های اقیانوس اروپا مانند فاصله‌ی آن از یخ‌های سطحی و همچنین وجود آب مایع در نزدیکی سطح را نشان خواهد داد.

در نهایت، این مأموریت می‌تواند راه را برای فرود کاوشگرهای بیشتر هموار کند. کاوشگرهای بعدی که روی سطح اروپا فرود می‌آیند، ابزارهای پیشرفته‌تری دارند و می‌توانند یخ روی سطح اروپا را کاملاً سوراخ کنند تا به اقیانوس برسند و وجود حیات را به‌صورت مستقیم بررسی کنند.

داده‌هایی که کاوشگر وایکینگ به زمین ارسال کرد، درس‌هایی که اختر زیست‌شناسان آموختند به همراه داده‌های جمع‌آوری‌شده در ۳۰ سال اخیر، تجربه‌هایی گران‌بها به‌حساب می‌آیند و باعث می‌شوند وقتی کاوشگر بعدی ناسا روی سطح اروپا فرود آمد، به دنبال نشانه‌های درست باشد و بتواند به سؤالات مفهومی بیشتری پاسخ دهد. اگر این‌چنین شود، یک‌بار برای همیشه مشخص می‌شود که آیا زمین تنها سیاره‌ی میزبان حیات در سامانه خورشیدی است یا خیر.

نظر شما در مورد این مأموریت چیست؟ آیا در اروپا حیات وجود دارد؟