آیا فرود چین روی ماه، آغازگر مسابقه فضایی تازه‌ای خواهد بود

چین روز پنجشنبه سوم ژانویه (۱۳ دی) به سومین کشوری تبدیل شد که کاوشگری را روی سطح ماه فرود آورده؛ اما مهم‌تر از همه، این کشور برای نخستین بار در تاریخ چنین کاری را در سمت پنهان ماه انجام داده است؛ بخشی که اغلب از آن با عنوان نیمه‌ی تاریک ماه نیز یاد می‌شود. توانایی فرود در سمت پنهان ماه، دستاوردی فنی بدون اتکا به دیگران و حاصل تلاش خود‌ چینی‌ها محسوب می‌شود که نه روسیه و نه ایالات متحده هیچ‌کدام به‌دنبال دستیابی به آن نبوده‌اند.

کاوشگر فرودآمده در سمت پنهان ماه با نام چانگ‌ ای ۴ (Chang’e 4) نمادی از رشد برنامه‌ی فضایی چین محسوب می‌شود و قابلیت‌هایی که در آن جمع شده است، برای چین و برای مناسبات میان کشورهای دنیا با این قدرت بزرگ مهم به‌شمار می‌روند. همان‌طور که دولت ترامپ در اندیشه‌ی رقابتی جهانی در عرصه‌ی فضا و همچنین اکتشافات فضایی آتی است، تبعات دستاورد تازه‌ی چینی‌ها، ایالات متحده را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

یکی از محرک‌های اصلی سیاست‌های فضایی ایالات متحده از نظر تاریخی، رقابت با روسیه به‌خصوص در بستر جنگ سرد بوده است. اکنون سوالی که پیش می‌آید، این است که اگر موفقیت چین در عرصه‌ی فضا تداوم یابد، آیا احتمال دارد که ایالات متحده خود را در میانه‌ی مسابقه‌ی فضایی تازه‌ای پیدا کند؟

تصویری از سمت پنهان ماه که در ۱۳ دی توسط کاوشگر قمری چانگ ای ۴ ثبت شد

دستاوردهای چین در عرصه فضا

جمهوری خلق چین همچون ایالات متحده و روسیه نخستین‌بار در جریان توسعه‌ی موشک‌های بالستیک در دهه‌ی ۱۹۵۰ وارد فعالیت‌های فضایی شد. هرچند چینی‌ها در آن زمان از برخی کمک‌های اتحاد جماهیر شوروی بهره‌مند شدند؛ اما این کشور برنامه‌ی فضایی‌اش را تا حد زیادی با اتکا بر خود توسعه داد. بااین‌حال، سیاست یک گام بزرگ به جلو مائو تسه‌تونگ، رهبر چین کمونیستی و انقلاب فرهنگی وی موجب اختلال در این برنامه‌های اولیه شد.

چین نخستین ماهواره‌ی خود را در سال ۱۹۷۰ پرتاب کرد. به‌دنبال آن، برای تمرکز بر کارکردهای ماهواره‌های تجاری، برنامه‌ی پرواز فضایی انسانی اولیه‌ی این کشور متوقف شد. در ۱۹۷۸،‌ دنگ ژیائوپینگ با سازماندهی سیاست فضایی، تاکید کرد که چین به‌عنوان یک کشور در حال توسعه در مسابقه‌ای فضایی شرکت نخواهد کرد. در عوض، اقدامات فضایی چین بر پرتاب وسایل نقلیه‌ی فضایی و انواع ماهواره‌های ارتباطاتی،‌ سنجش از دور و هواشناسی متمرکز خواهد شد.

این بدان معنا نیست که چینی‌ها به قدرتی که اقدامات فضایی می‌تواند در سطح جهانی ایجاد کند، علاقه‌مند نبودند. آن‌ها در ۱۹۹۲، به این نتیجه رسیدند که در اختیار داشتن ایستگاهی فضایی، نشانه‌ای بزرگ و منبع اعتبار در قرن بیست‌ویکم خواهد بود. بدین ترتیب، یک برنامه‌ی پرواز فضایی انسانی مجددا به جریان افتاد که توسعه‌ی فضاپیمای شنژو را در پی داشت. علاوه‌بر این، یانگ لیوه، نخستین فضانورد چینی نیز در سال ۲۰۰۳ به فضا پرتاب شد. در مجموع، ۶ مأموریت شنژو ۱۲ فضانورد را به مدار نزدیک زمین و از میان آن‌ها دو تن را به ایستگاه فضایی تیانگونگ ۱ حمل کردند.

چین علاوه‌بر پرواز فضایی انسانی، موفق به انجام مأموریت‌های علمی نظیر چانگ‌ای ۴ نیز شده است. در نخستین مأموریت قمری این کشور، چانگ‌ای ۱ در اکتبر ۲۰۰۷ در مدار پیرامون ماه چرخید و در سال ۲۰۱۳ نیز کاوشگری در ماه فرود آمد. برنامه‌های آتی چین شامل یک ایستگاه فضایی جدید، پایگاهی قمری و احتمالا مأموریت‌های بازگشت نمونه از مریخ است.

مدلی از سطح‌نشین قمری برای کاوشگر قمری چانگ‌ای ۴ چین

یک مسابقه‌ی فضایی جدید؟

مهم‌ترین ویژگی قابل‌توجه برنامه‌ی فضایی چین، به‌خصوص در مقایسه با برنامه‌های اولیه‌ی ایالات متحده و روسیه، سرعت آهسته و پیوسته‌ی آن است. به‌دلیل محرمانه بودن بسیاری از جنبه‌های برنامه فضایی چین، ظرفیت‌های دقیق آن نامشخص است. بااین‌حال، برنامه‌ی فضایی این کشور را احتمالا می‌توان با دیگر همتایانش در یک سطح دانست.

علاوه‌بر این، چین به‌لحاظ کاربردهای نظامی نیز مهارت‌های قابل‌توجه خود را نشان داده است. این کشور در سال ۲۰۰۷ در جریان انجام یک آزمایش ضدماهواره، موشکی زمینی را برای نابودی یک ماهواره‌ی آب‌وهوایی ازکارافتاده پرتاب کرد. هرچند این اقدام موفقیت‌آمیز بود؛ اما با انجام آن توده‌ای از بقایای مداری ایجاد شد که همچنان به تهدید دیگر ماهواره‌ها ادامه می‌دهد. فیلم سینمایی «گرانش» که در سال ۲۰۱۳ ساخته شد، خطرات زباله‌های فضایی را برای ماهواره‌ها و انسان‌ها به‌تصویر کشید. وزارت دفاع ایالات متحده در گزارش سال ۲۰۱۸ خود اعلام کرد که رشد برنامه‌ی فضایی ارتش چین با سرعت ادامه دارد.

راکت لانگ مارچ ۳ بی کاوشگر قمری چانگ‌ای ۴ را از پایگاه پرتاب ماهواره‌ی شیچانگ به فضا حمل می‌کند

ایالات متحده با وجود توانایی‌هایش، به‌دلیل نگرانی‌های امنیت ملی برخلاف دیگر کشورها وارد هیچ‌گونه همکاری قابل‌توجه‌ای با چین نشده است. در حقیقت، یک قانون مصوب سال ۲۰۱۱ تماس مقامات این کشور را با مسئولان فضایی چینی منع می‌کند. بنابراین، آیا این عدم همکاری نشانه‌ای مبنی بر یک مسابقه‌ی فضایی جدید بین ایالات متحده و چین است؟

از نگاه پژوهشگر سیاست فضایی وبسایت theconversation، به سؤال بالا هم می‌توان جواب مثبت و هم منفی داد. برخی از مقامات آمریکایی از جمله اسکات پیس، مسئول اجرایی شورای ملی فضایی به‌صورت محتاطانه‌ای نسبت به ظرفیت موجود برای همکاری خوشبین‌اند و بر این باور نیستند که مسابقه‌ی فضایی جدیدی در حال آغاز است. جیم برایدنستاین، مدیر ناسا به‌تازگی در همایش بین‌المللی فضانوردی در آلمان با رئیس برنامه‌ی فضایی چین ملاقات کرد و با وی درباره‌ی زمینه‌های همکاری چین و ایالات متحده به گفت‌وگو پرداخت. بااین‌حال، حضور فزاینده‌ی نظامی در فضا می‌تواند جرقه‌ی افزایش رقابت را بزند. دولت ترامپ از تهدید چین و روسیه به‌منظور پشتیبانی از استدلالش برای تشکیل شاخه‌ی نظامی جدیدی به‌نام نیروی فضایی استفاده کرده است.

صرف‌نظر از این، توانایی‌های چین در فضا به‌حدی گسترش یافته که بازتاب آن در فرهنگ عامه قابل مشاهده است. در رمان «مریخی»، نوشته‌ی اندی ویر، نویسنده‌ی آمریکایی و بعدا نسخه‌ی سینمایی آن، ناسا برای کمک به نجات فضانورد گیرافتاده‌اش در مریخ به چین رو می‌آورد. هرچند رقابت می‌تواند منجر به پیشرفت‌هایی در فناوری شود؛ همان‌طور که نخستین مسابقه‌ی فضایی نشان داد؛ اما ظرفیت جهانی بزرگتر برای اکتشافات فضایی می‌تواند نه‌تنها برای نجات فضانوردان گرفتار، بلکه برای افزایش دانش درباره‌ی جهانی که همگی در آن زندگی می‌کنیم نیز سودمند واقع شود. حتی اگر خیزش چین منادی رقابت فضایی تازه‌ای باشد، تمام عواقب آن منفی نخواهد بود.