کره ماه ؛ ویژگی‌ها، اکتشافات، حقایق جالب و هر آنچه باید بدانید

ماه، همراه همیشگی و تنها قمر زمین است که می‌توانید به آسانی آن را در آسمان شب ببینید. فازهای ماه همواره در طول هزاران سال، راهنمای بشر بوده‌اند؛ برای مثال ماه‌های تقویم تقریبا برابر با زمان سپری‌شده از یک ماه کامل به ماه کامل بعدی هستند. با اینکه ماه در فاصله‌ی نزدیکی از زمین قرار دارد، اسرار زیادی را در خود پنهان کرده است. برای مثال همیشه یک سمت خود را به ما نشان می‌دهد و در عین حال اندازه‌ی ظاهری آن در آسمان به موقعیتش نسبت به زمین و خورشید وابسته است.

کلمه‌ی لاتین ماه، لونا (Luna) است که واژه‌ی انگلیسی lunar به معنی قمری از آن گرفته شده است. همچنین در زبان یونانی، سلین نام خدای اسطوره‌ای ماه است که کلمه‌ی selenology یا ماه‌شناسی از آن مشتق شده است.

بر اساس نظریه‌ای پیشتاز، ماه زمین حدود ۴٫۵ میلیارد سال پیش و در حدود ۹۵ میلیون سال پس از تولد منظومه‌ی شمسی شکل گرفت (سن منظومه‌ی شمسی ۴٫۶ میلیارد است). در آن زمان، تعداد زیادی سنگ فضایی در مجاورت سیاره‌ی ما حرکت می‌کردند. به باور ستاره‌شناس‌ها در این زمان بود که زمین آغازین با جرمی در ابعاد مریخ به نام تیا برخورد کرد. این برخورد باعث شد بخش‌هایی از دنیای ما ذوب و از جو زمین خارج شود. مواد خارج‌شده از زمین، ماه را شکل دادند.

برخی‌ ستاره‌شناس‌ها، تغییراتی را برای نظریه‌ی فوق پیشنهاد داده‌اند. برای مثال زمین آغازین پس از برخورد با تیا به سنگ مذابی دوناتی شکل تبدیل شد. با سردشدن این دونات فضایی، مواد لبه‌ی خارجی آن به قمرواره‌های کوچکی تبدیل شدند و در نهایت خود ماه را شکل دادند.

فاصله‌ی میانگین ماه از زمین تقریبا ۳۸۴٬۴۰۰ کیلومتر است. با این‌حال این فاصله ثابت نیست، زیرا ماه در مداری بیضی‌شکل به دور زمین می‌چرخد. در نزدیک‌ترین فاصله‌ی ماه از زمین این فاصله به ۳۶۳ هزار کیلومتر کاهش می‌یابد. وقتی ماه در دورترین نقطه از زمین قرار می‌گیرد، این فاصله به ۴۰۵ هزار کیلومتر می‌رسد.

ماه احتمالا دارای هسته‌ی بسیار کوچکی است که تنها یک الی ۲ درصد از جرم آن را تشکیل می‌دهد و قطر آن به ۶۸۰ کیلومتر می‌رسد. احتمالا بخش زیادی از این هسته از آهن تشکیل شده است، اما مقدار زیادی گوگرد و عنصرهای دیگر هم در آن پیدا می‌شود.

قطر گوشته‌ی سنگی ماه تقریبا ۱۳۳۰ کیلومتر است و از سنگ‌های آهنی و منیزیم تشکیل شده است. ماگمای داخل گوشته در گذشته به سطح ماه راه یافت و از طریق فوران آتشفشانی به مدت بیش از یک میلیارد سال منتشر شد. این فوران بین چهار میلیارد تا سه میلیارد سال قبل رخ داده است.

ضخامت پوسته‌ی ماه که سطح قمری را تشکیل می‌دهد به ۷۰ کیلومتر می‌رسد. خارجی‌ترین بخش پوسته به دلیل تعداد زیاد برخوردها، شکسته و بی‌نظم شده است.

به‌طورکلی ماه نیز مانند چهار سیاره‌ی داخلی منظومه‌ی شمسی، جسمی سنگی به شمار می‌رود و با تعداد زیادی دهانه‌ی برخوردی پوشیده شده که بر اثر برخورد سیارک‌ها در حدود میلیون‌ها سال پیش شکل گرفتند.

به‌طور میانگین ترکیب سطح قمری بر اساس وزن به این ترتیب است: ۴۳ درصد اکسیژن، ۲۰ درصد سیلیکون، ۱۹ درصد منیزیم، ۱۰ درصد آهن، ۳ درصد کلسیم، ۳ درصد آلومینیوم، ۰٫۴۲ درصد کروم، ۰٫۱۸ درصد تیتانیوم و ۰٫۱۲ درصد منگنز.

فضاپیماهای مداری همچنین ردپاهایی از آب سطحی را روی سطح ماه کشف کردند که احتمالا از زیر سطح آن سرچشمه گرفته‌اند. رصدهای پیوسته‌ی مدارپیمای اکتشافی قمری (LRO) نشان می‌دهد که آب در شیب‌های رو به قطب جنوب ماه فراوان‌تر است، همچنین بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۱۷، فضای داخلی ماه هم می‌تواند مملو از آب باشد.

نواحی بزرگ و تیره را می‌توانید به‌وضوح روی سطح ماه ببینید. این نواحی «ماریا» یا «دریاوار» نامیده می‌شوند که واژه‌ی لاتین دریا است. دلیل انتخاب این نام این است که در گذشته افراد این مناطق را دریاهای ماه می‌دانستند. امروز می‌دانیم این نواحی در واقع خراشیدگی‌های پوسته‌ی ماه هستند که میلیاردها سال پیش بر اثر جریان‌های گدازه‌ای شکل گرفتند.

در آن سوی ماه، حوضه‌ی قطب جنوب آیتکن قرار دارد که گودالی برخوردی با قطر ۲۵۰۰ کیلومتر و عمق ۱۳ کیلومتر است. مناطق آبی ماه در بخش‌های تاریک قطبی قرار دارند که می‌توان از آن‌ها برای اکتشاف‌های آینده‌ استفاده کرد.

جوی بسیار نازک ماه را پوشانده است که تراکم آن تنها ۱۰۰ مولکول به ازای سانتی‌متر مکعب است. در مقابل، جو زمین در سطح دریا یک میلیارد میلیارد برابر مولکول بیشتری به ازای هر سانتی‌متر مکعب دارد. جرم کلی گازهای ماه به ۲۵ هزار کیلوگرم می‌رسد که تقریبا هم‌اندازه با یک کامیون باری پر است.

جو ماه که اگزوسفر هم نامیده می‌شود ترکیبی از آرگون ۴۰، هلیوم ۴، اکسیژن، متان، نیتروژن، کربن مونوکسید، کربن دی‌اکسید، سدیم، پتاسیم، رادون، پولونیم و حتی مقادیر اندکی آب است. برخی از این عناصر از زمان سرد شدن ماه باقی مانده‌اند. برخی دیگر از طریق دنباله‌دارها به ماه آورده شده‌اند.

غبار ماه ترکیبی از ذرات کوچک و تیز شیشه‌ی آتشفشانی است که بر اثر برخورد شهاب‌های کوچک، خاک ماه را در هم شکستند. جو بسیار رقیق ماه باعث می‌شود این ذرات به ندرت دچار فرسایش شوند؛ به همین دلیل غبار ماه می‌تواند به تجهیزات و لباس فضانوردان آسیب بزند. این غبار به شدت برای سلامت انسان مضر است.

تأثیر گرانش ماه بر زمین باعث ایجاد افزایش و کاهش سطح دریاها یا پدیده‌ی جزر و مد می‌شود. این جزر و مدها در مقیاس کوچک‌تر در دریاچه‌ها، جو و حتی خود پوسته‌ی زمین هم رخ می‌دهند. کشش ماه همچنین باعث کند شدن سرعت چرخش زمین به دور خود می‌شود که به این پدیده ترمز جزر و مدی می‌گویند؛ اتفاقی که باعث افزایش طول روز به اندازه‌ی ۲٫۳ میلی ثانیه در قرن می‌شود. انرژی‌ای که زمین از دست می‌دهد توسط ماه جذب می‌شود و به افزایش فاصله‌اش از زمین می‌انجامد. ماه هر سال ۳٫۸ سانتی‌متر از زمین دور می‌شود.

ماه در مدار خود به دور زمین در هشت فاز ظاهر می‌شود. یکی از نکات مهم درباره‌ی فازهای قمری این است که خورشید دقیقا همیشه نیمی از ماه را روشن می‌کند. فازهای قمری با تغییر زاویه‌ی (موقعیت‌های نسبی) زمین، ماه و خورشید درمقایسه‌ با یکدیگر به وجود می‌آیند. به بیان ساده‌تر می‌توان چرخه‌ی فازی ماه را به این صورت توصیف کرد: ماه نو و ماه کامل و فازهایی که بین آن‌ها قرار دارند.

ماه نو زمانی ظاهر می‌شود که ماه بین زمین و خورشید قرار بگیرد و این سه جرم در تراز نسبی با یکدیگر باشند. در این صورت بخش روشن ماه دقیقا در آن سوی ماه است که ناظران زمینی به‌دلیل قفل جزرومدی قادر به دیدن آن نیستند. در فاز ماه کامل، زمین، ماه و خورشید درست مانند فاز ماه نو در تراز نسبی قرار می‌گیرند اما این بار روی روشن ماه به سمت زمین قرار می‌گیرد و بخش تاریک کاملا از دید مخفی می‌شود.

در حین ماه گرفتگی، ماه، زمین و خورشید در یک خط مستقیم یا نسبتا مستقیم قرار می‌گیرند. ماه‌گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که زمین مستقیما بین خورشید و ماه قرار بگیرد و سایه‌ی زمین روی چهره‌ی ماه بیفتد. ماه‌گرفتگی تنها در طول ماه کامل رخ می‌دهد. در طول ماه‌گرفتگی کامل، از آنجا که ماه در سایه قرار دارد ممکن است در آسمان شب به رنگ قرمز ظاهر شود.

محور چرخش زمین دارای انحراف ۲۳٫۵ درجه نسبت به صفحه‌ی دایره‌البروج است و همین مسئله باعث ایجاد فصل‌ها در زمین می‌شود. از سویی انحراف محوری ماه تنها ۱٫۵ درجه‌ است و به همین دلیل تفاوت چشمگیری در فصل‌های ماه دیده نمی‌شود. به این ترتیب برخی مناطق ماه همیشه در معرض نور خورشید قرار دارند و برخی مناطق به صورت دائمی در تاریکی به سر می‌برند.

به دلیل فاصله‌ی نزدیک ماه و زمین، فضاپیماها و تلسکوپ‌های زمینی و فضایی زیادی از آن عکس‌برداری کرده‌اند. در این بخش به معرفی برخی از جذاب‌ترین تصاویر ماه از زاویه‌های مختلف می‌پردازیم.

طلوع زمین یکی از زیباترین رویدادهایی است که از سطح ماه می‌توان رویت کرد. این تصویر چشم‌انداز زمین از ماه را هنگام طلوع سیاره‌مان از بالای سطح ماه نشان می‌دهد که توسط فضاپیمای دانوری کره‌جنوبی در نوامبر ۲۰۲۲ ثبت شد.

نمای نزدیک دهانه‌ی برخوردی تیکو را می‌توانید در تصویر فوق ببینید. این دهانه‌ی برخوردی عظیم در بخش جنوبی ماه قرار دارد و توسط تلسکوپ گرین‌بانک در ویریجینای غربی ثبت شده است. این عکس دقیق‌ترین تصویری است که یک تلسکوپ زمینی از دهانه‌ی برخوردی ماه ثبت کرده است.

ابرماه کامل سوژه‌ی محبوبی برای بسیاری از عکاس‌های نجومی آماتور و حرفه‌ای است. این تصویر، ابرماه کامل را در مقابل آنتن مرکز تجارت جهانی شهر نیویورک نشان می‌دهد.

تصویر فوق، توسط فضاپیمای آپولو ۱۰ در سال ۱۹۶۹ ثبت شد. این فضاپیما دومین فضاپیمای سرنشین‌دار ناسا بود که در مدار ماه قرار گرفت و مأموریت آماده‌سازی برای فرود آپولو ۱۱ بود که درجریان آن، برای اولین بار در تاریخ بشر، فضانوردان روی سطح ماه فرود آمدند.

در این تصویر می‌توانید کوه‌های ماه را از نگاه مدارپیمای اکتشافی قمری ناسا در سال ۲۰۰۹ ببینید. کوه‌های ماه بر اثر برخوردهای سیارکی به وجود می‌آیند.

این تصویر زیبا توسط فضاپیمای گالیله‌ی ناسا در مسیر آن به سیاره مشتری در اواسط دهه‌ی ۱۹۹۰ ثبت شد. مأموریت اصلی گالیله بررسی سیاره مشتری و قمرهای آن بود.

تصویر فوق، طلوع زمین از پشت ماه را نشان می‌دهد که توسط فضاپیمای اوراین در مأموریت آرتمیس ۱ ناسا در سال ۲۰۲۲ ثبت شد.

برخی جوامع باستانی اعتقاد داشتند، ماه گویی از آتش است، در حالی که برخی دیگر آن را آینه‌ای می‌پنداشتند که خشکی‌ها و دریاهای زمین را منعکس می‌کند، اما به باور فیلسوف‌های یونان باستان، ماه در واقع کره‌ای بود که در مدار زمین می‌چرخید و نور خورشید را منعکس می‌کرد.

یونانیان باستان همچنین معتقد بودند نواحی تاریک ماه دریاها و نواحی روشن آن خشکی هستند. از این زمان بود که نام «ماریا» و «تر» کلمات لاتین دریا و خشکی برای این نواحی انتخاب شدند. گالیلئو گالیله، ستاره‌شناس مشهور رنسانس برای اولین بار در سال ۱۶۰۹ با استفاده از تلسکوپ به روش علمی ماه را رصد کرد. او کوهستان‌هایی سطحی را توصیف کرد که کاملا با باور عموم تفاوت داشتند.

در سال ۱۹۵۹، اتحاد جماهیر شوروی اولین فضاپیما به نام لونا ۲ را روی سطح ماه فرود آورد و در همان سال با فضاپیمای لونا ۳، اولین تصاویر را از سمت پنهان ماه به ثبت رساند. این مأموریت‌ها، آغاز مأموریت‌های بدون سرنشین جنگ سرد و رقابت فضایی شوروی و ایالات متحده برای رسیدن به ماه بود.

مأموریت‌های بسیاری از کاوشگرهای اولیه یا شکست خوردند یا به موفقیت نسبی رسیدند. با این‌حال به‌مرورزمان این مأموریت‌ها اطلاعات ارزشمندی را درباره‌ی سطح ماه و تاریخ آن به زمین بازگرداندند. ایالات متحده مجموعه‌ای از مأموریت‌های موسوم به پایونیر، رنجر و سورویر را آغاز کرد و در عین حال شوروی هم کاوشگرهایی به نام‌‌های لونا و زوند را به ماه فرستاد.

ایالات متحده در دهه‌ی ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، فضانوردهایی را به مدار و سطح ماه فرستاد. آپولو ۸ اولین مأموریت سرنشین‌دار به مدار ماه در سال ۱۹۶۸ بود.

در سال ۱۹۶۹، فضانوردها در مأموریت آپولو ۱۱ روی سطح ماه فرود آمدند. از آن زمان به بعد پنج مأموریت سطحی دیگر با موفقیت انجام شدند. آپولو ۱۳ موفق به فرود روی سطح نشد و به صورت ایمن به خانه بازگشت. از آن زمان ماه همچنان تنها جرم فضایی است که بشر موفق به فرود روی آن شده است.

مأموریت‌های آپولو در مجموع، ۳۸۲ کیلوگرم سنگ و خاک را برای بررسی به زمین بازگرداندند. دانشمندان همچنان در حال بررسی سنگ‌ها هستند و با پیشرفت فناوری به اکتشافات جدیدی دست پیدا می‌کنند. برای مثال در سال ۲۰۱۳، آب در نمونه‌های آپولو ۱۵، ۱۶ و ۱۷ کشف شد.

اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌ی ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ همچنان در حوزه‌ی رباتیک فعال بود. اولین مأموریت نمونه‌برداری رباتیک پس از چند تلاش ناموفق با لونا ۱۶ در سپتامبر ۱۹۷۰ آغاز شد. روس‌ها اولین ماه‌نورد رباتیک به نام لوناخود ۱ را درست دو ماه بعد ساختند. لوناخود ۲ در سال ۱۹۷۳ رونمایی شد. آخرین ماموریت موفق شوروی به ماه در سال ۱۹۷۶ با لونا ۲۴ انجام شد و پس از آن تنها قمر زمین، برای چندین سال در عرصه‌ی اکتشافات فضایی به فراموشی سپرده شد.

پس از پایان برنامه‌ی آپولو با فاصله‌ی بیش از یک دهه، اکتشافات قمری در دهه‌ی ۱۹۹۰ از سر گرفته شد. از آن زمان تاکنون، سازمان‌های فضایی کشورهای دیگر مثل ژاپن، سازمان فضایی اروپا، چین و هند هم به رقابت فضایی ماه پیوسته‌اند. از میان کشورهای تازه‌وارد به عرصه‌ی فتح ماه، تاکنون چین و هند به موفقیت دست یافته‌اند.

کشورهای دیگری مثل ژاپن، روسیه و امارات متحده‌ی عربی هم‌اکنون در حال برنامه‌ریزی و اجرای مأموریت به ماه هستند. در سال ۲۰۱۹، دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد ناسا در حال کار برای اعزام دوباره‌ی انسان به ماه تا اوایل سال ۲۰۲۵ است. البته این ضرب‌الاجل دیگر دست‌یافتنی نیست و بازگشت انسان به ماه احتمالا تا پیش از سال ۲۰۲۸ امکان‌پذیر نخواهد بود.

برنامه‌ی بازگشت به ماه که اکنون آرتمیس نامیده می‌شود، پروژه‌ای شامل شرکای بین‌المللی و تجاری است که برای انجام مأموریت‌های سرنشین‌دار و استقرار دائمی انسان روی ماه تلاش می‌کند و بدین منظور از سامانه‌ی موشکی فضایی جدید ناسا به نام اسپیس لانچ سیستم (SLS) و موشک استارشیپ اسپیس ایکس استفاده می‌کند.

اولین مأموریت آرتمیس به نام آرتمیس ۱، در نوامبر ۲۰۲۲ با تکمیل مأموریتی بدون سرنشین در مدار ماه و بازگشت به زمین، زمینه‌ساز ماموریت‌های سرنشین‌دار بعدی شد. ناسا در ماموریت آرتمیس ۲، اولین انسان‌ها را بعد از نیم‌قرن به مدار ماه خواهد برد و سپس در آرتمیس ۳، اولین زن فضانورد و همچنین اولین انسان رنگین‌پوست را روی سطح ماه فرود خواهد آورد.

ماه برای زمینی‌‌ها یکی از جذاب‌ترین اجرام آسمان شب است. به دلیل نزدیکی این قمر به زمین می‌توان داده‌های زیادی را درباره‌ی شکل‌گیری آن و همچنین سیاره زمین آموخت. با وجود تمام اکتشافات و پژوهش‌ها ماه رازهای زیادی در خود دارد. در این بخش به معرفی چند نمونه از جذاب‌ترین حقایق ماه می‌پردازیم.

به‌جز نظریه‌ برخورد سیاره تیا با زمین و شکل‌گیری ماه، نظریه‌ی دیگری مدعی است که زمین در اوایل حیات به‌قدری سریع به دور خود می‌چرخیده که سنگ‌های مذاب آن به فضا پرواز کردند و در نهایت ماه را تشکیل دادند. با این‌حال هیچ مدرکی از چرخش سریع زمین برای پشتیبانی از این ایده وجود ندارد. بر اساس نظریه‌ای دیگر، ماه در واقع سیاره‌ای کوتوله مشابه پلوتون است که در مدار زمین گرفتار شده است. دانشمندان این نظریه را هم رد می‌کنند.

امروزه می‌دانیم جو ماه ترکیبی از آرگون، هلیوم، نئون، سدیم، پلونیوم، پتاسیم و رادون است. با این‌حال برخی دانشمندان این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا مانند جو اجرام دیگر، اثری از اکسیژن و نیتروژن در جو ماه دیده نمی‌شود. از سویی پوسته‌ی ماه هر دو عنصر را در کنار منیزیم، هیدروژن و کربن دارد. دانشمندان تاکنون نتوانستند پاسخی برای معمای فقدان نیتروژن و اکسیژن در جو ماه پیدا کنند.

یکی از حقایق کمتر شناخته‌شده درباره‌ی ماه، میدان مغناطیسی آن است. البته این میدان مغناطیسی در مقایسه با زمین بسیار ضعیف است. شواهد به دست‌آمده از مأموریت‌های سرنشین‌دار به ماه نشان می‌دهند ماه باستانی دارای میدان مغناطیسی هم‌اندازه با زمین بوده است. به دلیل این یافته‌ها، دانشمندان معتقدند با سرد شدن و جامد شدن هسته‌ی ماه این میدان مغناطیسی هم ضعیف شده است.

بر اساس کشف ناسا در سال ۲۰۱۷، جو ماه در گذشته ضخیم‌تر بوده است. جو ماه آغازین با وجود فعالیت‌های آتشفشانی مستمر و همچنین میدان مغناطیسی قوی دارای عنصرهای کافی بوده است. به‌مرورزمان و با از بین رفتن‌ فعالیت‌های آتشفشانی و تضعیف میدان مغناطیسی، بادهای خورشیدی جو ماه را از بین بردند.

ژول ورن، رمان نویس فرانسوی در سال ۱۸۶۵ میلادی رمان از زمین تا ماه را نوشت. داستان این رمان متمرکز بر ساخت استوانه‌ای است که می‌تواند جسمی عایق را به ماه بفرستد. مسافران هم درون این جسم قرار دارند. در نهایت این استوانه با موفقیت ساخته و پرتاب می‌شود. ورن سفر واقعی به ماه و بازگشت مسافران به زمین را در دنباله‌ی این رمان به نام در مدار ماه توصیف می‌کند.

مأموریت آپولو ۱۱ که در ۱۶ ژوئیه‌ی ۱۹۶۹ پرتاب شد، با فرود روی سطح ماه در تاریخ ۲۰ ژوئیه، تاریخ‌ساز شد. نیل آرمسترانگ که پرچم آمریکا را در دست داشت، رکورد اولین انسان را ثبت کرد که موفق به فرود روی سطح ماه شده است. او در لحظه‌ی قدم برداشتن روی ماه این جمله‌ی تاریخی را بیان کرد:

قدمی کوچک برای یک انسان و جهشی بزرگ برای بشریت

در حدود ۵۰۰ میلیون نفر این لحظه‌ی تاریخی را از زمین تماشا می‌کردند.

ناسا از اوایل قرن جاری برنامه‌هایش برای بازگشت به ماه تا پایان دهه‌ی ۲۰۲۰ را آغاز کرد. هدف تازه‌ترین تلاش سازمان فضایی آمریکا، ساخت اولین زیستگاه دائمی روی ماه تا سال ۲۰۲۸ است. موفقیت این طرح می‌تواند پیامدهای زیادی را برای زندگی در کره ماه و سیاره‌های دیگر داشته باشد.

ماه تنها قمر زمین و یکی از جذاب‌ترین مقاصد اکتشافی بشر بوده است. ماه مملو از دهانه‌های برخوردی است که به دلیل نبود آب و هوا تا سال‌ها بدون تغییر باقی مانده‌اند. همچنین این قمر به دلیل قفل جزر و مدی نسبت به زمین تنها یک سمت خود را به ما نشان می‌دهد. همچنین گرانش ماه باعث ایجاد نیروهای کشندی و اصطلاحا جزر و مد در اقیانوس‌ها و دریاهای زمین می‌شود.

مردم باستان تصور می‌کردند مناطق تاریک ماه دریاها و مناطق روشن خشکی‌ها هستند. با این‌حال بعدها گالیله با رصدهای بیشتر نشان داد این مناطق صرفا عوارض سطحی و کوه‌های ماه هستند. رقابت بر سر رسیدن به ماه در قرن بیستم با مأموریت‌های شوروی و ایالات متحده شدت گرفت و در نهایت در سال ۱۹۶۹ ایالات متحده اولین انسان را روی سطح ماه فرود آورد.

در قرن بیستم و یکم بشر رویای اقامت همیشگی و بلندمدت را روی سطح ماه در سر می‌پروراند. یکی از این تلاش‌ها، برنامه آرتمیس ناسا است که هدفش بازگرداندن اولین انسان‌ها به ماه پس از نیم‌قرن و فراهم‌سازی زمینه برای ساخت پایگاه‌های دائمی در ماه است.