مروری بر مشاهدات عجیب سیاره سرخ؛ از چهره‌ مریخ تا پایگاه‌ فرازمینی

انسان قرن‌ها است اشیای عجیبی در سطح مریخی می‌بیند. دلیل این مسئله می‌تواند نزدیک‌بودن شرایط مریخ به میزبانی حیات باشد یا شاید اینکه مریخ به‌اندازه کافی نزدیک است و می‌توان دقیق‌تر آن را رصد کرد. در‌هر‌صورت، ساکنان زمینی بارها فریب سطح سنگی مریخ و توهمات خود را خوردند (مانند یافتن کانال‌ها تا چهره‌های انسانی و پایگاه‌های مریخی‌ها)؛ اما تمام این یافته‌ها غلط از آب درآمدند. در این مقاله، به تصاویر و خطاهای دید مریخی نگاهی می‌اندازیم.

بر‌‌‌‌اساس یادداشت‌های سر ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۴ مناطق تیره مریخ اقیانوس‌ها و مناطق روشن‌تر زمین هستند. طبق حدسیات این ستاره‌شناس مشهور بریتانیایی‌، مریخ را موجودات هوشمندی احاطه ‌کرده‌اند که احتمالا از شرایط مشابه با زمینیان برخوردار هستند.

نظریه هرشل به‌مدت یک قرن نظریه غالب بود و حتی برخی ستاره‌شناسان مدعی شدند پوشش‌های گیاهی را در خشکی‌های روشن مریخ دیده‌اند. خوشبختانه دیگر دستاوردهای نجومی هرشل باعث شد که دو رصدخانه قدرتمند را به‌افتخار او نام‌گذاری کنند. این نظریه‌ها به‌قدری قوی بودند که نظریه حیات مریخی چندان اهمیتی نداشت.

مریخ در اواخر بهار. ویلیام هرشل معتقد بود نواحی روشن‌تر زمین و نواحی تیره اقیانوس‌های مریخی هستند.

جوانی اسکیاپارلی، ستاره‌شناس ایتالیایی، در طول رصد نزدیک خود از مریخ در سال ۱۸۷۷، شیارهایی در سطح سیاره سرخ مشاهده کرد. او از کلمه ایتالیایی canali به‌معنی کانال برای توصیف این شیارها بهره برد و بدین‌نتیجه رسید که مریخ حیات هوشمندی دارد که این آبراه‌ها را ساخته است.

ستاره‌شناس دیگری به نام پارسیوال لاول در سال ۱۸۹۵ با ارائه طرحی از کانال‌های مریخی در کتاب خود با عنوان «مریخ، اقامتگاه زندگی» باعث افزایش شهرت این برداشت نادرست شد. سال ۱۹۰۸، او در کتابش این نظریه را کاملا توصیف کرد. این بی‌دقتی به‌دنبال هیجان برای ساخت کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ افزایش یافت.

نظریه کانال‌های مریخی در اوایل قرن بیستم رد شد. در آن زمان، ثابت شد کانال‌ها فقط خطاهای بصری هستند. وقتی مریخ را با تلسکوپ‌های ضعیف ببینید، شاخصه‌های نقطه‌مانند کوهستان‌ها و دهانه‌های برخوردی به‌نظر پیوسته می‌رسند و خط‌های صافی را تشکیل می‌دهند. با تحلیل طیف‌سنجی نور دریافتی از مریخ، بعدها ثابت شد هیچ آبی در سطح این سیاره وجود ندارد.

طراحی قرن نوزدهم از مریخ کانال‌ها و نواحی تاریک این سیاره را نشان می‌دهد.

سال ۱۹۷۶، ناسا تصویری جالب از کوهستانی مریخی منتشر کرد که کاوشگر وایکینگ ۱ آن را ثبت کرده بود. تصویر گویی چهره‌ای را نشان می‌داد که چشم و بینی دارد. چهره مریخی حدود سی سال الهام‌بخش افسانه‌ها و تئوری‌های توطئه متعدد بود و بسیاری از افراد گمان می‌کردند تمدن باستانی مریخ این چهره را ساخته است.

از زاویه هوایی سایه‌های کوهستان مریخ مانند چهره به‌نظر می‌رسند؛ اما از زوایای دیگر که مدارپیمای مارس اکسپرس و دیگر کاوشگرها ثبت کرده‌اند، کوهستان مریخی مانند چهره به‌نظر نمی‌رسد. پاریدولیا اصطلاحی علمی و روان‌شناختی است که به دیدن چهره‌ها یا اشیای شناخته‌شده در نقاط مختلف گفته می‌شود. پاریدولیای چهره حاصل افزایش حساسیت به جزئیات چهره انسان است. تاکئو واتانابه از آزمایشگاه علوم بصری دانشگاه باستان این پدیده را این‌گونه توصیف می‌کند:

ما چهره انسان را بیش از اندازه‌ دیده‌ایم؛ به‌همین‌دلیل، به هر طرف نگاه می‌کنیم، آن‌ را می‌بینیم.

۲۵ جولای ۱۹۷۶، فضاپیمای مدارپیمای وایکینگ ۱ ناسا این تصویر را از دامنه‌های شمالی مریخ حین جست‌وجوی موقعیت فرود سطح‌نشین وایکینگ ۲ ثبت کرده است.

آرتور سی. کلارک، نویسنده مشهور رمان‌های علمی‌تخیلی و نویسنده‌ی «۲۰۰۱: ادیسه فضایی»، هفت سال پیش از مرگش اعلام کرد رگه‌هایی از پوشش گیاهی از‌جمله درختان را در تصاویر جدید کاوشگر Mars Global Surveyor (نقشه‌بردار سراسری مریخ) دیده است. کلارک می‌گوید:

انگار چیزی مانند پوشش گیاهی همراه با فصل‌ها در حرکت است. هنوز امیدوارم بتوانیم مریخی‌ها را پیدا کنیم.

شاخه‌ها و درختانی که کلارک از آن‌ها سخن می‌گفت، در‌واقع از‌نظر زمین‌شناختی «عنکبوت» نامیده می‌شوند. این پدیده‌های سطحی مانند شاخه به‌نظر می‌رسند و به‌صورت فصلی تغییر می‌کنند؛ اما دلیل این امر ذوب‌شدن فصلی پوشش‌های یخی کربن‌دی‌اکسیدی در قطب‌های مریخ است. وقتی یخ کربن‌دی‌اکسید تصعید شود، به‌شکل رگه‌هایی شاخه منتشر می‌شود.

یخ نیمه‌شفاف کربن‌دی‌اکسیدی مناطق قطبی مریخ را پوشانده است. این یخ گرم است و از زیر تبخیر می‌شود و گازهای گریزان شکل‌هایی شاخه‌مانند را ایجاد می‌کنند.

مریخی‌نورد روح (اسپیریت) سال ۲۰۱۷ نمایی جالب در سیاره سرخ ثبت کرد: شخصی که گویی ردایی پوشیده و در حال دعاکردن زانو زده است. مریخ‌نورد روح تصویری پانارومایی در Home Plate ثبت کرد که در حوزه سلسله‌کوهستان کلمبیا در دهانه برخوردی گوسو (Gusev) قرار دارد. البته سوژه این تصویر سنگی است که به‌دلیل پدیده پاریدولیا مانند انسان به‌نظر می‌رسد.

چهره مریخ در سال ۱۹۷۶، تنها شروع توهمات این‌چنینی بود. با راه‌اندازی Google Mars در سال ۲۰۰۹، کاربران می‌توانستند سطح مریخ را ببینند و انواع ناهمواری‌ها را بررسی کنند. این برنامه از مجموعه‌ای از تصاویر ماهواره‌ای کامپایل‌شده ساخته شد. مردی ایتالیایی به نام ماتئو ایانئو با بررسی این تصاویر، برآمدگی‌ای پیدا کرد که به ظاهر مهاتما گاندی، رهبر استقلال هند، شباهت داشت که در سال ۱۹۴۸ کشته شد.

تصاویر باکیفیت‌تر نشان دادند تصویر یادشده به کوهستان یا تپه مربوط نیست؛ بلکه گودالی است که در حالت نیم‌رخ مانند انسان به‌نظر می‌رسد. به‌راحتی می‌توان اثر پاریدولیا را در مقایسه تصاویر کم‌کیفیت و باکیفیت مشاهده کرد.

سال ۲۰۱۱، مدرک دیگری برای ادعای حیات در مریخ رونمایی شد. در ویدئویی وایرال‌شده در یوتیوب، شخصی مدعی شد پایگاهی انسانی (فرازمینی) را روی مریخ شناسایی کرده است. او این پایگاه را «ایستگاه زیستی آلفا» نامیده است. وی ازطریق گوگل مارس، سازه‌ای خطی و اسرارآمیز را روی سطح سیاره سرخ شناسایی کرد.

ستاره‌شناسان بلافاصله سازه‌ای به رنگ سفید را شناسایی کردند که به‌شکل پیکسلی و کم‌کیفیت درآمده بود. این تصویر به‌دلیل انباشت‌شدن پرتوهای کیهانی در حسگر تصویری دوربینی به‌وجود آمده بود که این تصویر را ثبت کرده بود. آلفرد اکایون، دانشمند سیاره‌ای در آزمایشگاه سیاره‌ای و قمری دانشگاه آریزونا و رئیس آزمایشگاه پژوهشی پردازش تصویر سیاره‌ای، دراین‌باره می‌گوید:

در تصاویر فضایی که تلسکوپ‌های مدارپیما خارج از مغناطیس‌کره می‌گیرند، به‌وجودآمدن چنین آثاری متداول است. 

پرتوی کیهانی به ذرات پرانرژی خورشید گفته می‌شود. این ذرات با نفوذ به دوربین‌ها باعث انباشت بار الکتریکی در پیکسل‌ها و افزایش اشباع آن‌ها می‌شوند؛ در نتیجه لایه‌ای سفید‌رنگ به‌وجود می‌آورند. به‌گفته مک‌ایون، با تبدیل فایل تصویر خام به فایل JPEG برای استفاده در گوگل مارس، فشرده‌سازی باعث می‌شود نویزهای پرتوی کیهانی به‌شکل مستطیل دربیایند و تصویری مانند ایستگاه آلفا تولید کنند. ادعای مذکور بعدها با شناسایی تصویر اصلی ثابت شد؛ چراکه این تصویر شامل پرتوهای کیهانی بود که پس از پردازش مانند سازه به‌نظر می‌رسیدند.

به‌نظر می‌رسد دیدن خزنده‌های ترسناک در مریخ به تِم تبدیل شده است. سال ۲۰۱۹، ویلیام روموسر، استاد بازنشسته، ادعای جالبی مطرح کرد. او مدعی شد سوسک‌ها و دیگر حشرات و حتی خزنده‌ها را در سطح مریخ دیده است.

روموسر پس از بررسی تصاویر دریافتی از مریخ‌نوردهای ناسا، شکل‌هایی برآمده و بیضی‌شکل مبهمی روی سطح مریخ مشاهده کرد؛ اما این‌بار هم پاریدولیا او را فریب داد؛ زیرا شکل‌های برآمده اغلب سنگ بودند. دیوید مدیسون، استاد بخش زیست تکمیلی در دانشگاه ایالتی اورگان می‌گوید:

فکر نمی‌کنم حشره‌ای در مریخ وجود داشته باشد. عکس‌های منتشرشده متقاعدکننده نیستند؛ زیرا می‌توان آن‌ها را به‌راحتی در گروه اشیائی قرار داد که با وضوح کم عکس‌برداری شده‌اند. درنظرگرفتن این اشکال به‌عنوان سنگ‌ها منطقی‌تر است. ادعاهای عجیب به شواهد عجیب نیاز دارند.

بین جولای‌ و سپتامبر ۲۰۱۹، جسمی فضایی که احتمالا شهاب‌سنگ یا بخشی از دنباله‌دار بود، با پوشش یخی جنوبی مریخ برخورد کرد و با سوراخ‌کردن لایه‌ای نازک از پوشش یخی، باعث انتشار خاک سرخ از گودالی شد. نتیجه این اتفاق به‌وجود‌آمدن ترشحی سرخ و بزرگ بود که به برخورد شخصیت‌های کارتونی به دیوار شباهت داشت. دوربین بزرگ HiRISE (ابزار علمی تصویربرداری با وضوح چشمگیر) روی مدارپیمای اکتشافی مریخ (MRO) این ترشح را ثبت کرد که عرض آن به یک کیلومتر می‌رسد. این ترشح خطای دید نبود و کاملا ثابت شد.

همان‌طورکه می‌دانید، مریخ سیاره‌ای سرخ است؛ اما این سنگ سبز عجیب (تصویر ذیل) روی سیاره سرخ چه می‌کند؟ کاوشگر استقامت تصویر این سنگ را ثبت کرده است. طول این سنگ تقریبا به پانزده سانتی‌متر می‌رسد و در دهانه برخوردی جزرو قرار دارد که نزدیک به محل فرود استقامت است. مریخ‌نورد استقامت بخشی از سنگ را جدا کرد تا آن را تبخیر کند. دوربین‌ها و طیف‌سنج‌های مریخ‌نورد ابر بخاری حاصل را بررسی کردند تا از ترکیب شیمیایی آن رونمایی کنند. به‌زودی پاسخ این راز معلوم خواهد شد.