۵۰ سالگی آپولو ۱۵؛ نیم‌قرن پیش، ناسا روی ماه خودرو قرار داد
دیوید اسکات، فضانورد آپولو ۱۵ قصد نداشت بدون توقف از کنار سنگی جالب‌توجه عبور کند. ۳۱ ژو‌ئیه ۱۹۷۱، اسکات و جیمز اروین، فضانورد همراه او نخستین انسان‌هایی بودند که روی ماه رانندگی کردند. پس از ۶ ساعت گشت‌وگذار اولیه با ماه‌نورد جدید، دو فضانورد درحال بازگشت به فالکون، ماه‌نشین خود بودند که اسکات توقفی مختصر خارج از برنامه انجام داد.
در غرب دهانه‌ای به نام ریسلینگ، اسکات از ماه‌نورد پیاده شد و به‌سرعت سنگ آتشفشانی سیاهی را برداشت که مملو از حفره‌های تشکیل‌شده دراثر خروج گاز بود. اسکات و اروین در حوزه‌ی زمین‌شناسی آموزش دیده بودند و می‌دانستند که این سنگ حفره‌ای، نمونه‌ای ارزشمند برای دانشمندان روی زمین خواهد بود.
فضانوردان همچنین می‌دانستند که اگر برای توقف اجازه بگیرند، مدیران نظاره‌گر ساعت در کنترل مأموریت پاسخ منفی خواهند داد. درنتیجه، اسکات به دروغ گفت دلیل بازداشتن ماه‌نورد از حرکت، نگرانی او درباره‌ی کمربند ایمنی‌اش بود. وقتی فضانوردان به زمین بازگشتند و اسکات داستان اصلی را تعریف کرد، نمونه‌ی گرد‌آوری‌شده به‌نام «سنگ کمربند ایمنی» معروف و به یکی از ارزشمندترین یافته‌های زمین‌شناسی آپولو ۱۵ تبدیل شد.
سنگ کمربند ایمنی همانند اغلب نمونه‌های قمری آورده‌شده به زمین درجریان واپسین مأموریت‌های آپولو، در صورت نبود خودرو روی ماه، هرگز جمع‌آوری نمی‌شد. آپولو ۱۱ و ۱۳ به‌وضوح بیش از سایر مأموریت‌های قمری ناسا در یادها مانده‌اند؛ اما در ۵۰امین سالگرد آپولو ۱۵ که ۲۶ ژو‌ئیه ۱۹۷۱ پرتاب شد، برخی از علاقه‌مندان فضا، تاریخ‌دانان و نویسندگان از ماه‌نورد این مأموریت به‌حق به‌عنوان یکی از ماندگارترین نمادهای برنامه اکتشافات قمری آمریکا یاد می‌کنند.
ماه‌نورد آپولو ۱۵ خودرویی مجهز به باتری، تاشدنی، بادوام، و ساخت بوئینگ و جنرال موتورز بود که از نگاه برخی، سه مأموریت قمری پایانی ناسا را به اوج دستاوردهای عصر آپولو تبدیل کرد. ارل سویفت، نویسنده کتابی جدید به‌نام «در امتداد برهوت بدون هوا: ماه‌نورد و دستاورد واپسین فرودهای قمری» می‌گوید تمام مأموریت‌ها در برنامه‌ی فضایی سرنشین‌دار آمریکا، از نخستین پرواز آلن شپرد درحال زمینه‌سازی برای تحقق سه مأموریت آخر آپولو بود.
تیزل مویر هارمونی، سرپرست مجموعه‌های آپولو در موزه ملی هوافضای اسمیتسونین به نیویورک تایمز گفت به‌محض آنکه گام کوچک نیل آرمسترانگ، اهداف ژئوپولیتیکی پروژه آپولو را برآورده کرد، ناسا تمرکزش را بر علم قرار داد. هرچند نخستین فاتحان ماه نمونه‌ها را از نزدیکی محل فرود جمع‌آوری کردند، دانشمندان از مدت‌ها پیش در آرزوی سفری جاده‌ای در ماه و جمع‌آوری سنگ‌های نادر بودند. برنامه‌ها برای ماه‌نورد درنهایت فقط دو ماه پیش از تبدیل آرمسترانگ و باز آلدرین به نخستین انسان‌های روی ماه، چراغ سبز را دریافت کرد.
از سال‌ها قبل از آپولو ۱۵ درباره‌ی شن‌روهای قمری خیال‌پردازی شده بود؛ اما راندن خودرو روی ماه پیچیده‌تر از آن چیزی است که به‌نظر می‌آید. آن‌طور که سویفت در کتابش می‌نویسد، درطول دهه‌ی ۱۹۶۰، مهندسان طیفی از طرح‌های مفهومی را مطالعه کردند: وسایل نقلیه‌ی زنجیردار و تانک‌مانند، خودروهای پرنده و حتی خودروهای غول‌پیکر، «همانند آب‌نبات چوبی بسیار بزرگی با کابین کروی برفراز یک پایه‌‌ی بلند که خود روی چرخی زنجیری سوار شده بود.» درنهایت از بین این ایده‌ها، شن‌رو خودرومانند انتخاب شد.
خودرو قمری همچنین ذاتا آمریکایی بود. شاسی بدون پوشش، آنتن چترمانند و چرخهای سیمی بدان معنا بود که ماه‌نورد به هیچ خودرویی روی زمین شباهت نداشت؛ اما دکتر مویر هارمونی می‌گوید ارتباط آن با صنعت خودروسازی آمریکا و رابطه‌ی عاشقانه‌ی آمریکایی‌ها با خودرو، توجه عمومی را چنان به خود جلب کرد که از زمان آپولو ۱۱ بی‌سابقه بود.
با شروع پروژه مرکوری در دهه‌ی ۱۹۶۰، یک فروشنده خودرو در فلوریدا به فضانوردان امکان داد تا خودروهای شورولت را با پرداخت یک دلار اجاره کنند. این خودروهای اجار‌ه‌شده بعدا به مردم فروخته شد. خدمهی آپولو ۱۵، شورولت‌های مدل کوروت را با رنگ قرمز، سفید و آبی انتخاب کردند. تصویری که سال ۱۹۷۱ در مجله‌ی لایف منتشر شد، فضانوردان را در حالی نشان داد که با خودروهای عضلانی آمریکایی و نمادین خود در کنار شن‌رو قمری ژست گرفته بودند. تصویر منحصربه‌فرد لایف، موجب شد ماه‌نورد خودرویی جذاب به‌نظر آید. دکتر مویر هارمونی گفت آن تصویر حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
تصویر مجله لایف در سال ۱۹۷۱ خدمه آپولو ۱۵ را با خودروهای شورولت‌شان و ماه‌نورد نشان می‌دهد.
اروین و اسکات به‌محض رسیدن ماه‌نورد به ماه، به افزایش شور و هیجان کمک کردند. فضانوردان درجریان روز دوم مأموریت، سوار بر ماه‌نورد عازم دهانه‌ای به‌نام اسپور شدند و درآنجا سنگ بلورین سفید بزرگی یافتند. این نوع سنگ می‌تواند سرنخ‌هایی درباره‌ی منشأ ماه ارائه دهد و از این‌رو در فهرست آرزوهای زمین‌شناسان قرار داشت.
فضانوردان به‌سختی می‌توانستند خوشحالی خود را کنترل کنند. اسکات فریاد زد «هی پسر! به این درخشش نگاه کن. حدس بزن چی پیدا کردیم؟ فکر کنم همان چیزی را پیدا کردیم که برایش آمدیم.» سنگ سفید یافت‌شده بعدا «سنگ پیدایش» نامیده شد؛ زیرا دانشمندان درابتدا تصور کردند که تاریخ ایجاد آن به زمان تشکیل ماه بازمی‌گردد.
ماه‌نورد برای سفر به ماه به‌همراه فضانوردان به‌جای پرتاب با موشکی مجزا، باید کمتر از ۲۲۷ کیلوگرم وزن می‌داشت و درعین‌حال دو برابر آن شامل انسان و محموله‌های زمین‌شناسی را تحمل می‌کرد. ماه‌نورد روی ماه مجبور بود در نوسانات دمایی بیش از ۲۶۰ درجه‌ی سانتی‌گراد بین نور خورشید و سایه فعالیت کند؛ گرد و خاک ساینده‌ی قمری و ریزشهاب‌واره‌های درحال حرکت با سرعت بیش از گلوله را تاب آورد و سطح تیز و ناهمواری را بپیماید که دربردارنده‌ی کوه‌ها، دهانه‌ها و سنگریزه‌ها و گرد سست است. مهندسان جنرال موتورز و بوئینگ در مواجهه با این تهدید که ناسا برنامه‌ی ماه‌نورد را لغو می‌کند، به‌سختی تلاش کردند تا طراحی‌شان را به موقع برای واپسین مأموریت‌های آپولو به پایان برسانند
سویفت در مصاحبه‌ای می‌گوید «اگر کمک چند مهندس در جنرال موتورز نبود، اصلا ماه‌نوردی به‌وجود نمی‌آمد.» کتاب او همچنین توضیح می‌دهد که مهندسان مهاجر ازجمله میچسلاو گریگوری بکر، مهندس لهستانی‌تبار و فرنس پاولیکس با اصالت مجارستانی، با وجود افزایش بیش از حد هزینه‌ها، گذشتن تاریخ ضرب‌الاجل‌ها و چالش‌های فنی همچنان با پشتکار به فعالیت ادامه دادند. سویفت می‌گوید هرچند فضانوردان معمولا در کانون توجه هستند، مهندسان نقش اساسی را در برنامه‌ی فضایی ایفا کردند. برخی همچون بکر و پاولیکس، تأثیر مهاجران بر نوآوری آمریکایی را به‌وضوح نشان دادند.
سویفت می‌نویسد «در رقابت آمریکا برای رسیدن به ماه، هم ناسا و هم شرکت‌های هوافضایی که سازنده‌ی سخت‌افزارها بودند، به مغزها و استعدادهای مهاجران و آمریکایی‌هایی تکیه کردند که از قضا زندگی‌هایشان را در کشورهای دیگر آغاز کرده بودند.»
وقتی ماه‌نورد به ماه رسید و فضانوردان آن را روی ماه مستقر کردند، تجربه‌ی رانندگی نیز برخلاف انتظار عجیب بود. خدمهی مأموریت، آن را با تجربه‌ی راندن دیگر وسایل نقلیه‌ی زمینی مقایسه کردند. اروین گفت خودرو همانند «اسب رام‌نشده‌ی چموش» بالا و پایین می‌رفت و اسکات گفت وقتی تلاش کرد در سرعت سرسام‌آور ۶/۵ کیلومتر بر ساعت دور بزند، خودرو مانند قایق تندرو به چپ و راست حرکت کرد.
ماه‌نورد طبق برنامه قرار بود فقط تا جایی سفر کند که فضانوردان می‌توانند راه بروند تا در صورت وقوع اتفاقی غیرمنتظره، امکان بازگشت به فضاپیما فراهم باشد. اما با افزایش اطمینان ناسا، خدمهی آپولو در هر مأموریت مسافت‌های بسیار بیشتری را پیمودند. وقتی فضانوردان ماه را ترک کردند، ماه‌نوردها در محل فرود باقی ماندند. فضاپیماهایی که به دور ماه می‌چرخند، گهگاه تصویر ماه‌نوردها و حتی مسیر حرکت آن‌ها را ثبت کرده‌اند.
باربارا کوهن، دانشمند سیاره‌ای در مرکز پرواز فضایی گادرد ناسا که نمونه‌های قمری را مطالعه کرده است، می‌گوید پیداکردن سنگ‌های هیجان‌انگیزتر به‌دست فضانوردان، به دانشمندان امکان داد تا انواع مختلفی از سؤال‌ها را بپرسند. ماه‌نورد همچنین این فرصت را در اختیار فضانوردان قرار داد تا بیش از آنکه نگران اتمام اکسیژن یا دیگر منابع مصرفی باشند، بر علم تمرکز کنند.
دکتر کوهن و چند دانشمند دیگر درحال آمادگی برای بازکردن نمونه‌های دست‌نخورده‌ای هستند که از زمان بازگشت به خانه درجریان مأموریت آپولو ۱۷، مهر و موم شده‌اند. او گازهای نجیب در نمونه‌ها را مطالعه خواهد کرد تا به چگونگی تأثیر تابش خورشیدی بر خاک ماه پی ببرد.
کاترین برجس، زمین‌شناس در آزمایشگاه تحقیقات نیروی دریایی ایالات متحده در واشنگتن، با مطالعه‌ی نمونه‌های دست‌نخورده، چگونگی تأثیر تابش بادهای خورشیدی را بر سطوح هیدروژن و هلیوم درون خاک ماه اندازه خواهد گرفت. فضاپیما می‌تواند هلیوم درون خاک ماه را از مدار شناسایی کند؛ اما دانشمندان از تفاوت مقدار آن در نواحی مختلف قمری اطلاع ندارند. برجس گفت بدون آن نمونه‌ها، پرسش یادشده همچنان بدون پاسخ می‌ماند.
دیوید اسکات سوار بر ماه‌نورد در انتظار بازگشت جیمز اروین به‌همراه نمونه‌های جمع‌آوری شده از نزدیکی محل فرود است تا هردو به سمت ماه‌نشین برگردند. تاریخ ثبت عکس: یکم اوت ۱۹۷۱.
در مأموریت‌های آتی می‌توان از هلیوم قمری به‌ویژه نوعی از آن به‌نام هلیوم ۳ به‌عنوان سوخت برای رآکتورهای هسته‌ای استفاده کرد. به‌کارگیری هلیوم بدین معنا است که سوخت نسل آتی ماه‌نوردها می‌تواند از موادی تأمین شود که ماه‌نوردهای اولیه وجود آن‌ها را نیم‌قرن پیش شناسایی کردند.
حتی وقتی دانشمندان آن نمونه‌های اولیه را مطالعه می‌کنند، بسیاری امید دارند که بتوانند به مجموعه‌ی تازه‌ای از نمونه‌هایی دست یابند که فضانوردان یا ماه‌نوردهای تکامل‌یافته از نسخه‌ی اصلی، آن‌ها را به زمین ارسال خواهند کرد. در ماه مه، جنرال موتورز اعلام کرد که در همکاری با لاکهید مارتین، ماه‌نوردی جدید برای پروژه آرتمیس ناسا می‌سازد. درجریان این برنامه‌ی جدید قرار است فضانوردان آمریکایی تا سال ۲۰۲۴ به ماه بازگردند.
هرچند ماه‌نوردها و مریخ‌نوردها با چند دهه فاصله و به‌دست تیم‌های مختلفی ساخته شدند، برنامه‌ی سطح‌نورد قمری بر نسل نخست سطح‌نوردهای مریخی به‌ویژه سوجورنر، اولین ربات متحرک روی سیاره سرخ تأثیر گذاشت. مهندسان در آزمایشگاه پیش‌رانش جت، محل ساخت سطح‌نوردهای مریخی، مریخ‌نورد ۶ چرخهای را در قالبی مشابه با طراحی‌های جنرال موتورز ساختند.
امروزه علم بیش از ژئوپولیتیک، محرک ناسا است. بااین‌حال، دکتر مویر هارمونی می‌گوید سازمان فضایی آمریکا همچنان به‌دلایلی فراتر از جمع‌آوری سنگ، به ترویج و انجام سفرهای فضایی انسانی دست می‌زند. به باور او، ماه‌نوردهای آپولو و جانشینان امروزی آن‌ها نمایانگر حس ماجراجویی هستند. مویر هارمونی افزود:
علم از پیامدهای مهم آپولو به‌شمار می‌آید؛ اما شناخت آنچه مردم با آن درگیر هستند، اهمیت دارد. جذابیت ماه‌نورد با جذابیت سفر فضایی انسانی مرتبط است. علاوه‌براین، به سختی می‌توان در برابر ماجراجویی رانندگی در ماه، بزرگ‌ترین سفر جاده‌ای تمام دوران‌ها مقاومت کرد. نمونه‌ها و مواد جمع‌آوری‌شده از ماه هیچ‌گاه توجه عمومی را به خود جلب نمی‌کنند؛ بلکه این ماه‌نورد است که برای مردم جذابیت دارد.
نظرات