چین در آستانه جمع‌آوری نخستین نمونه‌های قمری در ۴۰ سال گذشته است
اواخر ماه جاری فضاپیمایی چینی با سفر به ماه نخستین‌بار در بیش از ۴۰ سال گذشته، سنگ‌های قمری را برداشت خواهد کرد. این مأموریت تازه‌ترین برنامه از مجموعه‌سفرهای پیوسته پیچیده به سطح ماه است که سازمان ملی فضایی چین هدایت می‌کند. این مأموریت دنباله‌ی چانگ‌ای ۴ محسوب می‌شود؛ فضاپیمایی که سال گذشته نخستین‌بار در نیمه‌ی پنهان ماه فرود آمد.
کارولین فن‌در بوگرت، زمین‌شناس سیاره‌ای در دانشگاه مونستر در آلمان، رفتن به سطح ماه و آوردن نمونه‌های قمری به زمین را توانایی فناورانه‌ی چشمگیری می‌داند. فضاپیمای بعدی چین قرار است ۲۴ نوامبر (۴ آذر) از مرکز پرتاب ماهواره ون‌چانگ در جزیره‌ی هاینان از روی زمین برخیزد. چانگ‌ای ۵ پیش‌تر قرار بود سال ۲۰۱۷ زمین را ترک کند؛ اما نقص فنی در موتور راکت لانگ مارچ ۵ موجب تعویق پرتاب تا امروز شد.
هدف مأموریت چانگ‌ای ۵ جمع‌آوری خاک و سنگ از منطقه‌ای کاوش‌نشده در نیمه‌ی پیدای ماه و بازگرداندن آن‌ها به زمین است. اگر مأموریت با موفقیت همراه شود، نخستین نمونه‌های قمری از زمان مأموریت‌های ایالات متحده و شوروی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به زمین آورده خواهد شد. ازآنجاکه نمونه‌های جدید قمری می‌توانند اطلاعاتی ارزشمند درباره‌ی تکامل تنها قمر زمین به ما بیاموزند، دانشمندان ماه‌شناس مشتاق مطالعه‌ی آن‌ها خواهند بود. این مواد می‌توانند در تعیین دقیق‌تر تاریخ سطوح سیاره‌ها نظیر مریخ و عطارد نیز به پژوهشگران کمک کنند. هارالد هیزنگر، زمین‌شناس در دانشگاه مونستر می‌گوید: «محل فرود [چانگ‌ای ۵] بسیار عاقلانه انتخاب شده است.»
چانگ‌ای ۵ دربردارنده‌ی سطح‌نشین، بخش صعودگر، مدارگرد و بازگرداننده است. پس از آنکه فضاپیما به مدار ماه وارد شود، جفت سطح‌نشین و صعودگر جدا خواهند شد و نزول به‌سمت مجموعه‌ای آتشفشانی با ارتفاع ۱۳۰۰ متر در شمال دریاوار اقیانوس طوفان‌ها به‌نام مونس رومکر را آغاز خواهند کرد. اقیانوس طوفان‌ها دشت بازالتی تیره و بسیار بزرگی در ماه است که از روی زمین می‌توان آن را مشاهده کرد.
به‌محض آنکه فضاپیما روی ماه فرود آید، تا دو متر از سطح قمری را حفر و بازوی رباتیک خود را دراز خواهد کرد تا تقریبا دو کیلوگرم از مواد سطحی را برداشت کند. سپس، مواد در صعودگر ذخیره خواهند شد تا سطح ماه را ترک کنند. به‌گفته‌ی کلایو نیل، دانشمند زمین‌شناس در دانشگاه نوتردام در ایندیانا آمریکا، عملیات نزول و صعود در یک روز قمری (تقریبا ۱۴ روز زمینی) به‌وقوع خواهد پیوست تا از مواجهه با دمای بسیار سرد شبانگاه ماه اجتناب شود که می‌تواند به تجهیزات الکترونیکی آسیب برساند.
نیل می‌گوید مأموریت فضایی بعدی چین ازمنظر فنی چالش‌برانگیز و امکان شکست زیاد است. احتمال دارد سطح‌نشین روی سطح ماه سقوط کند یا واژگون شود یا نمونه‌ها در طول مسیر از محفظه نشت کنند؛ بااین‌حال، نیل امیدوار است مشکلی پیش نیاید.
به‌محض آنکه صعودگر به مدار ماه بازگردد، نمونه‌ها به ماژول بازگرداننده منتقل خواهد شد. جیمز کارپنتر، سرپرست پژوهش‌های اکتشافات انسانی و رباتیک در سازمان فضایی اروپا در نوردویک هلند، می‌گوید این پهلوگیری دو فضاپیما حین پرواز در مدار عملیاتی پیچیده و تمرینی مناسب برای اکتشافات انسانی آتی خواهد بود. چین قصد دارد از حوالی سال ۲۰۳۰، فضانوردانش را به ماه بفرستد.
سپس، فضاپیمای چانگ‌ای ۵ سفر بازگشت به خانه را آغاز خواهد کرد و احتمالا در اوایل دسامبر با چتر نجات در بخش سیزیوانگ در مغولستان داخلی در شمال چین فرود خواهد آمد. لی چانلای، طراح ارشد مأموریت چانگ‌ای ۵، می‌گوید بخش عمده‌ی نمونه‌ها در آکادمی علوم رصدخانه نجوم ملی چین در پکن نگه‌داری خواهد شد. مقداری از نمونه‌ها در محلی جداگانه و ایمن از مخاطرات طبیعی نگه‌داری و بخشی از آن‌ها نیز برای نمایش عمومی کنار گذاشته خواهد شد.
بااین‌همه، معلوم نیست نمونه‌ها از کشور خارج خواهند شد یا خیر. شائو لانگ، زمین‌شناس سیاره‌ای در دانشگاه علوم زمین در ووهان و از مسئولان انتخاب محل فرود چانگ‌ای ۵، بیان می‌کند سازمان ملی فضایی چین از همکاری بین‌المللی و قراردادن نمونه‌ها دراختیار پژوهشگران خارجی به‌شرط همکاری آن‌ها با دانشمندان چینی حمایت می‌کند.
پژوهشگران با ارسال درخواست به ناسا درباره‌ی قصدشان برای استفاده از نمونه‌های جمع‌آوری‌شده در مأموریت‌های آپولو، می‌توانند امکان دسترسی به این مواد را پیدا کنند. هیزنگر امیدوار است که دسترسی به نمونه‌های چینی نیز به‌همین‌ترتیب امکان‌پذیر باشد. بااین‌حال، شائو خاطرنشان می‌کند که دانشمندان در مؤسسه‌های چینی نمی‌توانند به نمونه‌های آپولو دسترسی پیدا کنند؛ زیرا دولت آمریکا ناسا را از همکاری مستقیم با چین منع کرده است.
نمونه‌های چانگ‌ای ۵ می‌تواند شکاف مهمی در شناخت دانشمندان از فعالیت آتشفشانی ماه پر کند. سنگ‌های گرد‌آوری‌شده در مأموریت‌های قمری پیشین ایالات متحده و شوروی نشان می‌دهند که این فعالیت روی ماه ۳/۵ میلیارد سال پیش به‌اوج رسید و سپس فروکش کرد و درنهایت متوقف شد. بااین‌حال مشاهدات از سطح فمری، مناطقی را آشکار کرده است که می‌توانند حاوی گذاره‌هایی آتشفشانی متعلق به یک یا دومیلیارد سال قبل باشند.
- آیا فرود چین روی ماه، آغازگر مسابقه فضایی تازه‌ای خواهد بود
- چین خود را برای ارسال فضاپیمای چانگ‌ای-۵ آماده می‌کند
شائو می‌گوید: «اگر نمونه‌های چانگ‌ای ۵ تأیید کند که ماه همچنان در جریان آن زمان فعال بوده است، تاریخچه‌ی ماه را بازنویسی خواهیم کرد.» مطالعه‌ی ترکیب سنگ‌ها نیز می‌تواند توضیح دهد چه عاملی محرک این فعالیت حرارتی به مدتی چنین طولانی بوده است. ماه درمقایسه‌با زمین جرمی کوچک محسوب می‌شود؛ درنتیجه، موتور گرمایی آن باید مدت‌ها پیش از کار افتاده باشد.
افزون‌براین، ماه برپایه‌ی روش شمارش دهانه‌ها مرجعی مهم برای تعیین تاریخ دیگر سیاره‌ها به‌حساب می‌آید. قانون کلی این است که مناطق قدیمی‌تر دهانه‌های بیشتر و بزرگ‌تر دارند؛ درحالی‌که فراوانی و اندازه‌ی دهانه‌ها در مناطق جوان‌تر کمتر است. با استفاده از نمونه‌های برداشت‌شده از ماه، به این سنین نسبی تاریخ‌های مطلق داده می‌شود. بااین‌حال، هیچ نمونه‌ای از دوره‌ی بین ۸۵۰ میلیون سال و ۳/۲ میلیارد سال پیش دردست نیست و چانگ‌ای ۵ می‌تواند این شکاف را پر کند.
نظرات