سفر به انتهای منظومه شمسی؛ رویارویی نیوهورایزنز با آلتیما تولی

درحالی‌که بخشی از مردم دنیا در آستانه‌ی سال نو میلادی در تدارک جشن و شادی و ملاقات با یکدیگر هستند، نوعی ملاقات دیگر در همان زمان در منطقه‌ای دورافتاده از منظومه‌ی شمسی به وقوع خواهد پیوست. نزدیک به ۶.۵ میلیارد کیلومتر دورتر از زمین، فضاپیمای نیوهورایزنز (افق‌های نو) قرار است رکورد ملاقات از دورترین جهان شناخته‌شده تاکنون را بشکند. مقصد این وعده‌گاه، سنگ فضایی کوچک، یخی و تاریکی است که 2014 MU69 یا به عبارت بهتر آلتیما تولی نام دارد. این رویارویی مختصر خواهد بود و زمان چندانی برای آشنایی دو طرف با یکدیگر وجود نخواهد داشت؛‌ زیرا فضاپیما با سرعت ۱۴ کیلومتر بر ثانیه بدون توقف از کنار سنگ یادشده عبور خواهد کرد. اما در ساعت‌ها و روزهای پیش‌رو، نیوهورایزنز تصاویری از ملاقات منحصربه‌فرد خود را به زمین ارسال خواهد کرد.

آلتیما تولی دورترین جرم کهن ملاقات‌شده تاکنون خواهد بود و ظاهر آن می‌تواند به دانشمندان اطلاعات بیشتری درباره‌ی قرص گاز و گرد و غباری بدهد که منظومه‌ی شمسی بیش از ۴.۵ میلیارد سال پیش از آن تشکیل شد. آلن استرن، پژوهشگر اصلی و دانشمند سیاره‌شناس در مؤسسه‌ی تحقیقات ساوت‌وست در کلرادو می‌گوید:

ما به‌نوعی جهان کاملا جدید خواهیم رفت.

اکنون که از اهمیت ملاقات نیوهورایزنز با آلتیما تولی مطلع شدید، در ادامه با زومیت همراه باشید تا ۵ نکته‌ی قابل‌توجه را درباره‌ی این اتفاق نجومی بی‌سابقه بازگو کنیم.

آلتیما تولی به‌شدت متفاوت‌تر از پلوتون است

نیوهورایزنز پس از گذر از کنار سیاره‌ی کوتوله‌ی پلوتون نام خود را بر سر زبان‌ها انداخت. این ملاقات دنیایی به‌شدت متنوع با کوهستان‌هایی از نیتروژن جامد، آتشفشان‌هایی که یخ فوران می‌کنند و جوی رقیق از غبار هیدروکربن را نشان داد.

آلتیما تولی همچون پلوتون در کمربند کویپر سکونت دارد؛ محلی که سکونتگاه مجموعه‌ای از سیارات کوتوله و سنگ‌های کوچک‌تری است که فراتر از نپتون به دور خورشید می‌چرخند. اما تنها وجه تشابه آن‌ها به همینجا ختم می‌شود. پلوتون بیش از ۲۳۷۰ کیلومتر قطر دارد و به اندازه‌ای بزرگ است که از نظر زمین‌شناسی فعال باشد و فعالیت‌هایی نظیر تشکیل کوه‌ها درونش اتفاق بیفتند. در مقابل، آلتیما تولی بسیار کوچک‌تر است؛ احتمالا قطری به اندازه‌ی تقریبا ۳۰ کیلومتر دارد و در نتیجه ظاهرا از نظر زمین‌شناسی غیرفعال است. بااین‌حال، احتمال می‌رود سطح آن با دهانه‌های برخوردی حفره‌دار یا به‌واسطه‌ی لکه‌های باقیمانده‌ی ناشی از برخوردها شیاردار باشد.

فضاپیمای نیوهورایزنز با پرواز از کنار پلوتون در سال ۲۰۱۵ داده‌هایی را جمع‌آوری کرد که زمین‌شناسی شگفت‌انگیز این سیاره‌ی کوتوله را نشان دادند.

درباره‌ ظاهر آلتیما تولی چیزی نمی‌دانیم

آلتیما تولی احتمالا سنگی تاریک، قرمز و ناصاف است و می‌تواند تقریبا هر نوع شکلی داشته باشد. این سنگ فضایی چنان کم‌نور و دور است که تلکسوپ‌های مستقر در زمین آن را تنها به‌عنوان یک یا دو پیکسل می‌بینند. حتی تلسکوپ فضایی هابل نیز به سختی موفق به کشف آن در سال ۲۰۱۴ شد. دانشمندان نیوهورایزنز پیش از آنکه فضاپیمایشان به آلتیما تولی برسد، باید نهایت تلاش خود را انجام می‌دادند تا هرآنچه را که می‌توانند درباره‌ی این جرم دریابند.

دانشمندان مأموریت سه بار در سال ۲۰۱۷ و یک مرتبه در سال جاری در سرتاسر جهان پراکنده شدند تا هنگام گذر آلتیما تولی از مقابل ستاره‌ای دور، سایه‌ی موقتی ایجادشده توسط آن را ثبت کنند. دانشمندان با تحلیل چگونگی محوشدگی نور ستاره در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، موفق به شناسایی شکل زمخت آلتیما تولی شدند. به‌نظر می‌رسد این جرم سنگی کشیده با دو زائده همچون بادام زمینی است؛ اما احتمال می‌رود این زائده‌ها دو جرم مجزا باشند که با فاصله‌ی نزدیک به دور همدیگر می‌چرخند. چنین باینری تماسی‌ای می‌تواند یادآور ظاهر اردکی‌شکل دنباله‌داری باشد که فضاپیمای روزتای آژانس فضایی اروپا آن را در سال ۲۰۱۴ مطالعه کرد.

آلتیما تولی می‌تواند اطلاعات فراوانی درباره نحوه تشکیل منظومه شمسی ارائه دهد

برخلاف پلوتون که نسبت به سطح منظومه‌ی شمسی در مداری کج‌شده می‌چرخد (احتمالا به این دلیل که اصابت جرمی در یک زمان آن را از حالت طبیعی‌اش خارج کرده است)، آلتیما تولی در مسیری غالبا مختل‌نشده به دور خورشید سفر می‌کند. این نشان می‌دهد که این سنگ از زمان تشکیل در بیش از ۴.۵ میلیارد سال قبل در فضای منجمد انتهای منظومه‌ی شمسی قرار داشته است. گمان می‌رود که آلتیما تولی و دیگر اجرام نظیر آن که به‌عنوان اجرام باستانی سرد کمربند کویپر شناخته می‌شوند، از قرص اصلی مواد پیرامون خورشید که موجب پیدایش سیارات شد، باقی مانده باشند.

اما پژوهشگران با مطالعه‌ی آلتیما تولی از نزدیک می‌توانند به درک بهتری از دیگر اجرام باستانی سرد کمربند کویپر دست پیدا کنند.

رسیدن به آلتیما تولی بسیار دشوار بود

مسیریابی به سمت پلوتون به اندازه‌ی کافی دشوار بود؛ اما عزیمت به‌سوی جهانی بسیار کوچک با فاصله‌ی ۱.۶ میلیارد کیلومتر فراتر از پلوتون، دستاورد بین‌سیاره‌ای بی‌نظیری محسوب می‌شود. آلتیما تولی که نام مستعار MU69 است، به زمینی فراتر از جهان شناخته‌شده اشاره دارد.

نیوهورایزنز با عکس‌برداری از ستارگان دوردست و مشاهده‌ی چگونگی حرکات آلتیما تولی دربرابر آن پس‌زمینه، در حال بررسی مسیرش بوده است. گردانندگان مأموریت برای آنکه کاوشگر را در مسیری نگاه دارند که در ارتفاع تقریبا ۳۵۰۰ کیلومتری از سطح آلتیما تولی حرکت کند، درصدد آن هستند به مستطیلی در فضا برسند که تنها ۱۲۰ در ۲۳۰ کیلومتر اندازه دارد. این کمتر از یک سوم فاصله‌ای است که نیوهورایزنز در آن از کنار پلوتون گذر کرد.

انتظار چندانی از روز رویارویی نداشته باشید

در حین پرواز نیوهورایزنز بر فراز آلتیما تولی همه چیز بسیار سریع اتفاق خواهد افتاد. اما این بدین معنی نیست که اهالی زمین حاصل این ملاقات را بلافاصله مشاهده خواهند کرد.

نیوهورایزنز در روز سه‌شنبه اول ژانویه‌ی ۲۰۱۹ (۱۱ دی) در ساعت ۹ صبح به وقت تهران به کم‌ترین فاصله‌ی خود با آلتیما تولی خواهد رسید. فضاپیما در همان زمان در حال برقراری ارتباط با کنترل مأموریت نخواهد بود؛ زیرا با گذر از کنار آلتیما تولی مشغول عکسبرداری از این سنگ خواهد بود. سپس مخابره‌ی این اطلاعات به زمین با سرعت نور بیش از ۶ ساعت طول خواهد کشید.

نخستین تصویر از نمای نزدیک تا پیش از بعدازظهر اول ژانویه به زمین ارسال نخواهد شد. انتظار می‌رود تصویر واضح‌تر صبح روز بعد از راه برسد. سپس در آن هنگام، بشریت به نخستین نگاه گذرای خود از دورترین جهانی که تا به حال کاوش شده است، دست خواهد یافت.