شناسایی مریخ‌لرزه در سیاره سرخ؛ دستاورد سطح‌نشین اینسایت ناسا

به‌لطف تلاش‌های ناسا، اکنون می‌دانیم سیاره‌ی سرخ هرچند جهانی سرد و خشک است، با خاموشی و مرگ فاصله‌ای بسیار دارد. بروس باندرت، پژوهشگر ارشد سطح‌نشین اینسایت (InSight) از آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا در پاسادنا کالیفرنیا، هفته‌ی گذشته در تله‌کنفرانس با خبرنگاران گفت دانشمندان نخستین‌بار ثابت کرده‌اند مریخ ازمنظر لرزه‌ای سیاره‌ای فعال محسوب می‌شود.

سطح‌نشین اینسایت ناسا صدها مریخ‌لرزه شامل تقریبا ۲۰ لرزش نسبتا چشمگیر را روی سیاره‌ی سرخ شناسایی کرده است. مریخ‌لرزه‌ها درمقایسه‌با لرزش‌های روی زمین بسیار ضعیف هستند؛ اما داده‌های جدید می‌تواند اطلاعات بیشتری درباره‌ی ساختار درونی مریخ دراختیار دانشمندان قرار دهد. نتایج اولیه‌ی مأموریت اینسایت روز دوشنبه در نشریه‌ی نیچر ژئوساینس و نیچر کامونیکیشنز منتشر شد. سطح‌نشین مریخی ناسا که در سال ۲۰۱۸ ازطریق چترنجات مافوق‌صوت روی سیاره‌ی سرخ فرود آمد، نخستین مریخ‌لرزه‌ی احتمالی‌اش را آوریل ۲۰۱۹ شناسایی کرد.

فیلیپ لونونه، پژوهشگر ارشد یکی از ابزارهای سطح‌نشین، در کنفرانس مطبوعاتی گفت بسیاری از لرزه‌هایی که اینسایت روی مریخ شناسایی کرد، به‌قدری کوچک بودند که احتمالا درصورت وقوع روی زمین احساس نمی‌شدند. او افزود:

مریخ مکانی است که احتمالا می‌توانیم بگوییم خطر لرزه‌ای در آن دست‌کم درحال‌حاضر به‌شدت پایین است.

قدرت ۲۴ لرزه‌ی بزرگی که در مقاله‌ی پژوهشگران درباره‌شان بحث شده است، تنها به سه یا چهار ریشتر می‌رسد. این مقدار روی سیاره‌ی ما ممکن است به‌اندازه‌ای قدرتمند باشد که روی سطح زمین به‌عنوان غرش احساس شود؛ اما آن‌قدر قوی نیست که خسارات جدی به‌بار آورد. با‌این‌حال، برخلاف زمین که لرزه‌ها می‌توانند نزدیک‌تر به سطح به‌وقوع بپیوندند، به‌نظر می‌آید مریخ‌لرزه‌های شناسایی‌شده‌ی اینسایت اغلب از عمقی بیشتر در سیاره (۳۰ تا ۵۰ کیلومتر) نشئت می‌گیرند.

• نگاهی به مریخ‌نورد اینسایت ناسا: از آغاز پروژه تا پرتاب
• دهه‌ی ۲۰۲۰: آغاز عصری جدید در کاوش‌های سیاره‌ی سرخ

تصویر هنری از سطح‌نشین اینسایت. ابزار لرزه‌سنج در سمت چپ و مته‌ی حفاری در سمت راست دیده می‌شود.

پژوهشگران به ثبت لرزه‌های شدیدتری امیدوار بودند که می‌توانست نگاهی دقیق‌تر به درون مریخ و حتی احتمالا هسته‌ی سیاره دراختیار آن‌ها قرار دهد؛ اما چنین چیزی هنوز اتفاق نیافته است. به‌گفته‌ی باندرت، فعالیت لرزه‌ای مریخ با آنچه روی زمین رخ می‌دهد، به‌طور کلی متفاوت است. اغلب زمین‌لرزه‌ها براثر حرکت کشویی صفحات زمین‌ساخت (تکتونیک) روی یا زیر یا کنار یکدیگر ایجاد می‌شود؛ درحالی‌که به‌گفته‌ی پژوهشگران، مریخ تکتونیک صفحه‌ای فعال ندارد؛ درنتیجه، لرزش‌های مریخی براثر سرمایش طولانی‌مدت این سیاره به‌وجود می‌آید. بروس باندرت گفت:

علت اصلی مریخ‌لرزه‌ها، سرمایش طولانی‌مدت سیاره است. ساختار درونی مریخ همچون زمین از زمان شکل‌گیری تاکنون در حال سردشدن بوده است. هرچه سیاره سردتر می‌شود، انقباض بیشتری پیدا می‌کند و با ایجاد ترک در پوسته‌ی شکننده‌ی سیاره به لرزیدن سطح منجر می‌شود.

آنچه باندرت گفت، چشم‌انداز کلی محسوب می‌شود؛ اما علت ویژه‌ی هر لرزه هنوز نامعلوم است. او درادامه افزود:

جزئیات سازوکارهای ویژه‌ی این لرزه‌ها همچنان برای ما رمزوراز است و هنوز موفق نشده‌ایم از سازوکارهای تک‌تک لرزه‌ها سردربیاوریم

هرچند دانشمندان احتمالا از علت وقوع هر لرزه اطلاع ندارند، بسیاری از آن‌ها را اندازه‌گیری کرده‌اند. نویسندگان در مقاله درباره‌ی داده‌های ۱۷۴ مریخ‌لرزه‌ای بحث می‌کنند که پیش از ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۹ گردآوری شدند. از آن زمان تاکنون، ابزار لرزه‌سنج متصل به اینسایت که لرزه‌ها را اندازه می‌گیرد، نزدیک به ۴۵۰ غرشی را شناسایی کرده است که به‌گفته‌ی ناسا، بخش اعظم آن‌ها احتمالا لرزه محسوب می‌شوند.

درکنار لرزه‌سنج که لرزه‌ها را ثبت می‌کند، دیگر ابزارهای اینسایت نیز مشغول فعالیت هستند. یکی از آن‌ها هزاران باد مریخی را در نزدیکی سطح‌نشین شناسایی و دیگری سیگنال‌های مغناطیسی قدرتمند را از سنگ‌های زیرزمینی ثبت کرده است. دیگر ابزار مهم اینسایت که مته‌ی حفاری خودکار است، قصد داشت دمای درون مریخ را اندازه بگیرد؛ اما در انجام این کار چندان خوش‌‌اقبال نبود. درواقع سامانه‌ی حفاری خودکار اینسایت برای کارکرد صحیح به میزان مشخصی از اصطکاک نیاز دارد و ازآنجاکه خاک مریخ بیش‌از‌اندازه سست است، مته‌ی حفاری نتواسته به عمق تعیین‌شده نفوذ کند. ناسا قصد دارد در اواخر فوریه و مارس دوباره برای فرستادن میله درون سطح زمین تلاش کند. مأموریت اینسایت تقریبا یک سال دیگر دوام خواهد آورد و تیم ناسا تا آن زمان به گردآوری داده‌ی بیشتر درباره‌ی کارکردهای درونی سیاره‌ ادامه خواهد داد.