شواهد جدید: پلوتو یک سیاره است
۱۲ سال از زمانی که پلوتوی کوچک و محبوب، جایگاه رسمی خود به‌عنوان یک سیاره را از دست داد، می‌گذارد؛ و از آن زمان درستی یا نادرستی این تصمیم به‌خوبی بررسی نشده است. حالا تیمی از کارشناسان دلیل تنزل رتبه‌ی پلوتو را غیرمعتبر ارزیابی کردند و احتمال بازگشت پلوتو به رده‌ی سیارهها وجود دارد.
در آگوست ۲۰۱۶ گروهی از کارشناسان ستاره‌شناسی بین‌المللی با اضافه کردن یک معیار سوم به فهرست پیش‌نیاز تعریف سیارهها آن را به‌روزرسانی کردند. با اضافه شدن این معیار پلوتو رسما از ردهبندی سیارهها خارج شد. بر اساس این تعریف جدید:
یک جرم نجومی در صورتی سیاره نامیده می‌شود که (الف) به دور خورشید بچرخد، (ب) جرم آن برای غلبه بر نیروهای جرمی صلب کافی باشد به‌طوری‌که به شکل تعادل ایستایی (تقریبا کروی) برسد و (ج) اطراف مدار خود را پاکسازی کند.
معیار سوم به این معنی است که سیاره باید در مسیر مدار خود جرم کافی را برای دفع یا جذب اجرام یا سنگ‌های دیگر داشته باشد. پلوتو دو معیار اول را با موفقیت پشت سر گذاشت اما در معیار سوم به‌دلیل اشتراک با اجرام کمربند کویپر شکست خورد؛ اما بر اساس یک بررسی جدید معیار آخر فاقد مبنا و پشتیبانی علمی است.
تیمی از پژوهشگرهای دانشگاه فلوریدای مرکزی پس از مرور پژوهش‌های منتشرشده از ۲۰۰ سال گذشته، به این نتیجه رسیدند که تنها یک پژوهش در ۱۸۰۲ از پیش‌نیاز پاکسازی مدار برای طبقه‌بندی سیارهها استفاده کرده است و این طبقه‌بندی بر اساس این استدلال انجام شده است. مؤلف ارشد این پژوهش فیلیپ متزگر می‌گوید:
بر اساس تعریف IAU درمورد علوم سیاره‌ای، سیاره بر اساس مفهومی تعریف شده است که قبل از آن توسط هیچ‌کس در هیچ پژوهشی به کار نرفته است؛ و به این صورت پلوتو که یکی از پیچیده‌ترین و جذاب‌ترین سیاره‌های منظومه بود کنار گذاشته شد.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده دانشمندان از زمان گالیله معمولا ماه‌هایی مثل تایتان زحل و اروپای مشتری را در گروه سیارهها طبقه‌بندی می‌کردند. متزگر می‌گوید:
فهرستی شامل بیش از ۱۰۰ دانشمند سیاره‌شناس را در اختیار داریم که تعریف آن‌ها از سیاره در تضاد با تعریف IAU است؛ اما دلیل آن‌ها برای استفاده از این کلمه کارکردی بوده است نه صرفا پیش‌نیازهای تعریف سیاره. این تعریف آشفته است. آن‌ها مفهوم دقیق پاکسازی مدار را توضیح نمی‌دهند. اگر مفهوم تحت‌اللفظی این شرط را در نظر بگیریم، تقریبا هیچ سیاره‌ای در این تعریف صدق نمی‌کند؛ زیرا هیچ سیاره‌ای کاملا مدار خود را پاکسازی نمی‌کند.
سیاره ها باید بر اساس بزرگی و کروی بودن تعریف شوند نه پاکسازی مدار
به‌گفته‌ی متزگر IAU در سال ۲۰۰۶ مدعی شد، پاکسازی مدار تعریفی استاندارد برای تفکیک شهاب‌سنگ‌ها از سیارات است؛ اما بر اساس پژوهش‌های جدید این تعریف صحت ندارد. به گفته‌ی یکی از پژوهشگران دانشگاه جان هاپکینز، کربی رونیان می‌گوید: «ما ثابت کردیم این ادعای تاریخی اشتباه است در نتیجه کاربرد آن برای پلوتو هم سفسطه‌‌آمیز است». به‌عقیده‌ی این تیم، سیاره باید بر اساس ویژگی‌های ذاتی و ماهوی تعریف شود و نه ویژگی‌های متغیر مثل تغییرات مدار. متزگر می‌گوید:
متغیرها ثابت نیستند؛ بلکه به‌صورت پیوسته در حال تغییر هستند؛ بنابراین نمی‌توان یک جرم نجومی را بر اساس آن‌ها تعریف کرد، بلکه متغیرها صرفا موقعیت آن جرم را در فضای عصر حاضر تعیین می‌کنند.
بنابراین توصیه می‌شود سیارهها بر اساس بزرگی و جاذبه‌ی لازم برای تبدیل شدن به یک جرم کروی تعریف شوند. به‌عقیده‌ی متزگر این تعریف مطلق نیست. بلکه یک معیار مهم در تکامل جرم سیاره‌ای است. پلوتو دارای یک اقیانوس زیرزمینی، یک جو چندلایه و ترکیب‌های ارگانیک است و شواهدی مبنی بر دریاچه‌های کهن و ماه‌های متعدد در آن دیده می‌شود. او معتقد است پلوتو حتی پویاتر و زنده‌تر از مریخ است. تنها سیاره‌ای که ساختار آن از مریخ هم پیچیده‌تر است. البته هدف این پژوهش اثبات این نظریه نیست.
به عقیده‌ی اخترفیزیک‌دان و یکی از مقاله‌نویس‌های بخش علمی فوربز ایتان سیگل مسأله پاکسازی مدار پلوتو نیست بلکه پاسخ به این سؤال را باید در منظومه‌ی شمسی پیدا کرد:
وقتی بحث جایگاه یک سیاره مطرح می‌شود، تنها شناخت ساختار ژئوفیزیکی آن کافی نیست. در ستاره‌شناسی هم از سه قانون مهم ملک استفاده می‌شود: موقعیت، موقعیت، موقعیت (برای تأکید بیشتر سه بار تکرار می‌شود). جایگاه زمین در منظومه‌ی شمسی آن را به یک سیاره و پلوتو را به یک غیرسیاره تبدیل کرده است بنابراین اگر در مورد منظومه‌ی شمسی خود و تعداد سیاره‌های داخل آن صادق باشیم، هشت شیء بسیار واضح و گوناگون را می‌توان به‌عنوان سیاره در نظر گرفت.
باوجوداین تا وقتی پرونده‌ی این بررسی باز است می‌توان امیدوار بود پلوتو جایگاه خود به‌عنوان یک سیاره را پس بگیرد.
نظرات