هفت‌سالگی مریخ‌نورد کیوریاسیتی و هفت حقیقت شگفت‌انگیز درباره آن
هفت سال از حضور مریخ‌نورد کیوریاسیتی در خاک سیاره‌ی سرخ می‌گذرد. این مریخ‌نورد درست در شب ۵ اوت ۲۰۱۲، پس از سفری ۶ ماهه به خانه‌ی جدید خود، مریخ رسید و در دهانه‌ی گیل فرود آمد. پس از این موفقیت بی‌سابقه، فریادهای شادی در بخش کنترل مأموریت آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاسادنای کالیفرنیا برخاست و حتی به اشک شوق انجامید.
کیوریاسیتی از آن زمان با قدرت و مستحکم کار خود را آغاز کرد. پس از آپورچونیتی که ۱۵ سال دوام آورد، کیوریاسیتی، تنها مریخ‌نورد موجود روی سطح سیاره‌ی سرخ محسوب می‌شود. کیوریاسیتی هم مانند آپورچونیتی بسیار فراتر از انتظار عمل کرده است. این مریخ‌نورد برای مأموریتی دوساله برنامه‌ریزی شده بود؛ اما عملکرد آن به‌قدری موفق بود که مأموریتش در دسامبر ۲۰۱۲ تا مدتی نامعلوم تمدید شد.
کیوریاسیتی تاکنون ۲۱ کیلومتر از دهانه‌ی گیل را پیموده، ۳۸۶ متر از کوه شارپ بالا رفته، چشم‌های رباتیکش را به بخش‌هایی دوخته است که تاکنون هیچ انسانی موفق نشده آن را ببیند، طعم باد و خاک مریخ را چشیده و گنجینه‌ای ارزشمند از داده‌ها را به خانه ارسال کرده است. حالا به‌مناسبت هفت‌سالگی کیوریاسیتی بد نیست با هفت حقیقت جالب درباره‌ی آن آشنا شوید.
جرثقیل آسمانی در حال تلاش برای فرود کیوریاسیتی روی سطح مریخ
۱. آب مایع در مریخ
امروزه، وجود آب مایع در مریخ به امری بدیهی تبدیل شده است؛ اما در سال ۲۰۱۳، کشف بزرگی به‌شمار می‌رفت. کیوریاسیتی اولین کاوشگری بود که موفق شد تجمع آب مایع در زیر سطح سیاره‌ای را کشف کند که تصور می‌رفت دنیایی خشک باشد. در ابتدا گمان می‌شد دهانه‌ی گیل در گذشته‌ی دور دریاچه‌ای بزرگ بوده است و بالاخره با اکتشافات کیوریاسیتی وجود آب مایع زیر سطح آن اثبات شد.
ابزار مدارپیماهای دیگر هم شواهدی برای وجود آب پیدا کرده بودند و درک انسان از مریخ به‌عنوان دنیایی خشک و بی‌حاصل را به چالش کشیده بودند و بدین‌ترتیب زمینه‌ای برای تلاش‌های آینده‌ی انسان برای مستعمره‌سازی مریخ فراهم کردند.
۲. عناصر حیات
یکی از اولین یافته‌های مریخ‌نورد کیوریاسیتی احتمال وجود حیات میکروبی مریخی در زمان‌های دور بود. دانشمندان براساس نمونه‌های حفاری‌شده از سنگ‌بسترها موفق شدند سولفور، نیتروژن، هیدروژن، اکسیژن، فسفر و کربن را کشف کنند. مواد شیمیایی مهم دیگری هم در این سنگ‌ها وجود داشتند که همه از عناصر سازنده‌ی DNA هستند. برپایه‌ی چگونگی شکل‌گیری حیات در زمین و شواهد مربوط به محیط آبی مریخ در روزگار گذشته، احتمالا مریخ زمانی سیاره‌ای سکونت‌پذیر بوده است. مایکل میر می‌گوید:
سؤال اصلی این مأموریت آن است که آیا مریخ محیطی سکونت‌پذیر داشته است؟ براساس آنچه از زمین می‌دانیم، پاسخ مثبت است.
۳. کشف بور
کیوریاسیتی اولین کاوشگری بود که ماده‌ی معدنی بور را در سطح مریخ کشف کرد. کیوریاسیتی حین بالارفتن از کوه شارپ توانست رگه‌هایی از این ماده‌ی معدنی را شناسایی کند. دلیل وجود بور براساس شواهد موجود در زمین و مخازن این ماده‌ی معدنی، فرایند تبخیر است. بور موجود در مریخ در دمای صفر تا ۶۰ درجه‌ی سانتی‌گراد به‌شکل محلول در آب بوده و سپس، خشک شده است. این بازه‌ی دمایی، دمای مناسبی برای سکونت است و ثابت می‌کند مدت‌ها قبل در مریخ آب وجود داشته است. البته، هنوز شواهد مستقیمی از وجود میکروب‌های مریخی در دست نیست؛ اما با این شواهد ممکن است روزی پازل سکونت‌پذیری مریخ کامل شود.
دهانه‌ی گیل
۴. وجود متان در مریخ
کیوریاسیتی به‌مرور زمان، سطوح متغیر متان را در مریخ کشف کرد. البته، حجم متان کشف‌شده در مریخ به‌اندازه‌ی متان زمین نبود؛ اما همین مقدار ذهن را درگیر می‌کند. بخش زیادی از متان روی زمین به‌واسطه‌ی فرایندهای بیولوژیکی تولید می‌شود؛ بنابراین می‌تواند نشانه‌ای برای حیات میکروبی زیر سطح مریخ باشد.
دلیل وجود متان در مریخ شاید عامل بیولوژیکی باشد
البته در نقاط دیگر منظومه‌ی شمسی، متان براساس فرایندهای زمین‌شناسی تولید می‌شود؛ بنابراین نمی‌توان با این فرضیه لزوما به نتیجه رسید. دانشمندان سیاره‌ای و اخترفیزیک‌دانان مشغول بررسی این پدیده هستند؛ ازاین‌رو، صادقانه باید گفت دلیل وجود متان در مریخ هنوز به‌صورت راز باقی مانده است.
۵. ترکیب‌های زیستی
درست در سال گذشته، مریخ‌نورد کیوریاسیتی شواهد کاملی درباره‌ی وجود ترکیب‌های زیستی روی مریخ ارائه داد. در نمونه‌های حفاری‌شده، ترکیب‌هایی مثل تیوفن ۲ و ۳، متیل تیوفن، متانیتول و دیمتیل سولفید کشف شدند که نشان می‌دهند مواد زیستی داخل سنگ‌های آهکی مریخ به سنگ‌های آهنگ (مادستون) زمین نزدیک هستند. توماس زوربوخن، دانشمند ناسا، درباره‌ی این موضوع می‌گوید:
با توجه به این یافته‌های جدید، مریخ شواهد جدیدی از حیات را به ما نشان می‌دهد.
۶. آسمان معکوس
امروزه، تفاوت آسمان مریخ و زمین بر کسی پوشیده نیست و به‌لطف کیوریاسیتی، انسان‌های روی زمین موفق شدند غروب مریخی را ببینند. برخلاف زمین که آسمان در روز آبی است و در غروب قرمز می‌شود، آسمان مریخی در روز قرمز است و در غروب آبی می‌شود.
غروب در مریخ
معمولا در غروب زمین، طول‌موج‌های آبی‌طیف را مولکول‌های گازی جوّ پراکنده می‌کنند؛ اما حجم مولکول‌های گاز در جوّ مریخ کمتر است. درعوض، میزان گردوغبار فراوان مریخ باعث پراکندگی طول‌موج‌های قرمز می‌شود؛ درنتیجه با پایین‌رفتن خورشید، آسمان آبی می‌شود.
۷. دو ماه، دو خورشیدگرفتگی
مریخ دو ماه دارد: فوبوس و دیموس که با سرعت زیادی به دور آن می‌چرخند. دیموس هر ۳۰.۳ ساعت به دور مریخ می‌چرخد؛ درحالی‌که فوبوس تنها در ۷.۶۵ ساعت مدار مریخ را کامل می‌کند. بدین‌ترتیب خورشیدگرفتگی‌های زیادی رخ می‌دهند که کیوریاسیتی موفق شد یکی از آن‌ها را ثبت کند.
ظاهر این خورشیدگرفتگی‌ها با خورشیدگرفتگی‌های زمینی متفاوت هستند: گویا تنها یک سنگ از مقابل خورشید عبور می‌کند و نور آن مسدود نمی‌شود. دلیل این پدیده هم زمین است. ماه و خورشید در فواصل دقیقی از یکدیگر قرار دارند؛ به همین دلیل، از آسمانِ زمین تقریبا یک اندازه به‌نظر می‌رسند. باوجوداین، گاهی اوقات با تغییر پرسپکتیو می‌توان بیشتر به شگفتی‌های زمین پی برد. دانشمندان امیدوار هستند کیوریاسیتی تا سال‌های طولانی بتواند از رازهای مریخ پرده بردارد.
کیوریاسیتی با مشکلات مختلفی روبه‌رو شده؛ اما سلامت کلی خود را حفظ کرده است و حالا این مریخ‌نورد به مأموریت خود ادامه می‌دهد. طول عمر ابزار MMRTG (مبدل برقی‌حرارتی رادیوتلسکوپی چندمنظوره) که حرارت رادیواکتیو را به برق تبدیل می‌کند، ۱۴ سال است.
کیوریاسیتی به‌لطف منبع توان هسته‌ای، مقاومت بیشتری دربرابر طوفان‌های گردوغبار مریخ دارد. سال گذشته، یکی از این طوفان‌ها به مرگ مریخ‌نورد آپورچونیتی منجر شد. در آینده‌ای نزدیک، مریخ‌نورد کیوریاسیتی میزبان دو مریخ‌نورد دیگر در سیاره‌ی سرخ خواهد بود: مریخ‌نورد مارس ۲۰۲۰ که طراحی آن براساس کیوریاسیتی است و مریخ‌نورد اروپایی‌روسی اگزومارس که هر دو قرار است در فوریه‌ی ۲۰۲۱ پرتاب شوند.
مارس ۲۰۲۰ و اگزومارس (رزالین فرانکلین)، گام‌های بعدی جست‌وجوی حیات روی سیاره‌ی سرخ را خواهند برداشت. مأموریت ۲.۵ میلیارد دلاری کیوریاسیتی متمرکز بر ارزیابی سکونت‌پذیری مریخ است؛ اما دو مریخ‌نورد آینده علائم واقعی حیات ازجمله جانداران باستانی سیاره‌ی سرخ را بررسی می‌کنند.
در زمان مأموریت کیوریاسیتی، فضاپیماها و کاوشگرهای دیگری هم به مریخ رسیده‌اند. فضاپیمای MAVEN ناسا و مدارپیمای مریخی هند هر دو در سپتامبر ۲۰۱۴ به مریخ رسیدند و مدارپیمای ردیاب گاز اگزومارس (TGO) هم در اکتبر ۲۰۱۶ به مریخ رسید. ناگفته نماند سطح‌نشینی به‌نام اسکیاپارلی که با TGO پرتاب شده بود، طی فرود به سطح مریخ برخورد کرد. در نوامبر ۲۰۱۸، سطح‌نشین اینسایت ناسا نیز نزدیک به استوای مریخ فرود آمد تا نقشه‌ای دقیق را از داخل این سیاره تهیه کند.