وضعیت کنونی حیات در مریخ چگونه است؟
به‌عقیده‌ی پژوهشگران جست‌وجو برای حیات روی مریخ محدود به گذشته‌‌های دور نیست. چهارمیلیارد سال پیش، سطح مریخ مسکونی و پر از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و حتی اقیانوسی عمیق بوده است. حتی برخی اخترزیست‌شنایان شرایط حیات مریخ کهن را بهتر از زمین می‌دانند و معتقدند حیات روی زمین هم ممکن است از سنگ‌های مریخی سرچشمه گرفته باشند که براثر برخورد به داخل فضا پخش شده‌اند و سپس، روی زمین سقوط کرده‌اند.
بااین‌حال پس از آنکه مریخ میدان مغناطیسی سراسری خود را از دست داد، همه‌چیز تغییر کرد. ذرات باردار خورشید رفته‌رفته جوّ ضخیم مریخ را از بین بردند. بدین‌ترتیب، مریخ به دنیای خشک و سردی تبدیل شد که امروزه می‌شناسیم (زمین هنوز به‌لطف میدان مغناطیسی سراسری مسکونی است). با تمام این حوادث، مریخ حتی امروزه هم سیاره‌ای مرده نیست. میشل فینی، یکی از بنیان‌گذاران سازمان Genome Partnership (سازمان غیرانتفاعی فعال درزمینه‌ی کنفرانس‌های فناوری و زیست‌ژنوم) می‌گوید:
اگر مریخ چهار میلیارد سال پیش ظرفیت حیات داشته است، هنوزهم این ظرفیت را دارد. در مریخ هیچ اتفاقی به از‌بین‌رفتن یا محو کامل حیات منجر نشده است. بنابراین، ممکن است امروزه حیات به‌صورت مخفی در مریخ جریان داشته باشد.
تصویر مریخ از مدارپیمای وایکینگ ۱ ناسا در دهه‌ی ۱۹۷۰
بررسی اعماق مریخ
یکی از نویدبخش‌ترین مکان‌های مخفی حیات مریخی، زیر سطح آن است. اگرچه این روزها سطح سیاره‌ی سرخ از آب مایع محروم است (جدا از جریان‌های موقتی)، احتمال وجود آبخیزها و سفره‌های زیرزمینی در آن فراوان است. برای مثال، براساس مشاهده‌های مدارپیمای مارس اکسپرس اروپا، احتمالا دریاچه‌ی بزرگی زیر سطح قطب جنوب این سیاره وجود دارد.
ساکنان زمین به‌وضوح حضور خود را به جهان اعلام می‌کنند. اگر تمدن پیشرفته‌ای در اطراف زمین وجود داشت، می‌توانست باتوجه‌به خصوصیات جوّی زمین به قابلیت سکونت آن پی ببرد. چنین شواهدی در جوّ مریخی دیده نمی‌شود؛ اما دانشمندان اخیرا نشانه‌های مشکوکی مشاهده کرده‌اند. برای مثال، مریخ‌نورد کریاسیتی ناسا به دو فواره‌ی متانی در دهانه‌ی ۱۵۴ کیلومتری گاله رسید. این مریخ‌نورد موفق شد تراکم‌ها و چرخه‌ی متانی در هوای دهانه‌ی گیل را کشف کند.
بیش از ۹۰ درصد متان موجود در جوّ زمین را میکروب‌ها و جانداران زنده تشکیل داده‌اند؛ بنابراین، وجود این گاز در مریخ هم می‌تواند نشانه‌ی وجود حیات مریخی باشد. بااین‌حال، هنوز چیزی مشخص نیست. متان براثر فرایندهای بی‌جان مثل واکنش آب داغ با انواع مشخصی از سنگ‌ها هم تولید می‌شود. حتی اگر متان مریخی از نوع زیستی باشد، احتمالا موجودات تولید‌کننده‌ی آن مدت‌ها پیش از بین رفته‌اند. دانشمندان معتقدند فواره‌های متانی سیاره‌ی سرخ از زیر سطح آن سرچشمه می‌گیرند و هنوز مشخص نیست گاز متان چه مدت زیر سطح مریخ به‌دام افتاده است.
جست‌وجوی DNA
مریخ‌نورد Mars ۲۰۲۰ ناسا که قرار است تابستان آینده پرتاب شود، علائم حیات روی سیاره‌ی سرخ را جست‌وجو می‌کند. مریخ‌نور روسی ExoMars هم هدف مشترکی دنبال خواهد کرد؛ اما بعضی پژوهشگران ازجمله گری راوکن، زیست‌شناس مولکولی از بیمارستان ماساچوست و دانشکده‌ی پزشکی هاروارد، به‌دنبال حیات جاندار در سطح مریخ هستند.
راوکن یکی از سه پژوهشگر اصلی پروژه‌ی جست‌وجوی ژنوم‌های فرازمینی (SETG) است. هدف این پروژه توسعه‌ی ابزار برای کشف حیات DNA یا RNA محور روی سطح مریخ و دنیاهای دیگر است.
بخشی از پژوهش‌ها متمرکز بر پانسپریما است. براساس این فرضیه، حیات ازطریق واسطه‌های طبیعی یا مصنوعی درکل منظومهی شمسی و شاید کهکشان گسترده شده است. اگر حیات از نقطه‌ی دیگری به زمین آمده باشد؛ بنابراین، احتمال رشد آن در مریخ هم وجود خواهد داشت. حتی شاید سیاره‌ی سرخ سرچشمه‌ی حیات زمینی باشد.
براساس فرضیه‌ی پانسپریما احتمالا حیات زمین از مریخ سرچشمه گرفته است
راوکن نظریه‌ی پانسپریما را بسیار محتمل و خود را یکی از متعصبان این ایده می‌داند. همچنین، وی به شواهد ظهور سنتز ATP اشاره می‌کند؛ آنزیمی که مولکول ذخیره‌ی انرژی آدنوسین تری‌فسفات را می‌سازد. سنتز ATP به سرچشمه‌ی حیات زمین برمی‌گردد و به‌عقیده‌ی راوکون، این مولکول پیچیده تقریبا چهارمیلیارد سال پیش در سطح زمین فعال بوده و به‌سرعت تکامل یافته است.
براساس استدلال راوکن و همکارانش، اگر پانسپریما واقعیت داشته باشد، هرنوع حیات احتمالی روی مریخ یا نقاط دیگر منظومهی شمسی با حیات روی زمین در ارتباط است. درنتیجه، ساختار مولکول ژنتیکی جانداران دیگر نقاط منظومهی شمسی هم DNA یا RNA است.
مریخ، تنها نامزد حیات نیست
مریخ، تنها نامزد حیات در منظومهی شمسی نیست. حتی اغلب اخترزیست‌شناسان اروپا، قمر مشتری و انسلادوس (قمر زحل) را نامزدهای بهتری برای حیات می‌دانند. زیر پوسته‌ی یخی اروپا و انسلادوس، اقیانوس‌های عمیقی از آب شور مایع قرار دارد. البته، تصور می‌شود تایتان هم از اقیانوس آب برخوردار باشد؛ گرچه وجود دریاچه‌ها و دریاهای هیدروکربنی مایع در سطح آن اثبات شده است.
ناسا در‌حال‌توسعه‌ی مأموریت کاوش اروپا برای بررسی اقیانوس‌های این قمر است که اواسط دهه‌ی ۲۰۲۰ اجرا خواهد شد. همچنین، این سازمان در آینده‌ای نزدیک، سطح‌نشینی به ماه ارسال خواهد کرد و مأموریت سفر به تایتان هم یکی از مأموریت‌های ناسا در سال ۲۰۲۵ خواهد بود که همراه‌با پروژه‌ی نمونه‌برداری از دنباله‌دار اجرا خواهد شد. تا انتهای سال، قطعی‌بودن این پروژه‌ها مشخص خواهند شد.
حتی زهره‌ی جهنمی هم که آینه‌ی عبرتی برای تغییرات اقلیمی زمین است، می‌تواند میزبان گونه‌ای حیات باشد. زهره هم در گذشته مانند مریخ از آب سطحی برخوردار بوده است؛ اما اثر گریز گلخانه‌ای به تبخیر سریع آب‌ها منجر شد؛ درنتیجه، زهره به سیاره‌ای تبدیل شده که دمای سطح آن به‌راحتی سرب را هم ذوب می‌کند. بااین‌حال، شرایط در فاصله‌ی ۵۰ کیلومتری از سطح زهره مساعدتر است.
به‌گفته‌ی پنی بوستون، رئیس مؤسسه‌ی اخترزیست ناسا، احتمال حیات کنونی زهره به‌دلیل خشکی بیش‌ازحد اندک است. البته به‌عقیده‌ی وی، احتمال وجود حیات در ابرهای زهره به بررسی بیشتری نیاز دارد.