سیگنال‌های عجیب زهره می‌توانند نشانه‌ای از آتشفشان‌های این سیاره باشند

پژوهشی جدید مدارک تازه‌ای را درباره‌ی فعالیت آتشفشانی سیاره زهره ارائه می‌دهد. در صورتی که این یافته حقیقت داشته باشد می‌تواند به درک تأثیر آتشفشان‌ها بر تکامل و سکونت‌پذیری سیاره‌ها در کیهان کمک کند. این پژوهش که متمرکز بر سیگنال‌های عجیبی آتشفشان ایدون مونس زهره است، دانشمندان را نسبت به مأموریت‌های آینده‌ی نزدیک‌ترین همسایه‌ی زمین هیجان‌زده کرده است.سطح زهره پر از آتشفشان‌های عجیب است؛ اما به سختی می‌توان از زمین به فعالیت آتشفشانی کنونی این سیاره پی برد؛ زیرا جو ضخیم و مه‌آلود زهره مانع از بررسی دقیق آن از زمین می‌شود.

حالا تیمی از دانشمندان با استفاده از رصدهای آرشیوی مأموریت‌های مداری قدیمی و نتایج آزمایش‌های زمینی در حال بررسی فعالیت آتشفشانی کوه ایدون مونس در طول چند هزار سال گذشته و امروز هستند. ارتفاع این کوه آتشفشانی به ۲/۴ کیلومتر و عرض آن به ۲۰۱ کیلومتر می‌رسد. البته لازم نیست دانشمندان زیاد منتظر بمانند زیرا در طول دهه‌ی آینده، مجموعه‌ای از مأموریت‌های کوچک با هدف کشف فعالیت‌های آتشفشانی در زهره آغاز خواهند شد.

جاستین فیلیبرتو، سرپرست ARES در مرکز فضایی جانسون ناسا و یکی از مؤلفان پژوهشی که ماه گذشته در مجله‌ی علمی Planetary می‌گوید: «جای تعجب ندارد اگر پس از رسیدن به زهره شواهدی از فعالیت آتشفشانی کشف کنیم»

با این‌حال تأیید فعالیت‌های آتشفشانی در زهره می‌تواند مفاهیم عمده‌ای را به دنبال داشته باشد. زهره هم مانند زمین زمانی از اقیانوس برخوردار بود اما حالا به سرزمینی خشک و جهنمی با جوی اسیدی و سطحی داغ تبدیل شده است که حتی سرب را هم ذوب می‌کند. یکی از توجیه‌های رایج برای تحول جهنمی زهره، فعالیت‌های آتشفشانی مستمری بودند که زمینه‌ساز تغییرات اقلیمی برگشت‌ناپذیر شدند. بررسی آتشفشان‌های زهره به درک تکامل زمین و سرنوشت بهتر آن نسبت به همسایه‌ی خود کمک می‌کند. با اینکه آتشفشان‌های خاموش سرنخ‌هایی را فراهم می‌کنند، آتشفشان‌های فعال می‌توانند در عمل به درک بهتر کمک کنند.

با اینکه هیچ مدرک مستقیمی از فعالیت آتشفشانی در زهره وجود ندارد، تعدادی سرنخ غیرمستقیم به دست آمده است. تراکم بالای سولفور دی‌اکسید در جو زهره که یکی از گازهای آتشفشانی متداول است می‌تواند مدرکی بر فعالیت‌های آتشفشانی کنونی باشد. سطح زهره همچنین دارای مناطق تکتونیکی برش‌دار است که در زمین نقاط رایج فعالیت آتشفشانی هستند. همچنین این سیاره دارای مشخصه‌های آتشفشانی دهانه مانندی است که به نظر می‌رسد به دلیل گرمای زیرین دستخوش تغییر می‌شوند. از طرفی به دلیل اندازه‌ی زهره، بسیار عجیب است اگر آتشفشان‌های آن غیرفعال باشند. به گفته‌ی لارن جوزویاک، متخصص آتشفشان سیاره‌ای در آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جانز هاپکینز:

زهره تقریبا هم اندازه با زمین است. زمین از نظر آتشفشانی کاملا غیرفعال نیست پس می‌توان انتظار داشت زهره هم دارای آتشفشان‌های فعال باشد.

آتشفشان ایدون مونس

پژوهش جدید مجموعه‌ای از شواهد را کنار هم قرار داد که نشان می‌دهند قلب ماگمایی ایدون مونس هنوز می‌تواند فعال باشد. مدارپیمای ونوس اکسپرس ناسا که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ در مدار زهره قرار داشت، به شواهدی از رسوب‌های جریان گدازه‌ای در سراسر این سیاره از جمله کوه ایدون مونس رسید که در طیف مادون قرمز می‌درخشیدند.

جو متراکم زهره به سرعت مواد معدنی آتشفشانی را نابود می‌کند و باعث می‌شود در طیف مادون قرمز مشخص نباشند. در نتیجه به نظر می‌رسید این گدازه‌ها مربوط به ۲۵۰ هزار سال پیش باشند؛ اما پژوهش‌های جدیدتر نشان می‌دهند مواد معدنی آتشفشانی به دلیل شرایط جوی زهره پخته شدند و سریع‌تر از آنچه تصور می‌شد زوال پیدا کردند در نتیجه ممکن است گدازه‌ها مربوط به ۱۰۰۰ سال گذشته باشند.

از طرفی در ایدون مونز، بادها بیش از حد انتظار درهم گسیخته می‌شوند. مؤلفان همچنین نشان می‌دهند حرارت ناشی از سنگ‌های گداخته می‌توانند باعث ایجاد آشفتگی در بالای آتشفشان شوند. جوزویاک که در این پژوهش دخالتی ندارد می‌گوید مسئله‌ی زهره بسیار پیچیده است؛ اما در نهایت مأموریت‌های فضاپیمایی آینده به زهره از جمله فضاپیمای VERITAS ناسا و مأموریت‌های داوینچی و کاوشگر Envision اروپا در دهه‌ی جاری به مقصد زهره آغاز خواهد شد و تمام حدس و گمان‌ها را تأیید یا رد خواهند کرد.

مأموریت VERITAS (شامل مأموریت‌های ضریب تابندگی زهره، علم رادیویی، InSAR یا بررسی راه دور، بررسی توپوگرافی و طیف‌سنجی) مجهز به جدیدترین سیستم رادار است که می‌تواند گدازه‌های جدید را با دقت بالایی شناسایی کند. این فضاپیما به بررسی برخی مناطق خواهد پرداخت که قبلا کاوشگر راداری ماژلان از آن‌ها نقشه‌برداری کرده است. در صورتی که ماژلان جریان‌های گدازه‌ای را شناسایی نکرده باشد، VERITAS این کار را انجام خواهد داد. مدارپیمای ناسا می‌تواند جریان‌های گدازه‌ای بیرون‌آمده را شناسایی کند. دوربین مادون قرمز VERITAS هم جریان‌های گدازه‌ای جوان را رصد خواهد کرد.

درحالی‌که VERITAS به بررسی بخش‌های عظیم سیاره‌ی زهره می‌پردازد، مدارپیمای اینویژن اروپا هم بررسی‌های علمی دقیق‌تری را انجام خواهد داد. سیستم رادار آن علائم جدید تکتونیکی و آتشفشانی را بررسی خواهد کرد و طیف‌سنج‌های فرابنفش و مادون قرمز آن ترکیب‌های شیمیایی زمین و آسمان را جستجو خواهند کرد. فضاپیما با تمرکز بر آتشفشان‌ها، گدازه‌ها یا گازهای سمی و همچنین ماگمای زیرسطح آتشفشان‌های خاموش را تشخیص خواهد داد.

تأیید فعالیت‌های آتشفشانی زهره فعلا به رسمیت شناخته نشده است. به گفته‌ی ریکارد گالی، زمین‌شناس سیاره‌ای از دانشگاه رویال هالووی و دانشمند ارشد اینویژن: «عجیب است اگر زهره از نظر آتشفشانی فعال نباشد.»

پاول بایرن، دانشمند سیاره‌ای دانشگاه واشنگتن می‌گوید: احتمال نبود فعالیت آتشفشانی در زهره باید عملا صفر باشد. برای گالی و دیگران، نکته‌ی هیجان‌انگیز درباره‌ی مأموریت‌های آینده‌ی زهره میزان فعالیت آتشفشانی این سیاره است. برخی معتقدند زهره استاندارد آتشفشانی خود را دارد برخی دیگر معتقدند ریتم آتشفشانی آن به زمین نزدیک است. در هر صورت سه مأموریت آینده خیلی زود ما را به پاسخ نزدیک می‌کنند. به گفته‌ی فیلیبرتو:

در آینده‌ای نه‌چندان دور کتاب‌هایی جدیدی درباره‌ی زهره تألیف خواهند شد. مأموریت‌های آینده نگرشمان را درباره‌ی تکامل این سیاره تغییر خواهند داد.