موشک جدید ناسا پس از سال‌ها تأخیر و صرف هزینه‌های هنگفت سرانجام به سکوی پرتاب رسید
جمعه عصر به وقت ایران، اسپیس لانچ سیستم (SLS)، موشک غول‌پیکر جدید ناسا به سکوی پرتاب رسید. بااین‌حال، موشک هنوز آماده‌ی پرواز نیست و احتمالاً تا چند ماه آینده از روی زمین بلند نخواهد شد؛ اما فرایند مونتاژ آن به پایان رسیده است و سرانجام پس از سال‌ها انتظار روی سکوی پرتاب در مرکز فضایی کندی قرار دارد.
قطعاً نمی‌توان از موشکی که به اندازه‌ی طول زمین فوتبال آمریکایی ارتفاع دارد، شگفت‌زده نشد؛ اما کارشناسان احساس متضادی درباره‌ی موشک جدید ناسا دارند. طراحی، ساخت و آزمایش چنین وسیله‌ی پرتاب بزرگ و پیچیده‌ای، بدون شک دستاورد مهندسی چشمگیری است. بااین‌حال، نمی‌توان بدون درنظرگرفتن هزینه‌ی هنگفت، تاخیرهای ادامه‌دار و کهنگی قریب‌الوقوع، درباره‌ی اسپیس لانچ سیستم و فضاپیمای اوراین بحث منطقی انجام داد.
یک نکته واضح به‌نظر می‌آید: هرچند موشک کاملاً مونتاژ‌شده‌ی SLS و فضاپیمای مسافربری اوراین قرار است پرتاب آزمایشی غیرسرنشین‌دار آرتمیس ۱ را تا چند ماه دیگر انجام دهند، انتقال موشک به سکوی پرتاب، به‌معنای آغاز برنامه‌ای جدید نیست و در عوض آغازی بر پایان دوره‌ای طولانی محسوب می‌شود. اسپیس لانچ سیستم احتمالاً واپسین زنجیر عصر آپولو به حساب می‌آید که به مدت ۶ دهه گریبان‌گیر ناسا بوده است.
نیمه پر لیوان
موشک SLS و اوراین از مدت‌ها پیش در ارائه‌های پاورپوینت ناسا ظاهر شده‌اند و سرانجام دیدن شکل واقعی آن‌ها اتفاق خوبی است. موشک و فضاپیما با انتقال به سکوی پرتاب از تاسیسات مونتاژ در مرکز فضایی کندی، جلوه‌ای تماشایی در غروب آفتاب فلوریدا داشتند. تقریباً ۱۱ ساعت فرایند انتقال با رسیدن فضاپیماها به مجتمع پرتاب 39B بدون مشکل به پایان رسید.
در طول چند هفته‌ی آتی، مهندسان و تکنیسین‌ها موشک را برای آزمایش سوخت‌گیری حیاتی آماده خواهند کرد. درجریان این آزمون که اصطلاحاً «تمرین خیس» نامیده می‌شود، موشک با سوخت سرد پر شده و احتراق ثابت موتورها انجام خواهد شد. تمرین خیس، آزمایشی بی‌اهمیت محسوب نمی‌شود؛ زیرا دربردارنده‌ی تعاملی پیچیده بین موشک تازه مونتاژشده، فضاپیما، برج پرتاب، سامانه‌های زمینی و نرم‌افزار پرواز خواهد بود.
اگر همه‌چیز به خوبی پیش برود، آزمایش پیش‌رو در هفته‌ی نخست ماه آوریل انجام خواهد شد. آزمایش احتمالاً چند روز طول خواهد کشید و درصورت بروز مشکلات فنی، ممکن است طولانی‌تر نیز شود. پس از این آزمون، موشک برای انجام برخی اقدامات نهایی به ساختمان مونتاژ باز خواهد گشت و احتمالاً اوایل ماه ژوئن (اوایل تابستان) دوباره به سکوی پرتاب منتقل خواهد شد.
اسپیس لانچ سیستم، موشک بزرگ و قدرتمندی است که صددرصد ساخت آمریکا محسوب می‌شود. اگر SLS پرواز آزمایشی‌اش در سال جاری را با موفقیت انجام دهد، به ناسا و جهان غرب موشک سنگین قدرتمندی خواهد داد (اروپا همکار پروژه‌ی فضاپیمای اوراین است و چندین کشور مختلف نیز در برنامه‌ی قمری آرتمیس مشارکت دارند).
دست‌کم تا زمانی که استارشیپ اسپیس ایکس عملیاتی نشود، موشک اسپیس لانچ سیستم ظرفیت حمل بی‌سابقه‌ای برای اهداف اکتشافی ارائه خواهد داد.
افراد بسیاری به سختی تلاش کرده‌اند تا اسپیس لانچ سیستم و اوراین را به مرحله‌ی کنونی برسانند. این موفقیت در سازمانی عریض و طویلی همچون ناسا به هیچ‌وجه دستاوردی کوچک نیست.
نیمه خالی لیوان
رسیدن به مرحله‌ی کنونی، بسیار زمان‌بر بوده است. برنامه‌ی اکتشافی اعماق فضای ناسا در سال ۲۰۰۴ آغاز شد؛ وقتی پرزیدنت بوش فرمان رسیدن به ماه و مریخ را به سازمان فضایی داد. از آن زمان تاکنون، تغییرات زیادی رخ داده اما هسته‌ی اصلی مأموریت پابرجا بوده است. برنامه‌ی اوراین و همچنین کار روی موشک آریز ۱ در سال ۲۰۰۵ آغاز شد. این موشک در سال ۲۰۱۱ به دستور کنگره به اسپیس لانچ سیستم تغییر کرد.
از سال ۲۰۰۵، ناسا بدون درنظرگرفتن هزینه‌های عملیاتی، بیش از ۵۰ میلیارد دلار صرفاً صرف ساخت ظرفیت‌های اکتشافی اعماق فضا کرده است. اخیراً پل مارتین، بازرس کل ناسا فاش کرد که هزینه‌ی هر پرواز اوراین و SLS سالانه ۴٫۱ میلیارد دلار است. به‌گفته‌ی مارتین، این برچسب قیمت برای برنامه‌ای اکتشافی «غیرقابل تحمل» است.
وقتی کنگره در سال ۲۰۱۱ برنامه‌ی SLS را به وجود آورد، به ناسا فرمان داد تا موشک را پیش از سال ۲۰۱۶ پرتاب کند. اکنون اسپیس لانچ سیستم بیش از ۵ سال از برنامه عقب و بعید است تا پیش از تابستان ۲۰۲۲ از روی زمین بلند شود. برای اوراین، وضعیت به مراتب بدتر است. این فضاپیما به‌منظور حمل انسان به اعماق فضا طراحی شده است و به نظر نمی‌آید که تا پیش از دست‌کم سال ۲۰۲۴ با مأموریت آرتمیس ۲ این کار را انجام دهد. ناسا دو دهه زمان را صرف ساخت فضاپیمایی کرده که در اصل نسخه‌ای بزرگ‌تر و امروزی‌شده از کپسول آپولو است.
اما چرا فرایند ساخت اینقدر زمان‌بر شد؟ در پاسخ باید گفت که کنگره‌ی آمریکا این‌گونه می‌خواست. دولت اوباما و ترامپ هردو تلاش کردند تا دست‌کم بودجه‌ی موشک SLS را کاهش دهند؛ اما کنگره هرگز رضایت نداد. بیل نلسون، سناتور پیشین و معمار اصلی موشک SLS که اکنون سکان هدایت ناسا را در دست دارد، در اظهارات اخیر خود به این موضوع اشاره کرد. او گفت «مأموریت آرتمیس ۱ از سرتاسر ۵۰ ایالت پیمانکار استخدام کرده است. این برنامه موتور اقتصادی آمریکا محسوب می‌شود.»
ناسا با موشک SLS و اوراین، در اصل درحال تکرار ساخت موشک بزرگی است که در دهه‌ی ۱۹۶۰ با هزینه‌ی هنگفت برای ارسال چند انسان به ماه به‌کار گرفت. انجام این کار اگر مانند عصر جنگ سرد برای اهداف ژئوپولیتیکی باشد، پذیرفتنی است؛ اما اکنون تقریباً همگان موافقند که هدف، بازگشت به ماه نیست. درواقع تکرار دستاورد نیم‌قرن پیش، نخستین گام‌ها به سمت تحقق حضور پایدار در اعماق فضا، اول ماه و درنهایت مقاصد دوردست‌تر است.
ناسا می‌توانست برای تحقق هدف یادشده صرفاً وسایل پرتاب را با هزینه‌ی بسیار پایین‌تر از بخش خصوصی بخرد. صنعت فضایی تجاری آمریکا، به‌ویژه شرکت‌هایی نظیر اسپیس ایکس و ائتلاف پرتاب و راه‌اندازی تجربه‌ای بسیار خوب در ساخت موشک به‌دست آورده است. این امر به ناسا امکان می‌داد تا از بودجه‌ی خود برای اهداف دیگر استفاده کند.
ناسا در طول دهه‌ی گذشته، به‌جای نادیده‌گرفتن فناوری‌های تازه نظیر انبارهای سوخت در فضا، انتقال سوخت در مدار و پیشرانه‌ی فضایی، می‌توانست روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کند تا زمان سفر بین سیاره‌ها را کاهش دهد و از وسایل پرتاب بسیار ارزان‌تر تجاری بهره بگیرد. از این‌رو هزینه‌ی واقعی موشک SLS احتمالاً صرفاً ده‌ها میلیارد دلار پول صرف‌شده برای ساخت نیست.
پایان
ناسا درطول تاریخش چهار موشک ساخته و پرتاب کرده است: ساترن ۱، ساترن ۵، شاتل فضایی و آریز ۱. موشک ساترن ۵ انسان‌ها را به ماه حمل کرد و شاتل فضایی با تسهیل مونتاژ ایستگاه فضایی بین‌المللی، به استقرار حضور پایدار بشر در مدار نزدیک زمین کمک کرد. آریز ۱ نیز پیش از آنکه به دلیل افزایش بیش از حد هزینه‌ها و عقب‌ماندن از برنامه لغو شود، فقط یک مرتبه پرواز کرد.
اسپیس لانچ سیستم احتمالاً واپسین موشکی است که ناسا به دست خود می‌سازد. از برخی جهات، این موشک به نوعی ترکیب تمام دستاوردهای پیشین است. SLS و اوراین روی کشنده‌ای به سکوی پرتاب منتقل شدند که نخستین بار در دهه‌ی ۱۹۶۰ برای برنامه آپولو ساخته شد. موشک از موتورهای اصلی شاتل فضایی استفاده می‌کند و بوسترهای جانبی سوخت جامدش از برنامه‌ی شاتل گرفته شده‌اند.
موشک و فضاپیما شاید در غروب فلوریدا درخشان به‌نظر می‌آمدند، اما سفر آن‌ها به سمت غروب فراتر از استعاره بود. فالکون هوی، موشک اثبات‌شده‌ی اسپیس ایکس که بیش از نصف موشک اسپیس لانچ سیستم ظرفیت حمل دارد، با کمتر از یک‌دهم هزینه‌ی SLS پرواز می‌کند. علاوه‌براین، فضاپیمای استارشیپ اسپیس ایکس نیز در راه است.
هیچ‌کس مطمئن نیست استارشیپ چه زمانی عملیاتی خواهد شد. درحالی‌که موشک SLS برای فناوری خود به عقب نگاه می‌کرد، اسپیس ایکس با موشکی بزرگ‌تر و کاملاً چندبارمصرف با ظرفیت حمل بیشتر، به آینده چشم دارد. بخش زیادی از فناوری استارشیپ هنوز آزمایشی و اثبات‌نشده است؛ درنتیجه برخی موانع جدی در مسیر وجود خواهد داشت. بااین‌حال، زحمت و صبر برای آن، ارزش پاداش نهایی را خواهد داشت: موشک و فضاپیمایی که می‌تواند با هزینه‌ی بسیار کمتر نسبت به تمام موشک‌های ساخته‌شده تاکنون، بارها و بارها پرتاب شود.
وقتی اسپیس ایکس سرانجام ظرف مدت چند سال آینده، آزمایش، پرواز و تولید نسخه‌ای پایدار از استارشیپ را به پایان ببرد، صنعت جهانی پرتاب را دچار تحولی شگرف خواهد کرد. پیش‌تر، عامل محدودکننده برای رفتن به فضا، هزینه بود. موشک SLS و اوراین با هزینه‌ی ۴٫۱ میلیارد دلار برای هر مأموریت، تجسم این مفهوم هستند؛ اما وقتی استارشیپ از راه برسد، پرسش اساسی پشت برنامه‌ی اکتشافی آمریکا را تغییر می‌دهد. اینکه «ما در فضا چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟» به «چه کاری باید در فضا انجام دهیم؟» تبدیل خواهد شد.