سلامت گردشگران فضایی چگونه تضمین خواهد شد؟

سال‌ها است که فضانوردان برای رفتن به فضا باید از شرایط جسمی و روحی ویژه‌ای برخوردار باشند؛ اما سرمایه‌داری در‌حال‌تغییر این مسیر است. به‌زودی، افراد ثروتمند می‌توانند به فضا بروند و با تغییر تعریف‌ها، پیش‌شرط‌های سلامتی و اقدامات پزشکی هم‌ تغییر خواهند کرد. هنوزهم نیاز به روشی مناسب برای ارزیابی سلامت انسان و تقویت آن احساس می‌شود؛ اما متخصصان کنترل کمی روی افراد دارند.

گروهی از متخصصان پزشکی فضایی در مقاله‌‌ای تازه، بعضی از ابعاد مهم و مراقبت‌های پزشکی در سفرهای فضایی را بازنگری کردند. جان استپانک، فیزیک‌دان و متخصص پزشکی فضایی در کلینیک مایو و مؤلف ارشد این مقاله می‌گوید:

در طول تاریخ، پزشکان فضایی فقط وظیفه‌ی درمان و گزینش مجموعه‌ی محدودی از فضانوردان را برعهده داشته‌اند. افرادی که از سلامت و تناسب‌اندام مناسبی برخوردار هستند، استرس کمی دارند و به‌طورکلی به بیماری خاصی مبتلا نیستند.

بااین‌حال، وقتی بحث گردشگری فضایی مطرح می‌شود، ضمانتی برای هیچ‌کدام از اولویت‌های پزشکی وجود ندارد. به‌طورکلی، ثروت هسته‌ی اصلی گردشگری فضایی است که اجازه می‌دهد شخصی بدون نیاز به آموزش و نظارت‌های مستمر و محدودیت به برنامه‌های فضایی دولتی، به فضانورد تبدیل شود.

فضاپیمای زیرمداری ویرجین گلکتیک ۲۲فوریه‌ی۲۰۱۹ دومین‌بار به فضا پرتاب شد.

ناسا افراد مبتلا به بیماری‌های فیزیکی یا روحی را مناسب سفرهای فضایی نمی‌داند. ریچارد اسکورینگ، جراح مرکز فضایی جانسون ناسا در تگزاس می‌گوید:

مسئله‌ای که استپانک به آن اشاره می‌کند و البته من هم آن را تأیید می‌کنم، آسیب‌شناسی فضانورد در ناسا است و این اقدامات پیشگیرانه، پیچیدگی فرایندهای پزشکی در طول سفرهای فضایی را کاهش می‌دهند.

فضانوردانی که برای مأموریت‌های فضایی انتخاب می‌کنیم، بهترین و متناسب‌ترین بدن‌ها را دارند؛ اما در گردشگری فضایی، تمام افراد بی‌نقص نیستند. ما معمولا شرایطی برای فضانوردان بی‌نقص در نظر می‌گیریم و براساس آن‌ها، فضانورد استخدام می‌کنیم.

تیم پیک، فضانورد بریتانیایی، در ایستگاه فضایی آزمایش بینایی خود را انجام می‌دهد. سلامت چشم یکی از معیارهای مهم برای تأیید صلاحیت فضانوردان در مأموریت‌های فضایی است.

تاکنون چه افرادی به فضا رفته‌اند؟

تاکنون، تقریبا ۶۰۰ نفر به سفرهای فضایی رفته‌اند؛ اما تنها هفت نفر از آن‌ها مشتریانی بوده‌اند که برای چنین سفری پول پرداخت کرده‌اند. هزاران نفر هم در پروازهای سهموی به‌صورت مختصر شرایط جاذبه‌ی صفر را تجربه‌ کرده‌اند. امروزه، شرکت‌های متعددی از اسپیس‌ایکس و ویرجین گلکتیک و بلو ارجین مشغول‌ برنامه‌ریزی برای توسعه‌ی گردشگری فضایی هستند.

به‌دلیل افزایش این گرایش، استپانک و همکارانش پژوهش‌های علمی خود را آغاز کردند و برای این کار از خلاصه‌ی پژوهش‌های قبلی هم کمک گرفتند. در این پژوهش، آن‌ها هشدارهای پزشکی لازم برای سفرهای فضایی را گردآوری و انواع خطر در سفر‌های فضایی ازجمله پروازهای زیرمداری تا مأموریت‌های بلندمدت میان‌سیاره‌ای را دسته‌بندی کرده‌اند.

هنوز پرسش‌های بی‌پاسخ زیادی درباره‌ی پروازهای فضایی طولانی‌مدت در جاذبه‌ی اندک و آثار آن بر بدن انسان وجود دارد. هیچ‌کدام از فضانوردان ناسا یک سال متوالی در فضا نمانده‌اند و تنها سه نفر بیش از ۲۰۰ روز در مدار مانده‌اند؛ اگرچه کریستینا کوچ هنوزهم در ایستگاه فضایی اقامت دارد.

با تمام این‌ها، ممکن است پروازهای معمولی گردشگری فضایی فقط چند دقیقه طول بکشند؛ بنابراین، پیامد و خطر آن‌ها برای بدن انسان کمتر است. به‌هرحال، این فرضیه هنوز در حد تئوری است و استپانک و همکارانش به داده‌های بیشتری برای بررسی صحت فرضیه‌هایشان نیاز دارند. گفتنی است بررسی آن‌ها ۱۴مارس۲۰۱۹ در مجله‌ی پزشکی نیوانگلند منتشر شد.

ریچارد برانسون، مؤسس ویرجین گلکتیک، امیدوار است اولین پروژه‌ی گردشگری فضایی را در ژوئیه عملی کند.

استپانک می‌گوید:

آنچه با شما در میان می‌گذارم، مقایسه است؛ زیرا داده‌های واقعی زمانی به‌دست می‌آیند که گردشگران واقعا به فضا بروند. از دیدگاه من، تنها پاسخ صادقانه این است که این سفر برای اغلب افراد سفری امن خواهد بود.

استپانک انواع مشکلات پرواز در سفرهای زیرمداری را بررسی کرده که عبارت‌اند از: اضطراب، بیماری‌ حرکت (نوعی مشکل شنوایی)، صداهای بلند، فضاهای کوچک و نیروی گرانش (G-force، اندازه‌گیری واحد نیرو به‌ازای هر واحد جرم که درنهایت مفهوم وزن را به‌وجود می‌آورد). مؤلفان برای این پژوهش از نتایج سه بررسی وزارت هوانوردی فدرال هم استفاده کردند. براساس این بررسی، چهارپنج نفر از افراد معمولی در محدوده‌ی سنی ۱۹ تا ۸۹ سال می‌توانند نیروهای گرانشی در سفرهای زیرمداری را تحمل کنند.

بسیاری از گردشگران هم شرایط جاذبه‌ی صفر را در پروازهای سهموی تجربه کرده‌اند. به‌لطف شرکت ZERO G، بیش از ۱۵ هزار مسافر ازجمله استیون هاوکینگ چنین شرایطی را تجربه کرده‌اند. به‌گفته‌ی میشل پیترز، رئیس پژوهشی و آموزشی ZERO G، شرکت او از روش هواپیماهای مسافربری تجاری تقلید می‌کند؛ ازاین‌رو، مسافران به تأیید پزشک نیاز دارند و در هر پرواز، مجموعه‌ای از خدمه با مهارت‌های ضروری حضور دارند. البته یک تیم پزشکی هاوکینگ را در این سفر همراهی می‌کرد؛ اما مسافران دیگر باید توصیه‌نامه‌ی پزشک خود را داشته باشند که برعهده‌ی شرکت نیست.

استیون هاوکینگ فیزیک‌دان در طول پرواز سهموی ZERO-G در سال ۲۰۰۷ شرایط بی‌وزنی را تجربه کرد.

گردشگری فضایی چگونه خواهد بود؟

براساس یکی از فرضیه‌های استپانک و همکارانش، شرکت‌های گردشگری فضایی احتمالا برای پروازهای چنددقیقه‌ای پزشک اختصاص نمی‌دهند؛ زیرا مدت این پروازها حتی در شرایط اضطراری هم برای مداخله‌ی پزشکی بسیار کوتاه است. البته، این به‌معنی بی‌گدار به آب‌زدن نیست؛ بلکه مسافر‌ان باید برای این تجربه آماده شوند.

اریک استالمر، رئیس اتحادیه‌ی سفرهای فضایی تجاری (گروهی متشکل از بیش از ۸۰ سازمان متمرکز بر پروازهای تجاری)، سفرهای فضایی برای گردشگران عادی را با تجربه‌هایی مثل رفتن به کوه اورست یا شرکت در دو ماراتن مقایسه می‌کند و می‌گوید بهتر است شرکت‌کنندگان در بهترین وضعیت فیزیکی ممکن باشند.

امروزه، هیچ قانونی شرکت‌های گردشگری‌ فضایی را به تنظیم قانون یا پیش‌شرط سلامتی برای پذیرش مسافر ملزم نمی‌کند. این شرکت‌‌ها صرفا قراردادی دراختیار مشتری قرار می‌دهند که در آن، مشتری خطرهای پرواز را می‌پذیرد. هرچند اسکورینک اشاره می‌کند دانشمندان تمام خطرها، به‌ویژه خطرهای مربوط‌به فضانوردان معمولی را شناسایی نکرده‌اند.

بااین‌حال، احتمالا قبل از پرواز شروط این‌چنینی برای گردشگران گذاشته شود: آزمایش چند دستگاه مهم بدن و نمونه‌برداری از شرایط مختلف گرانشی و درک شرایط و اقدامات اضطراری. بدین‌ترتیب، گردشگران سفر فضایی بهتری را تجربه خواهند کرد؛ البته به‌عقیده‌ی اسکورینگ، در سفرهای فضایی کوتاه‌مدت و زیرمداری احتمالا مشکلی پیش نخواهد آمد.

با افزایش تعداد گردشگران فضایی، اطمینان پزشکان از ارزیابی‌های خطر در پروازهای گردشی افزایش خواهد یافت. استپانک می‌گوید:

هرچقدر داده‌های بیشتری داشته باشیم، پایگاه داده و شواهد تصمیم‌گیری نیز افزایش خواهد یافت. در‌حال‌حاضر، داده‌ای نداریم و اغلب داده‌ها محدود به سفرهای فضایی مداری و ‌آزمایش‌های پرواز هستند.

با فرستادن افراد مختلف دارای سوابق پزشکی گوناگون به خارج از مدار زمین، همه‌چیز تغییر می‌کند و پزشکان می‌توانند اطلاعات زیادی درباره‌ی واکنش بدن انسان به سفرهای فضایی به‌دست آورند. مارش کوتینو، مشاور پزشکی سابق ناسا است که در پروازهای ZERO G مشارکت کرده است. وی دراین‌باره می‌گوید:

یکی از جذاب‌ترین نکات درباره‌ی اکتشافات پزشکی، اطلاعات زیادی است که از وضعیت بیماری افراد در محیط‌های مختلف به‌دست می‌آید.

چه افرادی نباید هرگز به فضا بروند؟

گاهی اوقات بعضی محدودیت‌های پرواز هرگز از بین نمی‌روند و جدا از هزینه‌های سرسام‌آور، برخی افراد نمی‌توانند ترس خود را از بین ببرند. وقتی بحث پروازهای زیرمداری و کوتاه مطرح می‌شود (نوع پروازی که شرکت‌های گردشگری فضایی در‌حال‌حاضر به‌دنبال آن هستند)، نگرانی کارشناسان فضایی هم کاهش پیدا می‌کنند.

یکی از مشکلات به‌خطرافتادن اعضای حیاتی مثل قلب و ریه‌ها و حتی ستون فقرات است. بیماری‌ها و پیش‌نیازهای سلامتی در فضا لزوما با بیماری‌ها و خطرهای زمینی یکسان نیستند. برای مثال، دیابت یا کلسترول بالا برای پروازهای فضایی مشکل‌ساز نیستند؛ اما پرداخت پول صرفا به‌معنی داشتن شرایط متناسب با سفرهای فضایی نیست. اسکورینگ می‌گوید:

این پروازها برای همه مناسب نیستند. تنها داشتن پول و ثروت زیاد به این معنی نیست که می‌توانید از پس معیارها و محیط سفر فضایی بربیایید.

این مسئله به‌ویژه در سفرهای طولانی‌تر صدق می‌کند که به تجهیزات خاصی نیاز دارد. دستگاه‌های پزشکی متعددی برای سفرهای فضایی ساخته شده‌اند که البته از نوع دستگاه‌های جاذبه‌ی خُرد نیستند و اندازه‌ی بسیار بزرگی دارند. برای مثال، دستگاه‌های تهویه ماشین‌های بزرگی هستند که درصورت بروز مشکل، شرایط تنفس را آسان می‌سازند. البته، ناسا هنوز چنین دستگاهی متناسب با سفرهای گردشگری نساخته است.

ناسا در اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰، ۱۱ مرد ناشنوای مادرزاد را برای آزمایش پرواز استخدام کرد. آن‌ها به‌دلیل ناشنوایی در طول پرواز به بیماری حرکت دچار نشدند.

آینده‌ی گردشگری فضایی

در اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰، ناسا ۱۱ مرد ناشنوای مادرزاد را برای مجموعه‌ای از آزمایش‌های بیماری حرکتی استخدام کرد. بیماری حرکت مشکل شنوایی متداولی است که معمولا در طول سفر با خودرو، قطار، هواپیما و به‌ویژه قایق رخ می‌دهد. در این بیماری، مغز با دریافت سیگنال از گوش داخلی، چشم، عضلات و مفاصل حرکت را حس می‌کند و درصورت دریافت سیگنال غیرمنطبق، بیماری حرکتی رخ می‌دهد. برای مثال، اگر در اتوبوس به صفحه‌ی تلفن‌همراه خود خیره شوید، چشم شما روی شیئی ثابت متمرکز می‌شود؛ ولی گوش داخلی حرکت را حس می‌کند.

البته، هدف ناسا از این آزمایش پرورش فضانورد نبود؛ بلکه هدف اصلی استفاده از نتایج این آزمایش برای پروازهای فضایی آینده بود. از این مثال می‌توان در تبلیغ سفرهای فضایی برای افراد ناشنوا یا کم‌شنوا استفاده کرد و درنتیجه، درصورتی‌که تمام مراحل به‌خوبی پیش بروند، می‌توان گردشگری فضایی را گسترش داد. البته احتمال خراب‌کاری هم وجود دارد. شو عقیده دارد:

من از این می‌ترسم که بعضی افراد سودجو سفرهای فضایی را به‌عنوان روش درمانی به افراد معلول توصیه کنند.

درمقابل، شرکت‌های فضایی می‌توانند روش متفاوتی اتخاذ کنند؛ مثلا می‌توانند تمام شرایط را بپذیرند؛ اما از شرایطی دوری کنند که به‌ضرر شرکت تمام می‌شود. در این روش، معمولا تمایل کمتری به افراد ناتوان دارند.

گردشگری‌ فضایی معمولا با ایرلاین‌های تجاری مقایسه می‌شود و شو نگران این مسئله است. معمولا در هواپیماها و فرودگاه‌ها، مردم می‌توانند در راهروهای طولانی و پله‌ها و راهروهای باریک بین صندلی‌ها راه خود را پیدا کنند؛ اما به‌گفته‌ی شو، در سفر فضایی حتی نحوه‌ی سوارشدن به فضاپیما هم اهمیت دارد.

بسته به شرایط شرکت‌های گردشگری و فضایی و امنیت و خطر آن‌ها، مردم عادی می‌توانند از مرزهای زمین خارج شوند. به‌عقیده‌ی اسکورینگ، هیچ‌کدام از پزشکان سفرهای فضایی گردشی خطر‌های غیرمنطقی را نمی‌پذیرند. افزایش نظم به تجربه‌ی سفر بهتر کمک می‌کند و پروازهای فردی و برنامه‌های کلی بهتر است. استپانک می‌گوید:

وقتی راکت پرتاب شد، دیگر نمی‌توانید دست خود را بالا ببرید و بگویید نظرتان تغییر کرده است. باید تا آخر بروید.