چه رازی پشت ناپدیدشدن و ظهور دوباره ستاره VVV-WIT-08 است؟

گروهی متشکل از ستاره‌شناسان ستاره VVV-WIT-08 را رصد کردند که درخشندگی‌اش با ضریب ۳۰ کاهش می‌یابد. این کاهش به‌طوری است که ستاره تقریبا از آسمان محو و دوباره دیده می‌شود. درخشندگی ستارگانی زمانی کاهش می‌یابد که در سیستم باینری منبسط می‌شوند یا ستاره دیگری در مسیر ظهورشان قرار می‌گیرد. این مسئله چندان ناآشنا نیست؛ اما کاهش درخشندگی ستاره در چند ماه و بازیابی درخشندگی قبلی پدیده‌ای به‌طور استثنایی نادر است.

محققان این پروژه معتقدند ممکن است ستاره VVV-WIT-08 به نوع جدیدی از سیستم ستاره‌های غول‌پیکر دوتایی «چشمک‌زن» متعلق باشد که از‌لحاظ اندازه بسیار بزرگ‌تر هستند؛ حتی شاید صد برابر اندازه خورشید. ویژگی دیگر این سیستم گرفتگی‌هایی است که به‌وسیله مداری هر چند دهه یک بار رخ می‌دهد که هنوز دیده نشده است. این ممکن است ستاره یا سیاره‌ای دیگر باشد که با توده بزرگ غبار احاطه شده و ستاره غول‌پیکر را پوشانده است و باعث ناپدیدشدن و ظهور دوباره آن در آسمان می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود ستاره غول‌پیکر VVV-WIT-08 در آسمان ناپدید و دوباره ظاهر شود.

این موضوع را دکتر لی اسمیت، از مؤسسه نجوم کمبریج و با همکاری دانشمندان دانشگاه ادینبورگ، دانشگاه هرتفوردشایر، دانشگاه ورشو در لهستان و دانشگاه آندرس بلو در شیلی کشف کرده است. دکتر سرگئی کوپوسوف، نویسنده‌ای از دانشگاه ادینبورگ گفته‌ است:

آنچه مشاهده کردیم، بسیار شگفت‌انگیز است: عبور جسمی تاریک و بزرگ و کشیده از بین ما و ستاره‌ای با فاصله‌ای دور که فقط می‌توانیم منشأ آن را حدس بزنیم.

ازآنجاکه ستاره VVV-WIT-08 در منطقه متراکم از کهکشان راه شیری قرار گرفته است، محققان در حال بررسی عوامل محتمل حرکت اجسام تاریک و غول‌پیکر از مقابل ستاره هستند. شبیه‌سازی‌ها نشان داده است احتمال وقوع این سناریو صفر نیست و ممکن است تعداد زیادی از اجسام تاریک و غول‌پیکر شناور در اطراف راه شیری وجود داشته باشد. مدت زیادی از شناخت سیستم ستاره‌ای به نام Epsilon Aurigae می‌گذرد که شباهت بسیاری به ستاره VVV-WIT-08 دارد. این ستاره غول‌پیکر هر ۲۷ سال یک بار با دیسک عظیم گرد‌و‌غبار پنهان می‌شود؛ اما برخلاف ستاره VVV-WIT-08، تنها ۵۰ درصد روشنایی‌اش را از دست می‌دهد.

مثال دوم از این نوع سیستم‌های ستاره‌ای ستاره TYC 2505-672-1 است که چند سال قبل کشف شد و رکورددار بیشترین مدت دوره مداری خسوف است. باورش سخت است سیستم ستاره‌ای متشکل از دو ستاره ۶۹ سال در خسوف باشد؛ اما آیا واقعا رکورددار باقی خواهد ماند؟ رکوردی که ستاره VVV-WIT-08 در‌حال‌حاضر مدعی آن است، شاید حتی بیشتر از ۶۹ سال باشد.

گروهی مستقر در انگلستان علاوه‌بر ستاره VVV-WIT-08، دو ستاره دیگر از نوع جدید سیستم ستاره‌ای جدید پیدا کرده‌اند که نشان می‌دهد این ستاره‌ها می‌توانند سیستم جدیدی از ستاره‌های غول‌پیکر چشمک‌زن باشند. درحال‌حاضر، ستاره‌شناسان در حال بررسی این موضوع هستند.

VVV-WIT-08 به‌واسطه متغیرهای ویستا در پروژه Via Lactea (VVV) پیدا شد. این پروژه‌ با استفاده از تلسکوپ ویستا ساخته‌شده در انگلیس و واقع در شیلی به سرانجام رسید و بعد از رصد تقریبا یک‌میلیارد ستاره برای پیدا‌کردن نمونه‌های کم‌نور در طیف مادون‌قرمز، ستاره VVV-WIT-08 را در رصدخانه جنوبی اروپایی کشف کرد. پروفسور فیلیپ لوکاس، مدیر پروژه، از دانشگاه هرتفوردشایر درباره این موضوع گفته است:

گاهی اوقات ستاره‌های جدیدی که کشف می‌کنیم، به هیچ دسته‌بندی‌های شناخته‌شده‌ای متعلق نیستند. درنهایت، این ستاره‌ها را در دسته «این چیست؟» یا «WIT (مخفف what is it)» قرار می‌دهیم. واقعا نمی دانیم این ستاره‌های غول‌پیکر چشمک‌زن چگونه به‌وجود آمده‌اند و تفاوت‌هایشان با سایر ستارگان در چیست؛ اما موفقیت VVV در کشف‌های نوین بسیار هیجان انگیز است که سال‌ها است برای آن برنامه‌ریزی‌ کرده بودند.

هم‌زمان با کشف ستاره VVV-WIT-08 با استفاده از داده‌های VVV، تیره‌شدن ستاره با کمپین آزمایش نوری‌گرانشی (OGLE) مشاهده شد. این کمپین رصدهای طولانی‌مدت را دانشگاه ورشو راه‌اندازی و اجرا می‌کند. OGLE رصدهای بسیاری از این نوع ستاره‌ VVV-WIT-08 انجام داده است؛ اما تقریبا تمامی آن‌ها در طیف مرئی قرار گرفتند. گرچه این مشاهدات برای مدل‌سازی ستاره VVV-WIT-08 نقش مهمی داشت، رصدهای این کمپین نشان دادند مقدار نور کاهش‌یافته در طیف مادون‌قرمز و نور مرئی یکسان است.

به‌نظر می‌رسد هم‌اکنون دوازده سیستم ستاره‌ای مشابه شناخته شده است که شامل ستاره‌های غول‌پیکر و توده‌های بزرگ مات هستند. اسمیت دراین‌باره می‌گوید:

مسلما ستاره‌های مشابه ستاره VVV-WIT-08 وجود دارند و ردیابی‌شدنی هستند؛ اما مسئله واقعی این است بفهمیم همراهان مبهم چه کسانی هستند که با وجود فاصله زیاد از ستاره غول‌پیکر می‌توانند سطح آن را پوشش دهند و مانند توده‌ای آن‌ را احاطه کنند. با شناخت بیشتر ممکن است اطلاعات جدیدی درباره چگونگی تکامل این سیستم‌ها به‌دست بیاوریم.

این مقاله در مجله ماهانه اطلاعیه‌های انجمن نجوم سلطنتی چاپ شده است.