چین برای نخستین‌بار در تاریخ در سمت پنهان ماه فرود آمد

کاوشگر روباتیک چینی Chang'e 4 پنجشنبه صبح سوم ژانویه (۱۳ دی‌ماه) با موفقیت در دهانه‌ی ۱۸۶ کیلومتری فون کارمان فرود آمد و به نخستین سطح‌نشین تاریخ در سمت اسرارآمیز ماه تبدیل شد. چانگ‌ای ۴ در ماه‌های پیش‌رو با انجام اقدامات علمی مختلف به‌صورت بالقوه به دانشمندان کمک خواهد کرد تا ساختار، نحوه‌ی تشکیل و تکامل تنها قمر طبیعی زمین را به نحو بهتری درک کنند. بااین‌حال، تاثیر نمادین این مأموریت با شدت بیشتری طنین‌انداز خواهد شد؛ زیرا اکنون با دستاورد تازه‌ی چینی‌ها، فهرست مکان‌های کاوش‌نشده در منظومه‌ی شمسی‌مان قدری کوچک‌تر شده است.

به‌گفته‌ی مقامات چینی، فرود تاریخی چانگ‌ای ۴ در ساعت ۲:۲۶ بامداد پنجشنبه به وقت گرینویچ (۵:۵۶ بامداد به وقت ایران) و به‌دنبال دو دستاورد بزرگ اخیر ناسا اتفاق افتاد. در ۳۱ دسامبر، فضاپیمای اسیریس رکس به مدار پیرامون بنو، سیارک نزدیک زمین وارد شد و کاوشگر نیوهورایزنز نیز در اول ژانویه با موفقیت از کنار جرم دورافتاده‌ی آلتیما تولی پرواز کرد.

جیم برایدنستاین، مدیر ناسا امروز پس از انتشار اخبار مربوط‌به دستاورد بزرگ چین در شبکه‌های اجتماعی در توییتر نوشت:

به تیم چینی چانگ‌ای ۴ به‌خاطر آنچه ظاهرا فرودی موفقیت‌آمیز در سمت پنهان ماه است، تبریک می‌گویم. این نخستین فرود بشریت در این مکان و دستاوردی چشمگیر محسوب می‌شود.

زمین کشف‌نشده

نخستین تصاویر ثبت‌شده توسط کاوشگر چنگ‌ای ۴ از سمت پنهان ماه

همان‌طور که ۲۷.۳ روز طول می‌کشد تا ماه به دور زمین بچرخد، یک بار چرخش ماه به دور محور خودش نیز تقریبا نیازمند گذشت همین مقدار زمان است. به‌دلیل این «قفل گرانشی»، ما همیشه تنها یک روی ماه را که سمت پیدای ماه نامیده می‌شود، مشاهده می‌کنیم.

سمت آشنای ماه در طول سال‌های گذشته میزبان مهمانان بسیار از نوع روباتیک و انسانی بوده است. تمام ۶ مأموریت سرنشین‌دار آپولو به سطح ماه در سمت پیدا فرود آمده‌اند. سمت پنهان ماه همیشه هدف دشوارتری برای اکتشافات فضایی بوده است؛ زیرا حجم سنگی ماه، ارتباط مستقیم با هر سطح‌نشین یا کاوشگری را در آنجا مسدود خواهد کرد. بااین‌حال، نیمه‌ی پنهان را نباید نیمه‌ای تاریک قلمداد کرد؛ زیرا این بخش درست به‌اندازه‌ی سمت پیدا، نور خورشید را دریافت می‌کند.

چین برای حل معضل یادشده در برقراری ارتباط، در می ۲۰۱۸ ماهواره‌ی بازپخشی را به‌نام Queqiao پرتاب کرد. این ماهواره در نقطه‌ای پایدار فراتر از ماه به‌نام نقطه‌ی لاگرانژی ۲ زمین – ماه مستقر شد تا از آنجا بتواند ارتباط بین چانگ‌ای ۴ و زمین را حفظ کند.

جریان اطلاعاتی که توسط Queqiao مخابره خواهد شد، احتمالا گسترده خواهد بود. چانگ‌ای ۴ که در هفتم دسامبر (۱۶ آذر) پرتاب و ۴.۵ روز بعد وارد مدار ماه شد، مجهز به هشت ابزار علمی است که نیمی از آن‌ها روی سطح‌نشین ثابت و نصف دیگر روی ماه‌نورد متحرک قرار دارد.

سطح‌نشین از دوربین فرود، دوربین زمینی، طیف‌سنج فرکانس پایین و نوترون‌ها و دزیمتری سطح‌نشین قمری بهره می‌برد که تمام آن‌ها به دست دانشمندان آلمانی ساخته شده‌اند. ماه‌نورد نیز مجهز به دوربین پاناروما، رادار رسوخ‌کننده‌ی قمری، طیف‌سنج تصویربرداری مادون قرمز نزدیک و قابل رویت و تجزیه‌کننده‌ی پیشرفته‌ی کوچک برای بررسی ویژگی‌های غیرقابل‌مشاهده است که دانشمندان سوئدی در ساخت آن‌ها مشارکت داشتند.

چانگ‌ای ۴ با بهره‌گیری از ابزارهای خود می‌تواند خصوصیات محیط پیرامونش را با دقت بسیار بالا مشخص کند و به کاوش ترکیب سطح قمری و همچنین ساختار لایه‌ای زمین زیر پای فرودگر بپردازد. به‌گفته‌ی دانشمندان، چنین مشاهداتی می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا به‌نحو بهتری دریابند که چرا سمت‌های پیدا و پنهان ماه تا این حد با یکدیگر تفاوت دارند. به‌عنوان مثال، دشت‌های تیره‌رنگ آتشفشانی به‌نام «ماریا» بخش زیادی از سمت پیدا را پوشانده‌اند؛ اما تقریبا هیچ حضوری در سمت پنهان ماه ندارند. بااین‌حال، ما به‌لطف فضاپیمایی نظیر مدارگرد شناسایی ماه ناسا، تصاویر خوبی از فراز سمت پنهان قمری در اختیار داریم.

تصویری هنری از سطح‌نشین چینی چانگ‌ای ۴ در سمت پنهان ماه

مأموریت چانگ‌ای ۴ نیز برخی تصاویر جذاب و چشمگیر به زمین ارسال خواهد کرد. دهانه‌ی فون کارمان خود درون یکی از بزرگ‌ترین دهانه‌های برخوردی منظومه‌ی شمسی به‌نام حوزه‌ی قطب جنوب – آیتکن قرار گرفته است. این حوزه‌ی عظیم ۲۵۰۰ کیلومتر وسعت و ۱۲ کیلومتر عمق دارد.

علاوه‌بر این،  چانگ‌ای ۴ با انجام مأموریتی بیولوژیکی، چگونگی رشد و گسترش کرم‌های ابریشم، گوجه‌فرنگی و گیاهان رشادی را روی سطح ماه ردیابی خواهد کرد. مأموریت کاوشگر چینی همچنین با بهره‌گیری از سکوت و آرامش منحصربه‌فرد سمت پنهان ماه به انجام مشاهدات اخترشناسی رادیویی خواهد پرداخت.